Texnokratiya-iqtisodiy va siyosiy hokimiyat.
Texnokratiya - bu boshqaruv modeli bo'lib, unda qaror qabul qiluvchilar texnik tajribalari va bilimlari asosida lavozimga tayinlanadi. Yetakchilik roliga tayinlangan shaxslar xalq ovozining koʻpchilik manfaatlariga mos keladimi yoki yoʻqmi, ayniqsa, ularning tegishli koʻnikmalari va isbotlangan ish faoliyatini taʼkidlaydigan jarayon orqali tanlanishi bilan anʼanaviy demokratiyadan farq qiladi. Texnokratiyada bunday lavozimlarni egallagan shaxslar "texnokratlar" deb nomlanadi. Tajribali iqtisodchi va empirik ma'lumotlarga nisbatan qo'llaniladigan qoidalar to'plamiga rioya qiladigan markaziy bank rahbarlarining ko’rinishi bunga misol bo’la oladi.
Texnokratiyada texnokratlar deb nomlanuvchi hukumat amaldorlari yoki siyosatchilar texnik koʻnikmalari yoki maʼlum bir sohadagi tajribasi tufayli yuqori hokimiyat tomonidan saylanadi. Texnokratlar tomonidan qabul qilingan qarorlar maʼlumotlarga asoslangan holda fikr yoki shaxsiy manfaat emas, balki ob'ektiv metodologiya bo’lishi kerak. Tanqidchilar texnokratiyaning nodemokratik ekanligi va xalq irodasini mensimasligidan shikoyat qiladilar.
Texnokratiya - bu qandaydir yuqori hokimiyat tomonidan tanlangan yoki tayinlanadigan ekspertlar (texnokratlar) tomonidan boshqariladigan siyosiy birlikdir. Texnokratlar, go'yoki, o'zlariga boshqaruv vakolati berilgan sohadagi tajribalari uchun maxsus tanlanadi. Amalda, texnokratlar har doim qandaydir yuqori hokimiyat tomonidan tayinlanishi kerakligi sababli, yuqori hokimiyatga ta'sir etuvchi siyosiy tuzilma va rag'batlar ham texnokratlarni tanlashda har doim qandaydir rol o'ynaydi. Texnokrat deb atalgan amaldor odatda saylangan siyosatchidan kutiladigan siyosiy bilim yoki xarizmaga ega bo'lmasligi mumkin. Buning o'rniga, texnokrat siyosat maydonida ko'proq pragmatik va ma'lumotlarga yo'naltirilgan muammolarni hal qilish ko'nikmalarini namoyish qilishi mumkin. Texnokratiya Buyuk Depressiya davrida Qo'shma Shtatlarda (eslatib o’tishim joizki, 1929-1939-yillar davomida butun dunyo davlatlarida yuz bergan iqtisodiy inqiroz. Xususan, AQSH davlatida ham yuz bergan. Eng uzoq davom etgan iqtisodiy inqirozning kelib chiqishiga asosiy sabablar ishlab chiqarishning keskin pasayishi, ishsizlik va o’tkir deflyatsiyalar edi.) mashhur harakatga aylandi, chunki muhandislar va olimlar kabi texnik mutaxassislar iqtisodiyotning o'ziga xos murakkabligi haqida siyosatchilarga qaraganda yaxshiroq tushunchaga ega bo'ladilar.
Demokratik tarzda amaldorlar hokimiyat o'rinlariga ega bo'lishsa-da, ko'pchilik o'z rejalarini amalga oshirish uchun tanlangan mutaxassislarning texnik tajribasiga tayanadi. Hukumatdagi mudofaa choralari va siyosati ko'pincha harbiy xizmatchilar bilan o'zlarining bevosita tushunchalarini ta'minlash uchun katta maslahatlashuvlar bilan ishlab chiqiladi. Tibbiy davolanish bo'yicha qarorlar asosan shifokorlarning ma'lumotlari va bilimlariga asoslanadi va shahar infratuzilmasini muhandislar ishtirokisiz rejalashtirish, loyihalash yoki qurish mumkin emas.
