راهنمای کنترل بهداشتی آب استخرهای شنا

فیلتر شنی

مقدمه

استفاده های زیباشناختی و تفریحی آب، بعنوان یکی از مصارف آب در هراجتماع می باشد. استفاده از محیط های آبی طبیعی و یا مصنوعی بعنوان شنا گاهها از دیرباز مورد توجه انسان بوده است. بطوریکه امروزه شنا بعنوان یک فعالیت تفریحی و ورزشی مفید از نظر جسمی و روحی در نظر گرفته می شود.

در کشور عزیز ما ایران روز به روز به این اماکن مخصوص از طرف بخش خصوصی افزوده می شود.

توجه به مسائل و جوانب بهداشتی استخرهای شنا برای تأمین سلامت و رفاه افراد شناگر بسیار مهم است . ازمواردبهداشتی مهم در این زمینه توجه به کیفیت آب مصرفی می باشد. بطوریکه منبع آب مصرفی باید دارای ویژگی های فیزیکی ، شیمیایی و میکروبی مناسب بوده و درفیلتر شنیطول استفاده از آب این ویژه گی ها در حد مطلوب حفظ گردد.

در استخرهای شنا بدن انسان مستقیماً با آب در تماس خواهد بود .

همچنین غوطه ور شدن در آب ممکن است باعث ورود آب به دهان،بینی، گوش و چشم گردد . لذا در صورت آلودگی شیمیایی و میکروبی انتقال بیماریها را به همراه خواهد داشت.

کنترل بهداشتی آب استخرهای شنا جهت حفظ سلامت افراد شناگر وجلوگیری از انتقال بیماریها دارای اهمیت است . همچنین حفظ جنبه های ظاهری و زیباشناختی و خوشایند بودن آب برای مصرف کننده مهم است.

در کشور عزیز ما امر نظارت بر مسائل بهداشتی استخرهای شنا ازجمله نظارت بر بهداشت آب آنها بر عهده متخصصین بهداشت محیط در مراکز بهداشتی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی می باشد.

متخصصین بهداشتی با استفاده از دستورالعمل ها و استانداردهای موجود در این زمینه باید نظارت مستمری بر استخرهای شنا داشته باشند.

این راهنما که با همکاری و پشتیبانی معاونت سلامت وزارت بهداشت درمان آموزش پزش کی ، مرکز سلامت محیط و کار تهیه شده است، دربردارندۀ اطلاعاتی در زمینه روش های مناسب کنترل بهداشتی آب استخرهای شنا میباشد . اطلاعات ارائه شده در این راهنما از دو جنبه دارا ی اهمیت است . اولاً مجموعه ای نسبتاً جامع برای استفاده کارشناسان بهداشت محیط در سطح کشور است و علاوه بر ان می تواند بعنوان راهنمائی برای استفاده صاحبان و بهره برداران از استخرهای شنا تلقی گردد.

رعایت نکات ارائه شده در این مجموعه در رابطه با کیفیت آب، علاوه بربرآورده شدن هدف اصلی یعنی حفظ سلامت افراد اجتماع، می تواند به عملکرد مطلوب این اماکن، جلب افراد بیشتر و همچنین حفظ تأسیسات و تجهیزات استخر، کمک نماید . بطوریکه کیفیت مناسب آب می تواند،باعث دوام و عمربیشتر تأسیسات و تجهیزات گردد . امید است این

مجموعه تا حد امکان بتواند نیازهای موجود و این رابطه را پاسخگوباشد. فیلتر شنی فیلتر شنی

1 کلیات 1 1 استخرهای شنا

استخر شنا به حجم مشخصی از آب اطلاق می شود که معمولاً در یک فضا با ابعاد و اندازۀ مشخص محصور شده است . آب استخرها معمولاًاز منابع آب آشامیدن هستند که با اضافه کردن مواد گندزدا تصفیه شده اند.آب استخرهای شنا ممکن است از چشمه های آب گرم و یاآبهای شور هم تاًمین گردد. استخرهای شنا را معمولاً به استخرهای مصنوعی و استخرهای نیمه مصنوعی طبقه بندی می نمایند.

استخرهای مصنوعی اغلب از مصالحی مانند بتون، فولاد، آلومینیوم وفایبر گلاس و دارای پوششی از ونیل می باشند. استخرها به صورت استخرهای با آب گردشی با فیلتراسیون و گندزدایی یا بندرت (اگراجاره داده شود) فقط با گندزدایی به صورت استخرهای پر و خالی شونده یا استخرهای با جریان مداوم طراحی و بهره بردای می گردند.

