Հայ պատմագետը՝ Էրդողանին. 100 տարի է, նույն երգն եք երգում
Հայաստանին արխիվները բացելու կոչով դիմած Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանին Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի պատմության ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Մելքոնյանը հեռակա մի քանի հարց է ուղղում։ Օրինակ, ինչո՞ւ ուսումնասիրողների համար հասանելի ու մատչելի չեն Օսմանյան Թուրքիայի Ներքին գործերի նախարարության և պետական կադաստրի արխիվի նյութերը։
«Պատասխանը շատ հասկանալի է ու պարզ, որովհետև երիտթուրքական կոմիտեի կողմից հենց այդ նախարարությանն էր ուղղված հայերի բնակարանների հաշվառման, դրանց հասցեների կազմման և նրանց տեղահանության ու կոտորածի ծրագիրը։ Դրանք հասանելի են միայն թուրք հետազոտողների համար»,-ընդգծեց գիտնականը։
Մելքոնյանն ասաց, դրանց ուսումնասիրողներից մեկն էլ Յուսուֆ Հալաջօղլուն է, նա ժամանակ առ ժամանակ հղում է կատարում ՆԳՆ արխիվին։
Հիշեցնենք՝ Ցեղասպանության 104-րդ տարելիցի օրը Էրդողանը հայտարարել էր. «Մենք բացել ենք մեր արխիվները: Հե՜յ Հայաստան, դու էլ ունես, դուք էլ բացեք, եթե երրորդ երկրներում կա, նրանք էլ թող բացեն»։
«Հարյուր տարի է՝ նույն երգն ենք երգում, ոչ մի նորություն չկա նրանց ասածի մեջ։ Այն, որ իրենք խնդիր ունեն իրենց արխիվների հետ, դա միանշանակ է։ Տարիներ շարունակ հայտարարում են, իբր իրենց արխիվները բաց են, բայց երբ մասնագետները փորձում են ուսումնասիրել այդ նյութերը, տեսնում են 1984-85 թվականից հետո ընկած արխիվային նյութերը փակի տակ են»,-ասաց պատմագետը։
Հենց միայն դրանով Թուրքիան ապացուցում է, որ այդ տարիներին իրականացվել են ջարդեր, Համիդյան ջարդերը՝ ներառյալ 1915 թվականը։
Ինչ վերաբերում է հայկական կողմի արխիվներին, ապա գիտնականը պնդում է, դրանք միշտ բաց են եղել Երրորդ Հանրապետության շրջանում՝ անկախության ձեռքբերումից հետո։
«Այդ արխիվների ամենացցուն, ծանրակշիռ փաստաթղթերը երեք հատորով հրապարակել է Հայաստանի ազգային արխիվը՝ Ամատունի Վիրաբյանի գլխավորությամբ, այնտեղ Վանի, Բիթլիսի ու Էրզրումի բնակչության տեղահանության ու կոտորածների մանրամասներն են ներկայացվում հականե և հավանե, գաղթի ժամանակ փրկվածների, այդ թվում մանուկների ու ծերերի վկայություններն են, որոնք նույնիսկ Վանի, Էրզրումի բարբառներով թղթին են հանձնվել»,-ասաց նա։
Նա նշեց, որ այդ նյութերը մեկ հատորով հրատարկվել են թուրքերեն, ռուսերեն, նաև անգլերեն։
«Դրանք կան, թող մարդիկ ուսումնասիրեն, եթե որևէ փաստ կասկածի տակ առնեն, թող հայտարարեն՝ իրենք իրենց պնդումներում ճիշտ են։ Մենք բացարձակապես փակ արխիվներ չունենք, թող գան ուսումնասիրեն, ես որպես պատմության ինստիտուտի տնօրեն, համոզված եմ նաև Ազգային արխիվի տնօրեն Ամատոնի Վիրաբյանն էլ իր կողմից կարող է նման հավաստիացումներ տալ, որ թուրք ուսումնասիրողների համար որևէ փաստաթղթի հետ կապված որևէ արգելք չի լինելու»,-նշեց նա։
Ապրիլի 24-ին Էրդողանը ցավակցական ուղերձ էր հղել Պոլսո Հայոց պատրիարքի ընդհանուր փոխանորդ Արամ արքեպիսկոպոս Աթեշյանին ու 1915 թվականին զոհված հայերի ժառանգներին։ Շատերը սա առաջընթաց են համարում։ Պատմության ինստիտուտի տնօրենը խորհուրդ է տալիս միամիտ չգտնվել։
«Պոլսահայ շրջանակներում, հատկապես Աթեշյանի շրջապատում կան մարդիկ, որոնք ասում են, ի տարբերություն թուրքական նախկին իշխանությունների, այս մեկը գոնե խոսում է 1915-1916 թվականների ողբերգության մասին, գոնե ընդունում է, որ դա ողբերգություն է։ Բայց սա վտանագավոր է, քանի որ ողբերգություն ասվածի տակ հասկացվում է և հայ, և թուրք ժողովուրդներին, կարծես թե ողբերգությունը պատել էր երկուսին էլ, և այստեղ ոճրագործն ու զոհը դրվում են նույն հարթության վրա։ Արդեն մի քանի տարի է, որ Էրդողանը նման ուղեր է հղում, ու տպավորություն է, որ նա զղջում է այդ ամենի համար, բայց միաժամանակ ենթատեքստով հասկացնում, որ հայերն էլ պետք է զղջան թուրքերի նկատմամաբ ջարդեր կազմակերպելու համար»,-մանրամասնեց նա։
Աշոտ Մելքոնյան