Texnokratiyaga qarshi tanqidlar
Texnokratiyaga tayanishni bir necha sabablarga ko'ra tanqid qilish mumkin. Texnokratlarning xatti-harakatlari va qarorlari ular hukmronlik qilayotgan odamlarning irodasi, huquqlari va manfaatlariga zid kelishi mumkin. Bu, o'z navbatida, ko'pincha muayyan texnokratik siyosat qarorlariga va umuman texnokratlarga berilgan hokimiyat darajasiga populistik qarshilikka olib keldi. Bu muammolar va qarama-qarshiliklar o'z manfaatlarini ko'zlab boshqaruvchi qudratli, ildiz otgan, hisobsiz va oligarxik texnokratiyadan iborat bo'lgan populistik "chuqur davlat" kontseptsiyasining paydo bo'lishiga yordam beradi. Demokratik jamiyatda eng aniq tanqid - texnokratiya va demokratiya o'rtasida o'ziga xos keskinlik mavjudligi. Texnokratlar ko'pincha odamlarning xohish-irodasiga amal qilmasliklari mumkin, chunki ta'rifi bo'yicha ular umumiy aholiga yetishmaydigan maxsus tajribaga ega bo'lishi mumkin. Texnokratlar bunday qarorlar uchun xalq irodasi oldida javobgar bo'lishi mumkin yoki bo'lmasligi mumkin. Fuqarolarga ma'lum huquqlar kafolatlangan hukumatda, texnokratlar, agar ular o'zlarining maxsus bilimlari bu maqsadga muvofiq yoki kattaroq jamoat manfaatlarini ko'rsatsa, bu huquqlarga tajovuz qilishlari mumkin. Ilm-fan va texnik tamoyillarga e'tiborni jamiyatning insoniyligi va tabiatidan ajratilgan deb hisoblash mumkin. Masalan, texnokrat aholiga, alohida shaxslarga yoki aholi ichidagi guruhlarga ta'sir qilishdan ko'ra, ma'lumotlar hisob-kitoblari asosida qaror qabul qilishi mumkin. Har qanday hukumatda, texnokratlarni kim va qanday qilib tayinlashidan qat'i nazar, texnokratlar o'z manfaatlarini yoki o'zlari xizmat qiladigan boshqa shaxslarni jamoat manfaatlaridan ustun qo'yadigan siyosatni ishlab chiqish bilan shug'ullanishi xavfi doimo mavjud. Texnokratlar, albatta, ishonchli mavqega ega bo'ladilar, chunki ularning qarorlarini qabul qilishda foydalaniladigan bilimlar ma'lum darajada keng jamoatchilik uchun tushunarsiz. Bu o'z-o'zidan muomala qilish, til biriktirish, korrupsiya va qarindoshlik xavfi yuqori bo'lishi mumkin bo'lgan vaziyatni yaratadi. Texnokratiyada ijaraga olish, izlash yoki tartibga solish kabi iqtisodiy muammolar keng tarqalgan.
Texnokratiya yunoncha [τέχνη]— "texnika" ma'nosi "mahorat" va "rosho", "kratos" ma'nosi esa kuchli boshqaruv yoki qoida. Kaliforniyalik muhandis Uilyam Genri Smit, odatda bu so'zni ixtiro qilgan deb hisoblanadi. Texnokratiya 1919 yilda bu so'z ilgari bir necha marta ishlatilgan bo'lsa-da, "o'zlarining xizmatkorlari, olimlar va muhandislar agentligi orqali samarali amalga oshirilgan xalq boshqaruvi" ni ta'riflash uchun qo’llashda Smit bu atamani ishlatgan. Texnokratiya jurnalida 1919 yilda yozilgan "'Texnokratiya' - sanoat demokratiyasini qo'lga kiritish yo'llari va usullari" maqolasida Sanoat boshqaruvida foydalanish haqida so'z boradi. Sanoat demokratiyasi: mavjud firmalar yoki inqilob orqali qaror qabul qilishga ishchilarni qo'shish harakati bo’lib, uning ta'siri orqali 1930-yillarda Xovard Skott(laqabi "Sirli yigit", Virjiniyada tuģilgan Shotlandiya-irlandiyalik muhandis) texnokratiya harakati (1931-yil) ga asos solgan.
Madina Xudoyberdiyeva tayyorladi.
Telegram kanalimiz: https://t.me/arsenal_pc