July 26

Ислом уламолари таъбирида Ватан тушунчаси

| Лотин ёзувидаги матн пастроқда

Абу Амр ибн Ало раҳматуллоҳи алайҳ: “Кишининг карами (кенглиги) ва ботини поклигига ватанига ошиқиши, эски дўстларига бўлган муҳаббати ҳамда (бефойда) ўтган вақтига йиғлаши далилдир”, дейди. Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ илм талабида кўп жойларга сафар қилди.

Лекин Ватан фироқи, юрт соғинчи ҳамиша қалбини тирнар эди. Бир куни қалбидан ўтаётган кечинмаларни тўкиб солди.

Мен муштоқ эрурман Ғазза ерига, Солса-да хиёнат дўстлар бошимга. Аллоҳ порлоқ қилсин, етсам ерига, Шавқ-ла сурма қилай гилин қошимга. Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ: “Инсоннинг хору зор бўлиши учун ватани ва яқинларидан айрилишининг ўзи кифоя!” деганлар. Абу Муҳаммад Аҳмад ибн Абдуллоҳ Музаний Муғаффалий Ҳиравий раҳматуллоҳи алайҳ. “Бозул абяз” (“Оқ лочин”) лақаби билан машҳур бўлган. Қомусий олимлардан бири. Айниқса ҳадис илмида моҳир бўлган. Қабри Ҳиротда.

Субкий раҳматуллоҳи алайҳ “Табақот” китобида Аҳмад ибн Абдуллоҳ Муғаффалий ҳақида ҳикоя қилади: “Абу Муҳаммад Аҳмад ибн Абдуллоҳ Музаний Муғаффалий Ватанга муҳаббат қўйиш ҳақида китоб ёзди. Сўнгра бир ҳафта касал бўлиб ётиб, оламдан ўтди. Шу сабабли “Ватан муҳаббати қурбони” номини олди”. Мавлоно Шамсиддин Фанорийнинг набираси Алоуддин Али ибн Юсуф ибн Аҳмад Румий ҳанафий ёшлигидан ажамлар юртига сафар қилди. Ҳиротга бориб уламолардан сабоқ олди. Кейин Самарқанд ва Бухорога ўтиб у ернинг уламоларидан таҳсил олди. Барча илмларда моҳир бўлди. Ўша ерга мударрис этиб тайинланди. Бироз вақт ўтгандан кейин ватан муҳаббати устун келди. Муҳаммадхон ибн Усмоннинг илк ҳукмронлик вақтида Рум шаҳрига қайтди.

Замондош уламолар

Алихонтўра ҳазратлари: «Ҳар бир инсон учун муқаддас ҳисобланган тўрт нарса бор, улар: ҳур ва озодлиги, пешона тери меҳнати билан топган молига ўзи эгалик қилмоғи, туғилиб ўсган она Ватани, асрлар бўйи асраб-авайлаб келаётган муқаддас дини. Бу тўрт нарсага эга бўлмаган кимсалар инсонлик шарафидан маҳрумдир», деган эдилар. Азҳар университети Ислом маданияти (факультети) устози, доктор Закий Усмон таъкидлаганидек: “Ватанга мансублик қуруқ шиор ёки оғизда қолиб кетадиган сўзлардан иборат эмас. Балки у муҳаббат, ихлос, фидокорлик, қурбон бўлиш демакдир”. Ватан қадри билан миллат юксалади. Ватан ислоҳоти билан инсон бахтли бўлади. Айнан ватаннинг умумий ва тўлиқ тушунчаси ҳақида Аллоҳ таоло айтади: «...У сизларни ердан пайдо қилди ва унга сизни ободлиги учун қўйди...» ва «Батаҳқиқ, Биз сизларга ер юзида имкон бердик ва унда сизлар учун маиший воситаларни (пайдо) қилдик Лекин сизлар жуда оз шукр этарсизлар». Бу оятлардаги обод қилишга амр қилинган ер заминдир.

Ватан – замин, миллат, тузум, қадр-қиммат, ирода ва бошқарув демакдир. Инсон ва бағрида ҳаёт кечираётган ватани ўртасида умумий тақсим мавжуддир. Бу тақсим ватан ерини ташкил қиладиган тупроқда яққол намоён бўлади. Мана шу тупроқдан яратилдик, унинг устида ҳаёт кечирамиз ва остига дафн қилинамиз. Аллоҳ таоло бизни то қиёмат кунида қайта тирилтиргунича... Аллоҳ таоло айтади: «Сизни тупроқдан яратгани ва сўнгра сизлар башарга айланиб тарқалишингиз Унинг оят-белгиларидандир» (Рум сураси, 20- оят). Шундай экан, инсон бу дунёда фасод қилиш учун эмас, обод қилиш учун яратилгандир. Чин мўмин Ватан қадрини билади. Унга бўлган мансубликни ҳар қандай мансубликдан устун қўяди. Ватанга бўлган муҳаббат дабдаба ва ҳашам эмас, балки у душманларга қарши вожиб саналган юрт ҳимоясида туришдай, ундан узрсиз қолиб бўлмайдиган шаръий вожиб амалдир.

