5E modeli nima va dars jarayonida qanday qo'llaniladi?
5E modeli ta’lim jarayonida o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undovchi, ularning bilimini kengaytirish va mustahkamlashga yo‘naltirilgan zamonaviy pedagogik yondashuvdir. Bu model asosan ilmiy-tadqiqotga asoslangan fanlarni o‘rgatishda qo‘llaniladi, ammo boshqa fanlar uchun ham moslash mumkin.
5E modeli quyidagi 5 bosqichni o‘z ichiga oladi:
Bu bosqichda o‘quvchilarni mavzuga qiziqtirish va mavjud bilimlarini aniqlash asosiy maqsaddir.
· Maqsad: O‘quvchilarning e’tiborini mavzuga jalb qilish va ularning bilish qiziqishini uyg‘otish.
Savol-javob o‘tkazish: "Nima uchun osmon ko‘k rangda?" kabi ochiq savollar berish.
Qiziqarli tajriba yoki videoni ko‘rsatish.
Mavzuga oid o‘xshash muammoni muhokama qilish.
O‘quvchilar o‘zlari mavzuni chuqurroq tushunishga harakat qiladi. Bu bosqichda ular tajriba yoki kuzatuv orqali bilimni mustaqil o‘rganadi.
· Maqsad: Tadqiqot va kuzatuv orqali yangi bilimlarni o‘quvchilar o‘zlari kashf etsin.
Guruh bilan tajribalar o‘tkazish (masalan, suv aylanish jarayonini kuzatish).
O‘quv materiallaridan foydalanib ma’lumotlarni tahlil qilish.
O‘yin yoki loyihalar orqali bilimlarni o‘rganish.
O‘quvchilar o‘z kashfiyotlarini tushuntiradi va o‘qituvchi ularning bilimini to‘ldiradi yoki aniqlik kiritadi.
· Maqsad: O‘rganilgan bilimlarni so‘z bilan ifodalash va tushuntirish.
O‘quvchilardan kuzatish natijalarini izohlashni so‘rash.
Dars mavzusini tushuntirish va asosiy atamalarni tanishtirish.
Guruhlar o‘z tadqiqot natijalarini taqdim qiladi.
4. Elaborate (Takomillashtirish)
O‘rganilgan bilimlarni chuqurlashtirish va ularni amalda qo‘llash imkoniyatini yaratadi.
· Maqsad: Yangi bilimlarni turli kontekstlarda qo‘llash orqali ularni mustahkamlash.
O‘rganilgan bilimlarga asoslangan qo‘shimcha masalalar yoki muammolarni yechish.
Loyihalar yaratish (masalan, ekologik muammolarni hal qilish uchun reja tuzish).
Real hayotga oid vaziyatlar bilan bog‘liq topshiriqlar berish.
O‘quvchilarning mavzuni qay darajada o‘zlashtirganligini aniqlash bosqichi.
Maqsad: O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash.
Sinovlar, testlar yoki savollar yordamida bilimni tekshirish.
Portfolio yoki loyiha taqdimotlarini baholash.
O‘z-o‘zini baholash va fikr-mulohazalarni muhokama qilish.
Misol: Suv aylanishi haqidagi dars uchun 5E modeli
1. Engage: O‘quvchilarga yomg‘ir qanday hosil bo‘lishi haqida savol berish yoki mavzuga oid qiziqarli video ko‘rsatish.
2. Explore: Shisha idishda suv aylanishi jarayonini kuzatish tajribasini o‘tkazish.
3. Explain: Suv aylanishi bosqichlarini (bug‘lanish, kondensatsiya, yog‘ingarchilik) tushuntirish.
4. Elaborate: Mavzuga oid savol: "Iqlim o‘zgarishi suv aylanishiga qanday ta’sir qiladi?"
5. Evaluate: O‘quvchilardan suv aylanishi jarayonini chizma yoki kichik maqola shaklida tushuntirishni so‘rash.
5E modeli o‘quvchilarning bilim olish jarayonini qiziqarli va samarali qiladi. Shu bilan birga, ular mustaqil o‘rganishga va tanqidiy fikrlashga o‘rganadi.