Hellouin: Qadimiy e’tiqoddan zamonaviy madaniyatgacha

Kuz – bayramlar va shukronalik fasli

Oktabr va noyabr oylarini AQShda “bayramlar mavsumi” desa adashmaymiz. Bu davr tarixan ham, madaniy jihatdan ham faol o‘tadi.
Oktabrning ikkinchi dushanbasi – Kolumb kuni, uchinchi shanbasi – Shirinliklar kuni, 11-noyabr – Veteranlar kuni, to‘rtinchi payshanba – Shukrona kuni (Thanksgiving Day) sifatida nishonlanadi.

Shukrona kunidan keyingi “Qora juma” (Black Friday) savdo haftaligi va undan so‘nggi “Kiberdushanba” (Cyber Monday) esa kuzgi shodlikni davom ettiradi.
Bularning barchasi dehqonlar hosilni yig‘ishtirib, biroz dam olib, qo‘liga pul tushadigan, o‘yin-kulgi va savdo mavsumining boshlanishi bilan chambarchas bog‘liq.

Ammo bu davrda, albatta, eng e’tiborli va sirli bayramlardan biri — Hellouin (Halloween)!

Hellouin – qadimiy an’anadan global bayramgacha

Har yili 31-oktabr kechasi, Barcha avliyolar kuni (All Saints’ Day) arafasida nishonlanadigan Hellouin, dunyoning eng mashhur bayramlaridan biridir.
U qadimiy ildizlarga ega bo‘lsa-da, zamonaviy davrda ham o‘z shaklini o‘zgartirib, turli madaniyat va jamiyatlarga moslashib kelmoqda.

Bu bayramda, tabiiyki, oshqovoq eng muhim ramzlardan biri sanaladi. Kuz faslining ramzi sifatida u Hellouinning ajralmas qismi bo‘lib qolgan.

🎃 Nega aynan qovoq va to‘q sariq rang Hellouin ramzi?

Qovoq Hellouinning ajralmas belgisi bo‘lishiga ikkita asosiy sabab bor — tarixiy va ramziy.

Avvaliga, qadim keltlar Samhain bayramida yo‘lni yoritish va yovuz ruhlarni haydash uchun sholg‘om yoki lavlagi ichini kavlab, ichiga sham qo‘yishgan. Bu an’ana keyinchalik Irlandiya muhojirlari orqali Amerikaga o‘tgan. Ammo Amerikada sholg‘om o‘rniga qovoq ishlatila boshlangan — chunki u yirik, o‘yish oson va kuz mavsumida juda ko‘p yetishtirilgan. Shu tariqa Jack-o’-lantern, ya’ni «qovoq chiroq» paydo bo‘lgan.

To‘q sariq rang esa Hellouinning ramziy ohangini belgilab berdi. Bu rang hosil fasli va kuzni anglatadi — hayot va mo‘l-ko‘llik ramzi. Shu bilan birga, u olov va yorug‘likni bildiradi, ya’ni qorong‘ulik va yovuzlikka qarshi nur manbai sifatida talqin qilinadi.

Shuningdek, qora rang Hellouinning ikkinchi asosiy rangi bo‘lib, tungi sirlar, o‘lim va noma’lumlikni ifodalaydi. Shu ikki rang — to‘q sariq va qora — bayramning falsafiy asosini yaratadi: hayot va o‘lim, yorug‘lik va qorong‘ulikning qarama-qarshiligi.

Tarixiy ildizlar: Samhain bayramidan Hellouinga

Hellouinning ildizlari 2000 yildan ortiq tarixga ega. U qadim kelt xalqlari tomonidan Irlandiya va Shotlandiyada nishonlangan Samhain bayramidan boshlangan.
Bu bayram yoz faslining yakuni va qish — “o‘lim fasli” boshlanishining ramzi sifatida qabul qilingan.

Keltlar ishonishicha, Samhain kechasida tiriklar va o‘liklar dunyosi o‘rtasidagi parda yupqalashadi, arvohlar yerga qaytadi.
Keyinchalik nasroniylik kirib kelgach, Samhain asta-sekin Barcha avliyolar kuni (All Saints’ Day) va uning arafasi bo‘lgan All Hallows’ Eve bilan qo‘shilib ketdi.
Shunday qilib, hozirgi “Halloween” atamasi paydo bo‘ldi.

