Таҳорат
Намоз ўқиш олдидан кийимларни, намоз ўқиш жойларини нажосат-ифлосликлардан тозалаш, баданни ғусл, таҳорат ёки таяммум кабилар билан поклаш намознинг асосий шартларидан ҳисобланади.
Таҳоратни араблар «вузуъ» дейишади, ўзбекчада «покланиш, тозаланиш, озодалик» маъноларини билдиради. Шариатда эса намоз ўқиш, Қуръон тиловат қилиш ва бошқа ибодатлар олдидан муайян аъзоларни сув билан ювиб тозалаш «таҳорат» дейилади. Таҳорат Қуръони Карим ва суннат билан буюрилган. Юзни тўла, икки қўлни тирсаклари билан, оёқларни тўпиғи билан ювиш ва бошнинг тўртдан бирига масҳ тортиш таҳоратнинг фарзларидир. Таҳорат учун сув топилмаса ёки сув ишлатишнинг иложи бўлмаса, ўрнига таяммум қилинади.
Таҳоратнинг шартлари
1. Ювилиши фарз бўлган ҳар бир аъзони қолдирмай ювиш.
2. Аъзоларга сув етишидан тўсадиган нарсалар бўлмаслиги. Сувдан тўсадиган нарсалар: хамир, мум, аёллар тирноқларига қўядиган лак ва шу кабилар.
3. Таҳоратга киришишдан олдин таҳоратга тўсқинлик қилувчи ҳар қандай нопокликлардан ҳоли бўлиш.
Пешоб томаётган вақтда, бурун қонаётганда уларни тўхтатмасдан қилинган таҳорат дуруст бўлмайди, чунки улар (бавл ва қон) таҳоратга тўсқинлик қилувчи нопокликлардандир. Лекин бурни доим тўхтамай қонайдиган, пешоби ҳам тўхтамай томиб турадиган кишининг таҳорати ва намози узр сабабидан дуруст бўлади. Фақат шу шарт биланки, узрли одам ҳар бир намознинг вақти учун алоҳида таҳорат қилади.
Шариат истилоҳида таҳорат икки қисмга бўлинади
1. Баданнинг ўзини ҳадасдан (яъни бетаҳоратликдан) поклаш – бу махсус аъзоларни ювиб таҳорат қилиш билан ёки бутун баданни ювиб ғусл қилиш билан) бўлади. Сув топилмай қолган пайтда ёки истеъмолидан ожиз бўлган вақтда ғусл ва таҳоратнинг ўринбосари бўлмиш таяммум билан ҳосил бўлади.
2. Кийимдаги, бадандаги ва макондаги нажосатдан поклаш.
Таҳорат фарз, вожиб ёки мандублигига кўра уч қисмга бўлинади:
1. Фарз – таҳоратсиз киши агар намоз ўқимоқчи бўлса (у хоҳ нафл, хоҳ жаноза намози бўлсин, барибир); ёки тиловат саждаси қилмоқчи бўлсин ё Мусҳафни ушламоқчи бўлсин, унга таҳорат қилиш фарз бўлади.
2. Вожиб – Каъбаи муаззамани тавоф қилмоқчи бўлган таҳоратсиз кишига таҳорат қилиш вожибдир.
3. Мандуб, яъни тавсия қилинган таҳорат – таҳоратсиз кишининг уйқудан олдин, уйғонгандан кейин таҳорат олиши; таҳоратли кишининг устига яна таҳорат олиши; ғийбат, чақимчилик, ёмон сўзлардан, ҳар бир хатодан сўнг, маййитни ювгандан кейин, яна ҳар намозга алоҳида таҳорат олиш; жунуб кишининг ғусл қилишдан олдин, овқатланишдан, ичимлик ичишдан, ухлашдан, яна бир бор эр-хотинлик қилишдан олдин таҳорат олиши; ғазаб келганда таҳорат қилиш (чунки ғазаб шайтондан бўлиб, шайтон эса ўтдан яратилгандир, ўт эса сув билан ўчирилади); Қуръон қироат қилиш, ҳадис ўқиш, шаръий илмлардан дарс қилиш, азон ва иқомат айтиш, хутба ўқиш, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қабрларини зиёрат қилиш, Арафот тоғида туриш, Сафо ва Марвани саъй қилиш учун қилинган таҳорат мандуб ҳисобланади. Яна туя гўштини егандан сўнг таҳорат олиш ҳам мандубдир.
Уламоларга мухолиф бўлмаслик учун ҳам таҳорат олиш одобдир. Мисол учун, аёл кишини ушлаш билан имом Шофеъий наздларида таҳорат синади, худди шунингдек, кафтининг ичи билан ўз авратини ушласа ҳам. Бизнинг мазҳабимизда бу кўринишда таҳорат синмаса ҳам яна қайта олиш одобдандир. Чунки ҳамма уламоларнинг иттифоқига кўра қилинган ибодат чиройли бўлади.
