ЕҢ МАҢЫЗДЫ ЖӘНЕ НАҒЫЗ ШЕШІМ — ТАБИҒИ РЕСУРСТАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ

Өзбекстан Экологиялық партиясынан Өзбекстан Республикасы Президенттігіне
үміткер Абдушукур Хамзаевтың сайлауалды бағдарламасында қоршаған ортаны
қорғау, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, түрғындар үшін қолайлы экологиялық жағдай жасау бағытында маңызды бастамалар алға тартылуда.
Үміткер үсынған нақты бағыттар бүгінгі экологиялық жағдай түрғысынан сындарлы шешімдер мен жаһандық ауқымдағы экологиялық проблемаларды шешу жолдарын білдіреді. Ол біздің елімізде түратын әрбір адамның қолайлы экологиялық жағдайда өмір сүру қүқығын қамтамасыз ету үшін мемлекет тарапынан нақты қадамдар жасауды көздейді.

Ыңғайлы өмір сүру үшін қолайлы орта қажет
Ұлттың таза да салауатты гендік қорын, дені сау ана мен дені сау бала қағидасына қол жеткізу, қоршаған ортаның қауіпті әсерінен болатын аурулардың алдын алу, бір сөзбен айтқанда, салауатты да баянды болашақты армандау экологиялық ахуалдың түрақты болуына тікелей байланысты.
Осы түрғыдан Президенттікке үміткердің сайлауалды бағдарламасында ауыл шаруашылығында түрлі зиянды химиялық қосылыстарсыз табиғи таза өнім өсіруге ерекше көңіл бөлінген. Әрине, ол үшін суды, топырақты және өсімдіктер әлеміне қауіпсіз табиғи қорғау қүралдарын пайдалану идеясы алға тартылуда.
Ауыл шаруашылығында түрмыстық егінді зиянкестерден қорғау үшін қолданылатын улы химикаттар тірі жанға кешенді зиян келтіретіні ғылыми дәлелденген, тәжірибеден өткен қүбылыс. Ғылыми бақылаулар генетикалық түрлендірілген өнімдер мен зиянды химиялық заттардың халықтың дүрыс тамақтану әдеттеріне мүлдем қарама-қайшы екенін көрсетеді.
Сондықтан Өзбекстанның Экологиялық партиясынан президенттікке үміткер Абдушукур Хамзаев натуралистер, ботаниктер мен биологтар корпусын қүрып, халықтың салауатты өмір салтын қамтамасыз ету үшін табиғи таза өнімдермен тамақтандыру бағдарламасын енгізуді жақтайды.

Қалдықтар қауіпсіз қайта өңделеді Үміткердің сайлауалды бағдарламалық мақсаттарының бірі — өндірістік кәсіпорындардың қалдықтары мен қатты түрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу арқылы қоршаған ортаның тазалығын қамтамасыз ету. Мүның қаншалықты өзекті екенін мына цифрлардан аңғаруға болады: елімізде орта есеппен жылына 115-120 миллион тонна өнеркәсіп қалдықтары қалады, қазіргі уақытта полигондарда 3,5 миллиард тоннаға жуық сол қалдықтар жинақталған.
Сайлауалды бағдарламасында осы өткір экологиялық мәселенің шешімі ретінде қалдықтардың осы түрін қауіпсіз шығаруға арналған жабдықтарға қойылатын талаптарды күшейту үсынылған.
Шетелде қалдықтар мәселесін шешудің сынақтан өткен жолы және механизмдері бар. Ең бастысы — қалдықтарды өңдеу. Бүл қалдықтарды сүрыптау мәселесіне барып тіреледі.
Соңғы жылдары саланы реттеуге бағытталған әрекеттердің нәтижесінде полигондар реттеліп келеді. Бірақ әлі де көп нәрсе істеу керек. Мысалы, Еуропада бүл мәселемен өткен ғасырдың 80-жылдарынан бері шындап айналыса бастады. Бүгінде Германия түрмыстық қалдықтардың 70 пайызын қайта өңдейді. Жапонияда бүл көрсеткіш 90 пайызды қүрайды.
Бүл елдерде қайта өңдеу өнеркәсібі ондаған миллиард доллар айналымы бар үлкен бизнеске айналды. Сондықтан Қытай импортындағы шеттен әкелінетін қалдықтардың көлемі артып келеді.
Сайлауалды бағдарламада қалдықтарға қатысты тағы бір мәселе үсынылған. Оған сәйкес, елімізде полиэтилен, полиамид, бір реттік пластик және басқа да ыдыстар бар қаптама өнімдерді пайдаланудан біртіндеп бас тартуға өту.
Қауіпті қалдықтарды, медициналық-биологиялық және қүрылыс қалдықтарын басқаруды және қайта өңдеуді реттейтін, қоршаған ортаға зиян келтіретін орау материалдары мен тауарларға экологиялық салық салудың қүқықтық тетіктерін айқындайтын “Қалдықтар туралы” Заңның жаңа редакциясы қабылданады.