Zamonaviy Hellouin – ijodkorlik, o‘yin va sanoat

Bugungi Hellouin — qadimiy e’tiqoddan ko‘ra, ijodkorlik va madaniyatning bayramiga aylangan.
Odamlar bu kunda turli liboslarda yurishadi, uylarini bezatishadi, bolalar esa uyma-uy yurib “Trick or treat!” — “Shirinlik ber yoki hazil qilaman!” deb konfet yig‘ishadi. 🍬

Mashhur ramz – qovoqdan o‘yilgan chiroq (Jack-o’-lantern) esa arvohlarni haydash timsoli bo‘lib, har bir uyda uchraydi.
Hellouin bugun nafaqat AQShda, balki butun dunyoda ko‘ngilochar sanoatning bir qismiga aylangan.

Madaniyat va kino olamidagi ta’siri

Hellouin ommaviy madaniyatda o‘z o‘rnini mustahkam egallagan.
Ko‘plab filmlar, seriallar va kitoblar aynan shu mavzudan ilhom olgan.
Masalan, 1970-yillarda rejissyor Mustafo Aqqod yaratgan “Halloween” film franshizasi hanuzgacha davom etadi va bu bayramni kinosevuvchilar orasida yanada mashhur qilgan.

Hellouin triller va dahshat janrining rivojlanishiga ham kuchli turtki bergan — bu esa uni nafaqat bayram, balki madaniy hodisaga aylantirgan.

Tijoriylashgan bayram – milliard dollarlik soha

Oxirgi o‘n yilliklarda Hellouin butunlay tijoriylashgan bayramga aylandi.
AQShda har yili milliardlab dollarlar kostyumlar, dekoratsiyalar, shirinliklar va bayram bezaklari savdosidan tushadi.
Kompaniyalar bu sanani maxsus marketing kampaniyalari uchun foydalanib, mijozlarni jalb etishadi.

Global ta’sir va mahalliy tus

Hellouin G‘arb bayrami bo‘lsa-da, bugun u butun dunyoda turlicha nishonlanadi:

• Yaponiya va Janubiy Koreyada – kostyumlar va ommaviy paradlar bayrami;
• Lotin Amerikasida – “O‘liklar kuni” (Día de los Muertos) bilan birlashtirilgan, ajdodlarni eslash marosimi;
• Markaziy Osiyo va Yevropada – o‘yin-kulgi, maskarad va kechalar tarzida.

Sobiq SSSR davlatlarida esa Hellouin oxirgi o‘n yilliklarda mashhur bo‘lib, ko‘pincha maskarad, ziyofat va klub tadbirlari tarzida o‘tkaziladi.

Psixologik va falsafiy tomoni

Hellouin, aslida, insonning o‘lim, qorong‘ulik va noma’lumlikdan bo‘lgan qo‘rquviga qarshi turish shaklidir.
Bu bayram odamlarni o‘limni tabiiy jarayon sifatida qabul qilishga, unga kulgu va ijod orqali qarashga o‘rgatadi.
Ayniqsa, bolalar uchun bu foydali — ular qo‘rquvni o‘yin orqali yengishni o‘rganadilar.

Hellouin – o‘limdan qo‘rqish emas, balki hayotni quvonch bilan nishonlash, o‘z qo‘rquvlaringni kulgu bilan yengish g‘oyasini targ‘ib etadi.

Diniy nuqtai nazarlar

Hellouinga munosabat turlicha.
Ba’zi nasroniylar, xususan, Rus pravoslav cherkovi uni “yovuzlik karnavali” deb baholaydi.
Islom ulamolari esa bayramni arvohlarga sig‘inish bilan bog‘liq deb, musulmonlar uchun uni nishonlashni ma’qul ko‘rmaydi.

Masalan, Tatariston musulmonlari diniy idorasi bu bayramni shirkga olib boruvchi an’ana deb hisoblaydi.
Shuningdek, Payg‘ambar Muhammad (s.a.v.) hadisida:

“Kim o‘zini biror xalqka o‘xshatsa, o‘shalardandir” (Ahmad, 5114; Abu Dovud, 4031) — deyilgan.

Ammo ayrim musulmonlar Hellouinni diniy ma’nosidan xoli, oddiy madaniy tadbir sifatida qabul qiladilar. Ular uchun bu Yangi yil yoki Navro‘z singari ko‘ngilochar bayramdir.

Foydalanilgan manbalar: https://platina.uz/