Okeanga chiqa olmaslikning davlat iqtisodi va siyosatiga ta'siri.

Bugungi kunda to'g'ridan-to'g’ri dengizga chiqish imkoniga ega bo'lmagan 44 mamlakat mavjud.Dunyo mamlakatlarining taxminan beshdan biri dengizga chiqishmaydi, ya'ni ular okeanlarga kirish imkoniga ega emas. Bu mamlakatlarning aksariyati Afrikada 16 ta va Yevropada 14 ta. Osiyoda 12 ta, Janubiy Amerikada 2 ta davlat dengizga chiqish imkoniga ega emas.

Quyidagi xaritada dengizga chiqish imkoniyati cheklangan 44 davlat keltirilgan:

Bu xaritada shuni bilishimiz mumkinki, ko'pgina dengizga chiqish imkoniyati cheklangan davlatlarning aksariyati Osiyo va Afrika davlatlariga to'g'ri keladi.Shu bilan birga, aynan shu davlatlarning ko'pchiligi iqtisodiy jihatdan rivojlanmagan davlatlar sirasiga kiradi.

Xo'sh, dengizga chiqa olmaslik kambag'allikning sababimi? Quyida keltirilgan statistika buni rad etadi.

Ushbu statistikadan shunday xulosaga kelish mumkinki, dengizga chiqa olmaslik bu kambag'allikning sababi emas.Bu davlatlar bugungi kunda dengizga chiqa oladigan davlatlardan ham iqtisodiy yuksak hisoblanadi. Muhimi bir yo'nalish bilan cheklanmaslik,davlat iqtisodining bir sohaga tayanib qolmasligi.

Dengizga chiqolmaydigan rivojlanayotgan mamlakatlar (Landlocked developing countries)

Afg'oniston
Qirg'iziston
Laos
Qozog'iston
Mo'g'uliston
Turkmaniston
O'zbekiston
Armaniston
Ozarbayjon
Butan
Boliviya
Botsvana
Burkina-Faso
Burundi
Chad

Dengizga chiqish uchun kamida ikkita davlat hududidan foydalanishga majbur bo’lgan davlatlar.

Dengizga chiqish imkoni bo'lmagan mamlakatlar okean savdo yo'llariga kirishda dengiz chegaralari bo'lgan boshqa mamlakatlarga tayanish kabi alohida muammoga duch kelishadi. Dunyoda dengizga chiqish imkoni bo'lmagan ikkita davlat mavjud bo'lib, ularning ikkita dengizga chiqishlari yo'q, ya'ni ular o'zlari dengizga chiqishlari yo'q mamlakatlar bilan o'ralgan. Ikki barobar dengizga chiqmaydigan mamlakat bo'lish yanada qiyinroq bo'lishi mumkin, chunki bunday mamlakat odamlar va tovarlarning erkin harakatlanishiga imkon berish uchun bir nechta boshqa mamlakatlarga tayanishi kerak. Dunyodagi ikki barobar dengizga chiqish imkoni yo'q davlatlar - O'zbekiston va Lixtenshteyn.

Davlatlar uchun dengizga chiqa olmaslikning ijobiy jihatlari:

Mamlakat qirg'oqbo'yi hududlari bilan bog'liq bo'lgan siklonlar, plyaj eroziyasi, tsunami kabi xavflardan xoli;
Odatda, bu dengizga chiqa olmaydigan davlatlar baland tog'li hududlar bo'lib, o'z hududlarini bosqinchilardan tabiiy himoya qilish va blokirovka qilish imkoniyatiga ega;
Bu dengizga chiqish imkoni bo'lmagan mamlakatlarning aksariyati ko'p turdagi ekinlarni etishtirish uchun maydonlarni ta'minlaydigan mo'l unumdor erlarga ega.
Dengizga chiqish imkoni bo'lmagan davlatlar uchun dengiz kuchlarini saqlash uchun hech qanday xarajat yo'q;

Davlatlar uchun dengizga chiqa olmaslikning salbiy jihatlari:

Hech qanday portga ega bo'lmagan mamlakatlar import qilinadigan neft, oziq-ovqat va boshqa tovarlar uchun ko'proq pul to'laydilar va tovarlar port mamlakatidan dengizga chiqa olmaydigan mamlakatga o'tishi uchun zarur bo'lgan ma'lum ruxsatnomalar tufayli ko'proq kutishadi.
Dengizga chiqish imkoni bo'lmagan mamlakatlar ham eksport qilishda bir xil darajada qiynaladilar, natijada ular qirg'oq bo'yidagi qo'shnilariga qaraganda kamroq savdo qiladilar va sekinroq o'sadilar.
Kechikishlar xarajatlarni va yetkazib berishning noaniqligini oshiradi va bu uzoq tashish jarayoni kabi katta muammodir. Bunday noaniqlik kompaniyalarni ishonchliroq qimmatroq transport vositalariga, masalan, samolyotlarga murojaat qilishga yoki katta zahiralarga sarmoya kiritishga majbur qiladi.
Avtomobil transportining ustunligi dengizga chiqmagan mamlakatning yuk tashish sanoatida transport xarajatlarini sun'iy ravishda yuqori ushlab turadigan va tovarlarning arzonroq narxlarda mavjudligiga to'sqinlik qiladigan kartellarga olib keladi.
Mamlakat chekkasida dengizlar yo'qligi sababli ular dengiz ekoturizmi imkoniyatidan mahrum.

Dengizga chiqa olmaydigan davlatlar geografiya qurbonlarimi yoki siyosat ?

Biz dengizga chiqa olmaydigan mamlakatlarni geografiya qurbonlari deb o'ylashga odatlanganmiz.Ammo dengizga chiqish imkoni bo'lmagan mamlakatlar holatni yaxshilash va joylashuvdagi nuqsonni bartaraf etish siyosatlaridan foydalanadimi? Dengizga chiqish imkoni bo'lmagan mamlakatlarda o'rtacha zaifroq siyosiy institutlar mavjud va shuning uchun siyosatchilarning davlat farovonligi hisobiga shaxsiy manfaatlarni qo'llab-quvvatlash tendentsiyasini kamroq samarali tekshirishadi. 3-rasmning chap tomonida dengizga chiqish imkoni bo'lmagan va qirg'oqbo'yi mamlakatlari xalq demokratiyasi ko'rsatkichlari bo'yicha mos ravishda qanday baholanishi solishtiriladi.

Xulosa

Daron Ajemo’g’li va Jeyms Robinsonning “Mamlakatlar tanazzuli sabablari” kitobida aynan geografik omil nazariyasiyaga to’xtalib o’tilgan.Kitobdagi asosli tahlillarga tayanib shuni aytishimiz mumkinki,mamlakatning joylashgan o’rni,uning geografiyasi, shu jumladan, dengizlar bilan bog’langanligi mamlakat iqtisodi uchun hal qiluvchi ahamiyat kasb etmaydi.Bunga ko’pgina davlatlarni misol qilsak bo’ladi.To’g’ri okean va dengizga chiqish yoki chiqa olmaslik davlat iqtisodiga qandaydir miqdorda tasir etadi.Lekin bu davlatlar aynan bir yo’nalishga tayanib qolgan davlatlar bo’ladi.Masalan faqat dengiz savdosiga ,turizmiga tayanib qolganlar davlatlar mavjud.Boshqa sohalari rivojlantirilmagan.Agar dengiz sohasidagi iqtisodga zarar yetsa aynan shu davlatlar ko’p zarar ko’radi va o’zini o’nglolmaydi.

Farangiz Salimova.

Telegram kanalimiz: https://t.me/arsenal_pc