استخرهای شنا با آب شور باید الزامفیلتر شنیات و استانداردهای مشابه استخرهای آب شیرین را رعایت نمایند.

استخرهای شنا را به صورت زیر طبقه بندی می نمایند.

استخرهای پر و خالی شونده(fill and draw pool)

این استخرهای با آب تازه پر شده ، برای دوره زمانی مشخص مورداستفاده قرار می گیرد، سپس آب تخلیه شده، استخر تمیز می گردد ومجدداً آب گیری می شود . استفاده از این استخرهای بخاطر مصرف زیاد آب ، مشکلات در حفظ نظافت و آلودگی آب توصیه نمی شود ودربعضی از کشورها استفاده از آنها ممنوع شده است.

استخرهای با گردش آب(Recirculating swimming pool)

در این استخرها آب توسط پمپ، از سیستم تصیفه عبور نموده و بعداز گندزدائی مجدداً به استخ ر برگشت داده میشود. آب از دست رفته توسط تبخیر، ریخت و پاش و پاشیده شدن آب به اطراف، و آب شستشوی معکوس صافی ها با آب تازه جایگزین می گردد. این استخرها اگر بطور مناسب بهره برداری شوند از نظر بهداشتی بهترین نوع استخرها هستند که حداکثر تعداد افراد می توانند در یک دوره زمانی در آن شنا کنند. اتلاف آب در این استخرها حداقل است ومصارف سوخت برای گرم نمودن آب نیز پائین است.

استخرهای با جریان مدام آب(flow – through pool)

استخرهایی هستند که بطور مرتب جریانی از آب تازه قابل قبول، بدون تصفیه به آنها وارد می شود که این امر، باعث می گردد به همان میزان آب بصورت سرریز از استخر خارج گردد.

گرچه در این استخرها، آلودگی باکتریایی کاهش می یابد، ولی بطورکامل از استخر خارج نمی شود.فیلتر شنی

میزان آلودگی باقیمانده در این استخرها به تعداد دفعاتی که در 24ساعت آب استخر تعویض می شود، بستگی دارد.

بر طبق قانون رقیق شدن هر فرد حدود 1500 لیتر آب احتیاج خواهد داشت . (Q = 23/5 T2)

بنابراین با این حجم آب در هر روز 420 نفر و درهر ساعت 17 نفرمی توانند از این استخر استفاده نمایند . استخرهای با جریان مداوم نیازبه حجم بالایی از آب کنترل شده تمیز دارند . همچنین کنترل شدیدی برتعداد شناکنندگان باید اعمال گردد . که این امر معمولاً امکان پذیرنمی باشد. بعنوان یک معیار راهنما به ازای هر شناگر د ر روز میزان آب رقیق سازی برابر 1500 لیتر می باشد.

-1-2 اهمیت بهداشتی آب استخرهای شنا خطرات میکروبی

استخر شنا محل بسیار مناسبی برای انتقال بیماریهای پوستی و عفونی می باشد. اهمیت بهداشتی آب استخرهای شنا در رابطه با کیفیت میکروبی و شیمیایی آب می باشد. بعلت اینکه در یک مدت زمان محدودتعداد زیادی از افراد همزمان از استخر استفاده می کنند، بنابراین استخرهای شنا همیشه با مسائل و خطرات بهداشتی همراه می باشند.

فیلتر شنی چنانچه اگر آب تأمینی برای استخر کاملا سالم هم باشد ، ورود حتی مقادیر جزئی باکتریهایی پاتوژن توسط شناگران ا حتمال خطر عفونت را بهمراه دارد . آب شناگاهها اگر چه به مصرف شرب نمی رسند اما درصورت تماس با بدن انسان یا بلع اتفاقی موجب انتقال بیماری به انسان می شود. بخصوص در مواردی که آب دارای باقیمانده مواد گندزدای فعال(مانند کلر) به مقدار کافی نباشد. این خطر بیشتر می شود.

از بین بیماریهای منتقله می توان به بیماریهای زیر اشاره نمود.

تب تیفوئید، دیسانتری، تراخم، لیپتوسپیروزیس، انتقال کرم های حلقوی و دیگر عفونت های پوستی، شیستوزومیاریس، خارش شناگران، بیماریهای دستگاه تنفسی مثل عفونت سینوس ها عفونت گوش و گلو.

باکتریهای شاخص آلودگی مدفوعی عمدتاً کلیفرم های مقاوم به حرارت می باشد ولی سایر میکروارگانیسم ها شامل سودموناس E . coli یاآئروژینوزا ،کلستریدیوم، استرپتوکوکهای مدفوعی و مایکوباکتریوم مورنیوم (عامل عفونت های پوستی) می باشند.

