Мемлеттік думаға кірген қазақтар (Ахат Али, Батыр Әларыс 11 А сынып)
Ел Тәуелсіздігінің 30 жылдығын тойлау қарсаңында ғалымның осы кітапқа алғы сөз ретінде жазған «Бұл еңбек қазақ халқының ұлдарына ескерткіш болмақ. басында байырғы даланы оятып, Қазақстанның ұлттық-әлеуметтік тәуелсіздігіне жол аша бастаған ұлт зиялыларының өкілдері». Бүкіл қазақтар – Ресей Мемлекеттік Думасының депутаттары толығымен репрессияға ұшырағанын білесіздер.
1905-1907 жылдардағы бірінші орыс революциясының жаңғырығы Қазақстанға да жетті. 1905 жылы 9 қаңтарда Петербургтің қарусыз жұмысшыларын атып өлтірген патша үкіметінің қанды қиянаты туралы хабар өлке тұрғындарының терең жанашырлығын тудырды. Өлкенің әр түрлі қалаларында – Верный, Әулие-Ата, Перовск, Қазалы, Орал, Ақтөбе, Петропавл, Семейде жаппай жиналыстар мен митингілер өтіп, ереуілдер мен ереуілдер теміржол көлігінде барынша кең тарады.
1905-1907 жылдардағы бірінші орыс революциясы сол кезде Қазақстан халқының 80%-ға жуығын құрайтын жергілікті халықтың саяси оянуына қуатты серпін берді. Патша өкіметінің отаршылдық саясатының күшеюі болды, ол келесіде көрініс тапты: қазақ халқынан қоныс аудару қорына және казактардың пайдасына аса құнарлы жерлерді жаппай тартып алу процесі жалғасты.
1904 жылы II Николайдың жарлығымен Ертістің сол жағалауындағы он версттік жолақ Сібір казак әскерінің «мәңгілік меншігіне» берілді. 1917 жылы жердің ең құнарлы бөлігінің 45 миллион акрға дейінгі жері басып алынды. Аймақта 1,5 миллионға дейін қоныс аударған шаруалар болды. Осы және басқа да шаралар жерді жаппай иеліктен шығаруға және жергілікті халықтың кедейленуіне әкелді.
II Мемлекеттік Думада қазақ халқынан шыққан депутаттар кадеттер партиясына қосылып, мұсылман фракциясының құрамына кірді.
Ресейдің ұлттық шетіндегі басқа да өкілдермен бірге қазақ депутаттары империяның шетіне шаруаларды қоныстандыруды тоқтатуға ұмтылды: осылайша II Мемлекеттік Думаның мәжілісінде сөз сөйлеген Б.Қаратайдың кері әсері туралы баяндама жасады. қазақтардың тұрмыс-тіршілігіндегі қоныстандыру саясаты туралы. Ол өзінің жалынды сөзінде: «Түсіну керек: бүгінде шаруаларға – көшіп келушілерге жер телімдерін босату үшін қырғыздар (қазақтар. – Шамамен. Авт.) ата-баба жерінен ғана емес, өз жерінен де қуылды. өз үйлерінен де қалды. Қарапайым орыс жұмысшылары мен зиялы қауымы бейшара қырғыздардың қасіретіне назар аударады деп сенгім келеді». Айтпақшы, монография авторы жазғандай, Б.Қаратай Кіші жүз ханы Әбілқайырдың шөбересі, Қаратайдың немересі болған. 1890 жылы Петербург университетінің заң факультетін алтын медальмен бітірді. Ол біраз уақыт Закавказьеде жұмыс істеп, таулылардың құрметіне ие болды, соңғысы оны князь деп атады.
Бірінші орыс революциясы басылғаннан кейін патшалық өте қатал репрессиялық шараларды қолданды. 1907 жылы көптеген ұлт өкілдері, соның ішінде қазақтар да сайлау құқығынан ашық түрде айырылған реакциялық жаңа сайлау заңы шықты: патша үкіметінің айтуы бойынша Қазақстан халқы қырғыздар сияқты сайлауға қатысуға дайын емес еді. , тәжіктер, өзбектер , қарқалпақтар, ұйғырлар және дүнгендер.
Сонымен, 1905-1907 жылдардағы Бірінші орыс революциясы жеңіліске ұшыраса да, қазақтың дәстүрлі қоғамының өзіндік санасының дамуына орасан зор ықпал етті. Ресейдегі революциялық оқиғалардың әсерінен қазақ халқының біртуар ұлдарының тұтас бір галактикасы саяси аренаға шықты. Ресей Мемлекеттік Думасының жұмысына қазақ халқының таңдаулы өкілдерінің қатысуы өлке тарихында маңызды және шешуші рөл атқарды: империяның жоғары өкілді және кеңесші органы мінберлерінен, ең таңдаулы ұлдары. Ұлы дала өзекті мәселелерді, ең алдымен жер мәселесін жария ете алды.