Доктор Муҳаммад Дусуқий: “Ислом ватанга муҳаббат қўйиш ва мансубликни ақиданинг бир қисми этиб, юрт тупроғини ҳимоя қилишни муқаддас бурч қилиб қўйди. Муборак набавий сийрат бизга исломда ватаннинг ўрнини гўзал тарзда гавдалантириб, кўрсатиб беради. Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи ва саллам Маккаи мукаррамадан Мадинаи мунавварага ҳижрат қилиб чиққанларида йиғлаганлар. Маккага маҳзун ҳолда қайта-қайта қараганлар ва: “Аллоҳга қасамки, албатта, сен Аллоҳнинг энг яхши ерисан ва мен учун Аллоҳнинг энг маҳбуб шаҳрисан. Агар аҳлинг мени сендан чиқармаганида, чиқмас эдим”, деганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ватанларидан мажбур чиқдилар. Рисолатни етказиш учун Мадинага бордилар. Шунга қарамай, кўнгиллари доим туғилиб ўсган Макка томон талпинар эди. У зотнинг қалблари Аллоҳ таолонинг: «Сенга Қуръонни фарз қилган Зот, албатта, сени қайтар жойга қайтаргувчидир...» (Қасос, 85-оят), ояти нозил бўлгунича таскин топмади. Ислом бизга Ватанни севмоқ имондандир деб ўргатганини илова қиламан. Инсон ватансиз қочоқ ёки бегонадир. Эркинлик ва қадр-қимматни сезмайди. Табиий равишда ҳаёт кечиролмайди. Инсоннинг ҳуррият ва азизлиги ўзи мансуб бўлган, ҳимоя қиладиган, фуқаролигини қабул қилган, зиммасидаги вазифаларни бажарадиган, ҳуқуқларидан фойдалана оладиган ватандагина рўёбга чиқади. Бу нарса инсоннинг қариндошлари ҳамда оиласи билан бирга, туғилиб ўсган ватанида ҳаёт кечиришида янада яққол кўринади. Агар кишининг ватани бўлмаса, у бошқалар ҳисобига яшайди. Шараф ва иззатни сезмайди ҳам. Замондош олимлардан бири: «Мен диним учун ватанимга жонимни қурбон қиламан дейдиган кишини эшитган вақтингизда, билингки, у диннинг ҳам, Ватаннинг ҳам маъносини тушунмабди”, деган эди».


Islom ulamolari ta’birida Vatan tushunchasi

Abu Amr ibn Alo rahmatullohi alayh: “Kishining karami (kengligi) va botini pokligiga vataniga oshiqishi, eski do‘stlariga bo‘lgan muhabbati hamda (befoyda) o‘tgan vaqtiga yig‘lashi dalildir”, deydi. Imom Shofe’iy rahmatullohi alayh ilm talabida ko‘p joylarga safar qildi.

Lekin Vatan firoqi, yurt sog‘inchi hamisha qalbini tirnar edi. Bir kuni qalbidan o‘tayotgan kechinmalarni to‘kib soldi.

Men mushtoq erurman Gʻazza yeriga, Solsa-da xiyonat do‘stlar boshimga. Alloh porloq qilsin, yetsam yeriga, Shavq-la surma qilay gilin qoshimga. Imom Shofe’iy rahmatullohi alayh: “Insonning xoru zor bo‘lishi uchun vatani va yaqinlaridan ayrilishining o‘zi kifoya!” deganlar. Abu Muhammad Ahmad ibn Abdulloh Muzaniy Mug‘affaliy Hiraviy rahmatullohi alayh. “Bozul abyaz” (“Oq lochin”) laqabi bilan mashhur bo‘lgan. Qomusiy olimlardan biri. Ayniqsa hadis ilmida mohir bo‘lgan. Qabri Hirotda.

Subkiy rahmatullohi alayh “Tabaqot” kitobida Ahmad ibn Abdulloh Mug‘affaliy haqida hikoya qiladi: “Abu Muhammad Ahmad ibn Abdulloh Muzaniy Mug‘affaliy Vatanga muhabbat qo‘yish haqida kitob yozdi. So‘ngra bir hafta kasal bo‘lib yotib, olamdan o‘tdi. Shu sababli “Vatan muhabbati qurboni” nomini oldi”. Mavlono Shamsiddin Fanoriyning nabirasi Alouddin Ali ibn Yusuf ibn Ahmad Rumiy hanafiy yoshligidan ajamlar yurtiga safar qildi. Hirotga borib ulamolardan saboq oldi. Keyin Samarqand va Buxoroga o‘tib u yerning ulamolaridan tahsil oldi. Barcha ilmlarda mohir bo‘ldi. O‘sha yerga mudarris etib tayinlandi. Biroz vaqt o‘tgandan keyin vatan muhabbati ustun keldi. Muhammadxon ibn Usmonning ilk hukmronlik vaqtida Rum shahriga qaytdi.

