Атом орбиталларининг гибридалниши

Гибридланиш- шакли ва энергияси фарқ қилувчи (s ва p )орбиталларнинг ўзаро қўшилиб,энерияси ва кўриниши бирҳил(ноксимон)ҳолатдаги электрон орбиталларини ҳосил бўлишига гибридланиш дейилади.

Демак,юқорида гибридланишнинг илмий таърифини кўрдик.Гибрид сўзи табиий фанларни ўрганувчи одам учун,умуман 21-аср кишиси учун деярли янгилик эмас.Яъни икки нарсанинг бир-бирига қўшилиб битта яҳлит нарсани ҳосил қилиши гибридланишдир.Бунда ҳосил бўлган ана ўша яҳлит-бу гибриддир.Ҳимяда эса гибридланиш электрон орбиталарига нисбатан қўлланилади.

Дастлаб,орбитал нима ўзи,уни қандай турлари бор шу ҳақида билишимиз керак.Бу ҳақида 11-синф кимё дарслигада қуйидагилар келтирилган:

. Fazoning elektron mavjud bo‘lishi mumkinligi 90% ni tashkil qil-
gan qismi atom orbitali deb nomlanadi. Demak, elektron yadro atrofidagi orbita
bo‘ylab aylanmay, yadro atrofidagi fazoning uch o‘lchamli qismi – atom orbital-
da joylashadi (orbitalni orbita tushunchasidan farqlash zarur). Atomni tasavvur
qilganda elektron bulutlar bilan o‘ralgan yadro sifatida tasavvur qilish kerak. Bu
bulutlar shakli turlicha: sfera (shar) shaklidagisi s-orbital, gantel shaklidagisi –
p-orbital, ikkita tutashgan gantel – d-orbital, uchta tutashgan gantel – f-orbital
deyiladi.

Юқорида айтганимиздек атом орбиталларининг энергиялари ҳам бир-биридан фарқ қилади.

Гибридланишда – тақсимланмаган жуфт електронлар ва сигма боғлар қатнашади.
Гибридланишда s орбиталдан 1 та, p орбиталдан 3 та, d орбиталдан 5 та гибрид орбиталлар
қатнашади.p ва d орбиталларнинг қатнашиш сонига кўра гибридланиш турлари фарқланади:

Orbitallar turi soni
2 sp 2
3 sp2 3
4 sp3 4
5 sp3d 5
6 sp3d2 6