Таҳоратнинг фарзлари
Таҳоратнинг фарзлари тўрттадир:
1. Юзни бир марта ювиш. «Ювиш» дегани сув тегиши лозим бўлган ўринлардан сув оқизишдир. Шунинг учун аъзоларга қорни ишқалаб намлаш билан таҳорат ҳосил бўлмайди, балки уни баданда эритиб, бир-икки томчи оқизгачгина таҳорат дуруст бўлади. Юз-нинг чегараси узунасига соч чиққан жойдан жағнинг остигача, кенглиги эса икки қулоқ юмшоғининг орасигача бўлган ўриндир. Соқол қалин бўлиб, остидаги тери кўринмайдиган даражада бўлса, юз қисмидаги соқолнинг устини ювиш фарздир. Аммо соқол сийрак ва юзни беркитмайдиган бўлса, унда сувни соқолнинг остига етказиш вожиб бўлади.
2. Икки қўлни тирсаклари билан қўшиб бир марта ювиш.
3. Бошнинг тўртдан бирига бир марта масҳ тортиш.
4. Икки оёқни ҳам ошиғи билан қўшиб бир марта ювиш. Оёқнинг ошиғи қадамдан юқорида, тўпиқдан пастдаги бўртиб кўриниб турган суякдир.
Таҳорат қиладиган киши агар тирноқлари узун бўлса, унинг остига сув етказиши ва яна кўзи атрофига йиғилиб қоладиган кирларни олиб, остига сув теккизиши ҳам шартдир. Сув етказишда қўлни ҳўллаб, теккизиб қўйиш кифоя қилмайди, балки ўша жойдан сув оқизиш шартдир.
Таҳоратнинг суннатлари
1. Таҳоратни «Бисмиллаҳ...» билан бошлаш.
2. Таҳорат қилишга ёки ҳадасни ўзидан кетказишга ният қилиш.
3. Таҳоратни бошлашдан аввал икки қўлни бўғимигача уч марта ювиб олиш.
4. Таҳоратни мисвок ишлатиш билан бошлаш.
5. Сув билан оғизни ғарғара қилиш (бу «мазмаза» деб ҳам юритилади).
6. Бурунга ҳам уч марта сув олиб қоқиш (бу «истиншоқ ва истинсор» деб ҳам юритилади).
7. Оғиз билан бурунга сувни яхшилаб, ҳатто мия ачишгунча олиш ҳам суннатдир. Лекин рўзадор одамнинг рўзаси очилиш эҳтимоли борлиги учун бурунга мия ачишгунча ва оғизга ҳам томоқдан ўтай дегунча сув олиш макруҳ ҳисобланади.
8. Ювиш талаб қилинган ҳар бир аъзони уч мартадан ювиш.
9. Соқол қалин ва юзни беркитадиган даражада бўлса, пастидан юқорига ҳилол қилиш ҳам суннатдир. Бу юзни уч бор ювгандан сўнг бажарилади.
10. Қўл ва оёқ бармоқлари орасига ҳилол қилиш.
11. Бошнинг ҳаммасига масҳ тортиш.
12. Икки қулоққа ҳам бошга масҳ тортгандаги нам қўл билан масҳ тортиш.
13. Ювиш талаб қилинган ўринларни сув билан ишқалаш.
14. Таҳорат амаллари орасига бошқа иш аралаштирмай, уларни пайдар-пай бажариш. Бунда бир аъзо қуриб қолмасдан туриб иккинчиси ювилади.
15. Ояти каримадаги тартиб каби таҳорат қилиш, яъни, қўлдан олдин юзни, бошга масҳ тортишдан олдин қўлни, оёқни ювишдан олдин бошга масҳ тортишни бажариш ҳам суннатдир.
16. Қўл ва оёқларни ўнгидан бошлаб ювиш.
17. Бўйинга масҳ тортиш ҳам суннатдир. Халқумга масҳ тортиш суннат эмас, балки бидъатдир.
Таҳоратнинг одоблари
1. Ердан юқорироқ ўринга ўтириб таҳорат олиш.
2. Таҳорат пайтида қиблага юзланган бўлиш.
3. Аъзоларни ювишда бошқа кишидан ёрдам сўрамаслик, лекин ожизлиги ва касаллиги сабабли ёрдам сўраса, дуруст бўлади.
4. Мубоҳ сўзларни тарк қилиш.
5. Оғизга ўнг қўл билан сув олиш. Бурунга ҳам ўнг қўл билан сув олиб, чап қўл билан қоқади.
6. Ювиш фарз бўлган аъзоларнинг белгиланган жойидан кўпроғини ювиб, ҳадисда келганидек, қиёматдаги нур ва қашқани кўпайтириш.
7. Кенгроқ узукни таҳорат вақтида ҳаракатлантириб қўйиш ҳам одобдир, аммо узук тор бўлса, унинг остига сув тегиши учун ҳаракатлантириш шарт бўлади.