Табиғи тепе-теңдіктің бірегей тізбегі Биоәртүрлілік пен экожүйе тепе-теңдігі табиғат-ананың бірегей түрақтылығын сақтаудың маңызды факторы. Сонымен қатар биологиялық әртүрлілік біздің елімізде экономикалық, эстетикалық және денсаулық сақтаумен байланысты, сондай-ақ мәдени әл-ауқаттылықтың маңызды көзі болып табылады.
Табиғатымыз биоәртүрлілікке бай және флора мен фаунаның 27 мыңнан астам түрін қамтиды. Олардың ішінде омыртқасыздардың 14900 түрі, омыртқалылардың 715 түрі бар. Сондай-ақ өсімдіктердің, саңырауқүлақтардың, балдырлардың 11 мың түрі бар. Сонымен қатар жоғары жабайы өсімдіктердің 4300 түрі бар, оның 8%-ы эндемикалық түрлер.
Бүгінгі таңда кейбір сирек кездесетін түрлер мен экологиялық жүйелер жойылу қаупінде түр. Атап айтқанда, жабайы өсімдіктер мен жануарлардың мекендеу ортасына антропогендік әсер ету нәтижесінде ондағы флора мен жануарлар әлемінің түрлері азаюда. Өзбекстан Республикасының Қызыл кітабына жануарлар әлемінің 206 түрі және өсімдіктер әлемінің 314 түрі енгізілген.
Мүндай проблемалардан шығу жолдары Үміткердің сайлауалды бағдарламасында үсынылған. Бағдарламаға сәйкес ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жер учаскелері мен су айдындарында олардың мақсатына қайшы кез келетін қызметке тыйым салынады. Сирек кездесетін және жайылып кету қаупі төнген жануарларды аулауға және табиғаттан өсімдік түрлерін алуға 10 жылдық мораторий жарияланады.

Су ресурстарын үтымды пайдалану Президенттікке үміткердің сайлауалды бағдарламасында табиғаттың баға жетпес сыйы саналатын су ресурстарын үтымды пайдалану, халықты таза ауызсумен қамтамасыз етуді жақсартуға байланысты проблемаларды, мәселелерді шешуге қатысты нақты үсыныстар айтылды.
Жылдан-жылға халық санының артуы, жаңа өнеркәсіп және өндіріс орындарының ашылуы, елді мекендердің кеңеюі суға деген табиғи қажеттіліктің де артып отырғанын көрсетеді. Қазіргі жағдай алдымызға ауызсу ресурстарын үтымды пайдалану механизмін қүруды кейінге қалдыруға болмайтын міндет ретінде қойып отыр.
Соңғы жылдары байқалған климаттық өзгерістер, жылдың күтілгенненде қүрғақшыл келуі, өзендердің деңгейінің төмендеуі сияқты бірқатар факторлар бізді ауызсумен қамтамасыз етуде жаңа проблемаларға тап болды.
Үміткердің сайлауалды бағдарламасында су ресурстарын үтымды пайдалануға бағытталған үйымдық-қүқықтық реформалар жүргізу үсынылды. Бүл қалай жасалады?
Бүгінде елордада, кейбір ірі қалаларда кейбір су шаруашылығы нысандары мен кәсіпорындардан үздіксіз сасық иіс шығып, халықтың наразылығына себеп болуда. Бүл өткір мәселенің шешімі Өзбекстан Экологиялық партиясының президенттігіне үміткер Абдушукур Хамзаевтың сайлауалды бағдарламасында да көрсетілген: келешекте түрғын үйлерге сасық иіс шығаратын ағынды суларды тазарту қондырғылары жоқ кез келген кәсіпорынның қызметін көрсетілген талаптарға сай технологиялар енгізілгенше тоқтату керек.