مایکوباکتریوم مورنیوم باعث ایجاد عفونت ه ای مختلف چشم، گوش،پوست و عامل گرانولوما در افرادی که از استخرهای شنای عمومی1 میلی / استفاده می نمایند می گردد. این ارگانیسم در کلر باقیمانده 5گرم در لیتر مقاوم است سایر عفونت های باکتریایی و ویروسی ازجمله تب، ورم ملتحمه چشم در شناگران مشخص شده است.

فیلتر شنیبیماریهای ناشی از ویروس ها شامل آدنوویروس ها، ویروس هپاتیت نورواک و اکو ویروس می باشد. ولی فراوانی همه گیریهای گزارش ،Aشده توسط آدنوویروس ها بیشتر می باشد. علائم ناشی ازآدنوویرو س ها شامل عفونت گلو، پلک ها و ناراحتی ملتحمه و حلق . درصورتیکه علائم عفونت های ناشی از سایر ویروس ها، تهوع، استفراغ ،سردرد، اسهال و تب می باشد.

شیگلا و اشرشیاکلی 157 ، دو باکتری مرتبط به هم می باشند که اخیراًهمه گیری ناشی از آن در استخرهای شنا گزارش شده است . علائم عفونت با اشرشیاکلی 157 ، شامل اسهال خونی و سندرم اورمیک استفراغ و تب در بیشتر موارد است . ویژگی ، (HUS) همولیتیک کم خونی همولیتیک و نقص کلیوی حاد است و فراوانی آن بیشتر دراطفال و نوجوانان و سالخوردگان می باشد. علائم عفونت از شیگلاشامل اسهال، تب و استفراغ می باشد.

لیپتوسپیرا و لژیونلا پنوموفیلا نیز می توانند از طریق آب شناگاههامنتقل شوند.

از طریق AGI یا (Acute Gastrointestinal Ilness) بیماری گوارشی حادآب شناگاهها انتقال می یابد . خارش پای شناگران که شیستوزومای غیرانسانی عامل آن است نیز منتقل می شود. عفونت پای ورزشکاران که عامل آن گونه ای قارچ تریکوفیتون(عفونت درلابلای (Athlet’s foot)انگشتان پا ایجاد می شود) می باشد از طریق شنا در آب آلوده منتقل می شود.

خطر بیماریهای مرتبط با پروتوزئرها در استخرهای شنا عمدتاً به دوانگل ژیاردیا و کریپتوسپوریدیوم مربوط می شود. این دو ارگانیسم دارای کیست بوده و مقاومت بالایی نسبت به شرایط نامساعد محیط وگندزداها دارند . هر دو آنها در مقادیر کم هم عفونت زا بوده و به میزان زیاد توسط افراد آلوده دفع می شوند. علائم عفونت با ژیاردیا شامل اسهال، قولنج، کاهش اشتها، خستگی و تهوع و علائم عفونت باکریپتوسپوریدیوم اسهال، استفراغ، تب و دردهای شکمی است.

ژیاردیالامبلیا بوسیله بلعیدن و فرو بردن احتمالی آب آلوده استخرهای شنا منتقل می شود.

نگلریا فاولری از پروتوزوئرهائی می باشد که از آبهای آلوده واستخرهای شنا جدا شده و می تواند عامل بیماری مننگو آنسفالیت آمیبی گردد که اولین بار در سال 1965 در استرالیا گزارش گردید .

اغلب بعد از 4 تا 5 روز که این آمیب به بدن وارد می شود می تواندباعث مرگ گردد. این پروتوزوئر از طریق غشاهای موکوسی به بینی وارد میشود و به سیستم اعصاب مرکزی می رسد. این بیماری بیشتردر اثر شنا کردن و شیرجه رفتن در استخرهای آب گرم در آمریکاگزاش شده است آکانتاموبا، آمیب دیگری است که سبب عفونت حاد یامزمن ولی با شدت کمتر از نگلریا می گردد.

خطرات شیمیایی

کیفیت شیمیایی آب استخرهای شنا، مواد شیمیایی مورد استفاده درتصفیه آب استخر، مواد حاصل از واکنش این مواد، بخصوص فیلتر شنیگندزداهابا مواد آلی و معدنی مو جود در آب خام و مواد آزاد شده از شناگرهامانند باقیمانده مواد پاک کننده، مواد آرایشی، ترشحات بدن شناگران(عرق، ادرار و ...) از جمله مواردی است که خطرات ناشی از موادشیمیایی را بدنبال دارد . در بخش های بعد در رابطه با مواد تولیدی ناشی از گند زدائی بحث میشود.