8. Таҳоратдан сўнг қиблага юзланиб тик турган ҳолатда шаҳодат калималарини ва маъсур дуоларни ўқиш.
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ. اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ، وَاجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِينَ.
«Ашҳаду аллаа илааҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу, лаа шарийка лаҳу, ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва росуулуҳу. Аллоҳуммажъалний минат-тавваабийна важъалний минал-мутатоҳҳирийн».
Имом Муслим, Термизий ва Байҳақий ривоят қилган.
Маъноси: «Гувоҳлик бераман, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, У ёлғиздир, Унинг шериги йўқ ва гувоҳлик бераманки, Муҳаммад Унинг бандаси ва элчисидир. Аллоҳим, мени тавба қилувчилардан ва покланувчилардан қил».
9. Макруҳ вақтлар бўлмаса, таҳоратдан сўнг икки ракат намоз ўқиб қўйиш ҳам одобдандир. Нафл намозларни ўқиш макруҳ ҳисобланадиган вақтлар қуйидагилар:
– субҳи содиқ киргандан сўнг то қуёш чиққунча;
– қуёш чиқишни бошлагандан то бир найза бўйи кўтарилгунча, бу қарийб ярим соатга боради.
– кундузнинг ўртасида, яъни қуёш тиккага келганда; бу тақрибан пешиндан ярим соат олдин бўлади. Буни «завол вақти» дейилади (шу орада ҳам намоз ўқиш ҳаромдир).
– аср намози ўқиб бўлингач, то шомгача бўлган вақтда нафллар макруҳдир. Лекин қуёш нури кетгунича қазо намозларни ўқиш жоиздир;
– қуёшнинг нури кетган вақтдан то шомгача ўқилган намоз ҳам ҳаромдир, бу тақрибан қуёш ботишидан ярим соат олдинги вақт ҳисобланади.
Таҳоратнинг макруҳлари
Қуйидаги ишлар таҳоратда макруҳи танзиҳий ҳисобланади:
1. Сувни исроф қилиш.
2. Сувни ўта кам ишлатиш.
3. Сувни юзга зарб билан шапиллатиб уриш.
4. Рўзадор одамнинг бурнига ва оғзига сувни қаттиқ тортиши ҳам макруҳдир. Чунки бунда рўзанинг очилиб кетиш хавфи бор.
5. Нажосатли жойларда таҳорат олиш.
6. Таҳорат асносида заруратсиз гаплашиш.
7. Бурун ва оғизга сув олиш ҳамда ниятга ўхшаган таъкидланган суннатларни тарк қилиш ҳам макруҳдир.
Таҳоратни синдирувчи нарсалар
1. Кишининг орқа ва олди нажосат йўлидан чиқадиган ҳар қандай нарса таҳоратни синдиради. Улар хоҳ бавл, хоҳ ел бўлсин, хоҳ нажосат, хоҳ қурт бўлсин, фарқи йўқ. Яна шу икки йўлдан бирига бармоқнинг киришлиги ёки орқага ҳуқна (клизма) қилиб чиқариб ташлаш билан ҳам таҳорат синади.
2. Баданнинг қайси бир жойидан қон ёки йиринг чиқсаю, тоза жойга ёйилса ҳам, таҳорат бузилади.
3. Оғизни тўлдириб қайт қилиш билан ҳам таҳорат синади. Инсон қайт қилганда оғзи тўлиб гапира олмай қолса ёки оғзини беркита олмаса, шу ҳолат оғзи тўлиб қайт қилганга киради.
4. Ёки инсон қон қайт қилсаю, тупугига қоннинг ранги ғолиб бўлиб қизарса, синади. Аммо тупугининг ранги сарғайса, синмайди.
5. Киши ёнбошлаб ёки бир нарсага суяниб ухласа ва уйқуси шу суянган нарсаси олиб қўйилганда йиқиладиган даражада бўлса, таҳорати синади; маст бўлиш, ҳушдан кетиш, тутқаноқ ва жинни бўлиш билан ҳам таҳорат синади.
6. Эр хотинини яланғоч ҳолда қучоқласа ҳам таҳорати кетади.
7. Мазҳабимизга кўра рукуъ ва саждаси бор намозда (жаноза намозидан ташқари) балоғатга етган хоҳ эркакнинг, хоҳ аёлнинг қаҳ-қаҳ отиб кулиши билан таҳорат синади. Ёнидаги киши эшитадиган даражадаги кулги «қаҳқаҳа» дейилади. Аллоҳ таоло билан муножот қилаётганда бу каби нарсаларни қилувчиларга таъзир бериш сифатида уларга таҳоратни янгилаш шарт қилинмоқда.
Изоҳ: кўз ёши (агар оғриқ туфайли бўлмаса), буруннинг суви, бадандан чиққан тер, она сути таҳоратни бузмайди. Шунингдек, чивин ёки бурга қанча қон сўрса ҳам таҳорат синмайди. Шунингдек мушак остиларига укол қилинганида қон чиқмаса таҳорат синмайди.