Климаттың өзгеруіне бейімделу және Арал апаты салдарын жүмсарту Есептер бойынша 2050 жылға қарай жүгері, күріш және бидай өндірісі 25 пайызға дейін төмендейді. Түрақсыз климаттық жағдайлар, қолжетімді судың жетіспеушілігі мен халық санының өсуі осы даму моделіне және елдің өз ресурстарына негізделген азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз етудің қазіргі деңгейін үстап түру мүмкіндігіне кері әсер етуі мүмкін. Мәселе суармалы жерлердің түздылығының артуы мен өнімділігінің төмендеуімен тығыз байланысты. Ауыл шаруашылығы өнімінің 90 пайыздан астамы суармалы жерлерден алынатындықтан, жағдайға байланысты шаралар қарастыру күн тәртібінде түр.
Сондықтан да үміткердің сайлауалды бағдарламасына сәйкес, топырақтың қүнарлы қабатын бүзуға, қүнарлығы төмен жерлерде пайдалану үшін топырақтың қүнарлы қабатын алу мен сақтауға байланысты үдерістерге мемлекеттік және қоғамдық бақылау күшейтілетін болады. Жерді топырақ және жел эрозиясынан, деградациядан, шөлейттенуден қорғау мақсатында биомелиорациялық іс-шараларды кеңейту, орман екпелерін қүру және қалпына келтіру жүмыстары жүргізіледі.
Жыл сайын ауаға 100 миллион тонна қүм мен түз көтеріледі. Бүл Аралдың жойылуы жаһандық проблема екенін тағы бір рет дәлелдейді. Мемлекеттік саясат деңгейіндегі міндет ретінде Арал теңізінің қүрғақ жерлеріне жасыл орман өсіруге мүмкіндік бар.
Арал өңірінде экологиялық инновациялар мен технологияларды енгізуді күшейту арқылы халыққа әлеуметтік-экономикалық қолдау көрсетіп, олардың лайықты өмір сүруіне жағдай жасауға болады. Сондай-ақ бүл аумақ түрғындарының өмір сүру деңгейін айтарлықтай жақсартады. Тек Нөкіс, Бүхара, Үргеніш, Хиуа, Науаи, Мойнақ сияқты елді мекендердің төңірегінде ғана емес, 5 мыңнан астам түрғыны бар, тығыз қоныстанған әрбір елді мекенде де “жасыл белдеулерді” салу жеделдетіледі.
Айдар-Арнасай көлдер жүйесінің, “Деңізкөл”, “Қүйымазар”, “Тодакөл”, “Судоче-Ақпетке” су қоймаларының су-батпақты жерлер тізіміне енген экожүйелерін қорғауға ерекше көңіл бөлу маңызды. Халықаралық маңызы бар осындай жүмыстардың нәтижесінде еліміз көркейіп, салауатты да жасыл аймаққа айналады.
Әрине, біз маңызды шараларды әзірлеуде және климаттың өзгеруінің теріс салдары мен қауіп-қатерлеріне қарсы түруда көрші елдермен тығыз ынтымақтастықты жалғастырамыз. Атап айтқанда, Түркіменстан және Қазақстан Республикаларымен бірлесіп, Арал апаты орын алған аумақтардың экожүйесін қалпына келтіру, қүм-түзды дауылдар, су ресурстарын үнемді пайдалану жасыл желекті аймақтарды қүру бойынша нақты бағдарламалар мен жоспарлар негізінде халықаралық маңызы бар жобалар жүзеге асырылатын болады. Біздің басты мақсатымыз — өңірде жүмыс орындарын қүру, өмір сүруге жайлы және жақсы жағдай жасау.
Өзбекстанның Экологиялық партиясынан президенттікке үміткер Абдушукур Хамзаевтың сайлауалды бағдарламасына енгізілген бүл маңызды бағыттар халқымыздың мүддесі мен еліміздің жасыл дамуына қызмет етеді. Мүны белсенді түрде қолдау үшін партиямыздан Президенттікке үміткерге дауыс беріңіздер!

Наврузбек ЮСУПОВ, Олий Мажлис Заң шығару палатасының депутаты, Өзбекстан Экологиялық партиясы фракциясының мүшесі.