2 کیفیت آب استخرهای شنا

کیفیت آب استخرهای شنا توسط بعضی از پارامترهای شیمیائی،فیزیکی و بیولوژیکی تعیین می شود. مهمترین این پارامترها در زیرمورد بحث قرار می گیرد.

-2-1 مشخصه های شیمیائی

خصوصیات شیمیایی مهم آب استخرهای شنا بشرح زیر می باشد:

pH

بعنوان منهای pH درجۀ اسیدی و بازی آب را نشان می دهد ، pHبین 0 تا 14 متغیر میباشد در آب است [H+] لگاریتم غلظت یون های باشد.

درمحدودۀ 5 pH معمولاً آبهای موجود در طبیعت7 توصیه شده است. / مناسب برای آب استخرهای شنا 8-2 ph PHپائین: خورندگی ، از دست رفتن کلر، ایجاد لک، مشکلات ناشی ازتحریک و سوزش چشم و پوست شناگران.

PHبالا: رسوب گذاری، کاهش کارآئی کلر ،کدر شدن مشکلات ناشی ازآب استخر )حالت ابری( ، تحریک و سوزش چشم و پوست.

آب استخر توسط کیت های مخصوص به روش رنگ pH اندازه گیری سنجی و با استفاده از معر ف فنل رد صورت میگیرد. در آزمایشگاه pH سنج توصیه میشود که استفاده از روش الکترود توسط دستگاه pH تا صدم واحددقت دارد

قلیائیت: توانائی آب در قلیائیت فنل فتالئین (P) قلیائیت کل: (T)

عوامل ایجاد کننده قلیائیت در آبهای طبیعی معمولاً، کربنات، بیکربنات و هیدروکسیل هستند . این عوامل ممکن است به 5 حالت در آب وجود داشته باشند .

برای اندازه گیری قلیائیت کل از روش تیتراسیون با اسید و معرف متیل اورانژ استفاده می شود.

قلیائیت را با واحد CaCo 3 mg/ L گزارش می نمایند. برای اندازه گیری قلیائیت فنل فتالئین نیز از روش تیتراسیون با اسید و معرف فنل فتالئین استفاده می شود.

pH قلیائیت آب معمولا بین4/5 تا 3 ، HCO3 می باشد

بر اساس نتایج تیتراسیون قلیائیت فنل فتالئین وقلیائیت کل ومی توان عامل ایجادکننده قلیائیت در آب را تعیین نمود.

میزان قلیائیت توصیه شده جهت آب استخرهای شنا حداقل50 وحداکثر150 mg/L CaCO3می باشد.

مشکلات ناشی از قلیائیت کم pH پائین: خورندگی، ایجاد لک و رنگ

مشکلات ناشی از قلیائیت زیاد pH فیلتر شنی بالا:رسوب گذاری و کدر شدن آب استخر

سختی آ ب : پدیده ای که باعث رسوب صابون می گردد و آبهای سخت ایجاد رسوب(بخصوص در تأسیسات حرارتی ) می نمایند. سختی آب ناشی از کاتیون های چند ظرفیتی در اب بخصوص کلسیم ومنیزیوم سختی بر حسب CaCO3 mg/L گزارش می شود می باشد.

سختی کل: اندازه گیری تمام کاتیون های مولد سختی در آب می باشد.

برای اندازه گیری سختی از روش حجمی یا تیتراسیون با محلول T و معرف اریوکروم بلاک EDTA استفاده می شود.

سختی کلسیم : سختی مربوط به کاتیون کلسیم در آب که معمولاً دراکثر آبها یون غالب در تولید سختی می باشد. روش انداز ه گیری روش ومعرف موراکسیاد است . میزان سختی EDTA نیتراسیون با محلول کلسیم در تعیین شاخص اشباع یا پایداری آب در استخرهای شنااهمیت دارد.

سختی منیزیوم : سختی مربوط به یون منیزیوم در آب . سختی کل منهای سختی کلسیم می باشد.فیلتر شنی

سختی کربناته یا سختی موقت : کاتیون های کلسیم و منیزیوم مولدسختی همراه با آنیون بیکربنات و کربنات را سختی موقت گویند . این نوع سختی در اثر حرارت از بین می رود.

سختی غیرکربتاته یا دائم : کاتیون های کلسیم و منیزیوم همراه باآنیون های غیر از کربتان و بیکربنات سختی دائم نامیده می شود.