JavaScript asoslari

Hozirgi kunga kelib barcha browserlar uchun eng optimal (dynamic) til bolib qolgan js tarixi va uning ichiga birma bir kirib boramiz :)

JavaScript (JS) – bu:

• High-level (yuqori darajadagi) dasturlash tili.
• Dinamik tipga ega – var a = 5; → a har qanday turdagi qiymatga aylanishi mumkin.
• Interpreted (tushuntiriluvchi) til — ammo zamonaviy brauzerlar uni JIT (Just-In-Time) orqali kompilyatsiya qiladi.
• Single-threaded – bitta ipda ishlaydi, lekin asinxronlikni (callback, promise, async/await) qo‘llab-quvvatlaydi.
  
  
  

JavaScript tarixi (pot-kapot tarixi) :

1995 – Brendan Eich Netscape brauzeri uchun 10 kunda JS'ni yaratdi.

• Dastlab nomi Mocha, keyin LiveScript, so‘ngra JavaScript bo‘ldi (Java’ga hech aloqasi yo‘q – bu marketing uchun bo‘lgan).
• Internetning interaktiv bo‘lishi uchun yaratilgan.

1997 – JS standarti ECMAScript (ES) nomi ostida paydo bo‘ldi.

• ES3 – 1999
• ES5 – 2009 (strict mode)
• ES6 / ES2015 – 2015 (let/const, arrow functions, classes, promises, modules)

Hozirgi JS:

• Node.js orqali serverda ishlaydi.
• Electron, React Native orqali desktop va mobil ilovalar yaratiladi.
• Typescript – JS ustiga typed qatlam.

JS qanday ishlaydi?

High-level tilda yozilgan kod brauzer yoki Node.js orqali quyidagicha ishlaydi:

1. Parsing: Kodni AST (Abstract Syntax Tree) ga aylantiradi.
2. Compilation: V8 (Google) yoki boshqa engine uni JIT (Just-in-time) orqali mashina kodga o‘giradi.
3. Execution: Mashina kodi ishlaydi.

JS Engine misol:

• Chrome: V8
• Firefox: SpiderMonkey
• Safari: JavaScriptCore

Compilation va Interpretation

• Compiler – butun kodni oldindan mashina tiliga aylantiradi.
• Interpreter – kodni qatorma-qator bajaradi.

JS:

• Ilgari faqat interpreter edi.
• Hozir V8 engine orqali JIT compiler ishlaydi:
• Tez-tez ishlatiladigan kodni mashina kodga aylantiradi va kechiktirmasdan bajaradi.
  
  
  

Event Loop, Call Stack, Microtask vs Macrotask

Call Stack:

• Har bir funksiyaning bajarilishi bu yerga qo‘shiladi va bajarilgach chiqariladi.

Event Loop:

• Call Stack bo‘sh bo‘lsa, Task Queuedan ish olib kiradi.

Macrotask Queue:

• setTimeout
• setInterval
• setImmediate (Node.js)
• I/O callbacks

Microtask Queue:

• Promises (.then, async/await)
• MutationObserver
• QueueMicrotask

Microtasks har doim Macrotasksdan oldin bajariladi.

console.log('1');

setTimeout(() => {
  console.log('2');
}, 0);

Promise.resolve().then(() => {
  console.log('3');
});

console.log('4');

1
4
3  <— microtask
2  <— macrotask

Xulosa

JS:

• High-level, dynamic, interpreted → hozirda JIT compiled.
• Single-threaded lekin event loop yordamida asinxron.
• Tarixan brauzerlar uchun yaratilgan, hozir esa universal tilga aylangan.
• Microtask & Macrotask tizimi orqali noaniq kechikishlarni boshqaradi.