Zamondosh ulamolar

Alixonto‘ra hazratlari: «Har bir inson uchun muqaddas hisoblangan to‘rt narsa bor, ular: hur va ozodligi, peshona teri mehnati bilan topgan moliga o‘zi egalik qilmog‘i, tug‘ilib o‘sgan ona Vatani, asrlar bo‘yi asrab-avaylab kelayotgan muqaddas dini. Bu to‘rt narsaga ega bo‘lmagan kimsalar insonlik sharafidan mahrumdir», degan edilar. Azhar universiteti Islom madaniyati (fakulteti) ustozi, doktor Zakiy Usmon ta’kidlaganidek: “Vatanga mansublik quruq shior yoki og‘izda qolib ketadigan so‘zlardan iborat emas. Balki u muhabbat, ixlos, fidokorlik, qurbon bo‘lish demakdir”. Vatan qadri bilan millat yuksaladi. Vatan islohoti bilan inson baxtli bo‘ladi. Aynan vatanning umumiy va to‘liq tushunchasi haqida Alloh taolo aytadi: «...U sizlarni yerdan paydo qildi va unga sizni obodligi uchun qo‘ydi...» va «Batahqiq, Biz sizlarga yer yuzida imkon berdik va unda sizlar uchun maishiy vositalarni (paydo) qildik Lekin sizlar juda oz shukr etarsizlar». Bu oyatlardagi obod qilishga amr qilingan yer zamindir.

Vatan – zamin, millat, tuzum, qadr-qimmat, iroda va boshqaruv demakdir. Inson va bag‘rida hayot kechirayotgan vatani o‘rtasida umumiy taqsim mavjuddir. Bu taqsim vatan yerini tashkil qiladigan tuproqda yaqqol namoyon bo‘ladi. Mana shu tuproqdan yaratildik, uning ustida hayot kechiramiz va ostiga dafn qilinamiz. Alloh taolo bizni to qiyomat kunida qayta tiriltirgunicha... Alloh taolo aytadi: «Sizni tuproqdan yaratgani va so‘ngra sizlar basharga aylanib tarqalishingiz Uning oyat-belgilaridandir» (Rum surasi, 20- oyat). Shunday ekan, inson bu dunyoda fasod qilish uchun emas, obod qilish uchun yaratilgandir. Chin mo‘min Vatan qadrini biladi. Unga bo‘lgan mansublikni har qanday mansublikdan ustun qo‘yadi. Vatanga bo‘lgan muhabbat dabdaba va hasham emas, balki u dushmanlarga qarshi vojib sanalgan yurt himoyasida turishday, undan uzrsiz qolib bo‘lmaydigan shar’iy vojib amaldir.

Doktor Muhammad Dusuqiy: “Islom vatanga muhabbat qo‘yish va mansublikni aqidaning bir qismi etib, yurt tuprog‘ini himoya qilishni muqaddas burch qilib qo‘ydi. Muborak nabaviy siyrat bizga islomda vatanning o‘rnini go‘zal tarzda gavdalantirib, ko‘rsatib beradi. Rasululloh sollalohu alayhi va sallam Makkai mukarramadan Madinai munavvaraga hijrat qilib chiqqanlarida yig‘laganlar. Makkaga mahzun holda qayta-qayta qaraganlar va: “Allohga qasamki, albatta, sen Allohning eng yaxshi yerisan va men uchun Allohning eng mahbub shahrisan. Agar ahling meni sendan chiqarmaganida, chiqmas edim”, deganlar. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam vatanlaridan majbur chiqdilar. Risolatni yetkazish uchun Madinaga bordilar. Shunga qaramay, ko‘ngillari doim tug‘ilib o‘sgan Makka tomon talpinar edi. U zotning qalblari Alloh taoloning: «Senga Qur’onni farz qilgan Zot, albatta, seni qaytar joyga qaytarguvchidir...» (Qasos, 85-oyat), oyati nozil bo‘lgunicha taskin topmadi. Islom bizga Vatanni sevmoq imondandir deb o‘rgatganini ilova qilaman. Inson vatansiz qochoq yoki begonadir. Erkinlik va qadr-qimmatni sezmaydi. Tabiiy ravishda hayot kechirolmaydi. Insonning hurriyat va azizligi o‘zi mansub bo‘lgan, himoya qiladigan, fuqaroligini qabul qilgan, zimmasidagi vazifalarni bajaradigan, huquqlaridan foydalana oladigan vatandagina ro‘yobga chiqadi. Bu narsa insonning qarindoshlari hamda oilasi bilan birga, tug‘ilib o‘sgan vatanida hayot kechirishida yanada yaqqol ko‘rinadi. Agar kishining vatani bo‘lmasa, u boshqalar hisobiga yashaydi. Sharaf va izzatni sezmaydi ham. Zamondosh olimlardan biri: «Men dinim uchun vatanimga jonimni qurbon qilaman deydigan kishini eshitgan vaqtingizda, bilingki, u dinning ham, Vatanning ham ma’nosini tushunmabdi”, degan edi».