Cho’llanishga qarshi kurashishda O’zbekiston hududidagi Orol denizi hududini jonlantirish uchun taklif.

O’zbekiston Respublikasi 1994 yilning 7 dekabrida BMTning Chollanishga qarshi urashishga oid kanvensiyasini imzolagan, va u O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1995 yilda ratifikatsiya qilingan. Kanvensiyadan maqsadcho’llanib borayotgan hududlarni yana hayotga qaytarish va cho’ hududlarini qisqartirish asosiy maqsadlaridan qilib belgilangan edi.

BMTning chollanishga qarshi kurashish kanvensiyasini imzolagan va ratifikatsiya qilgan davlatlar o’rtasida Xitoy va Isroil birinchilardan bo’lgan bu davlatlar o’z tajribalarini butun hamjamiyatga ulashganlar biz Xitoyning bugdoy ekish va Isroilning tomchilab sug’orish, suniy hovuzlar yaratish kabi tajribalaridan o’zimizning Milliy modelimizni yaratib chiqsak bo’ladi.

Orol dengizining o’zani bugungi kunga kelib butkul qurib cho’lga aylanib bo’lgan. Hududi cho’lga aylanib aholisiga, qo’shni davlatlar aholisi va tabiatiga ham keskin o’z ta’sirini o’tkazgajn 2 davlat Xitoy va Isroillarni o’rgandik. O’rganishlar natijasida bu ikki davlat o’z hududini chollanishdan qanday qutqarganlarini bosqichlarini ko’rdik. Xitoy Cho’llanaib borayotgan hududida shaxmat shaklida bug’doy ekish orqali cho’l hududida qumli bo’ronlarni keskin kamaytirishga erishganini bildik. Bu orqali Xitoyda bug’doyni eng kam navini ham yetishtirib olganini guvohi bo’ldik.

Orol dengizining orni qurib quruq yerga aylanib bo’lgan va biz bu yerni boshlanishiga ozroq yerini haydab shu yerga bug’doy ekishini va ekilgan ekinni zamonaviy usulda tomchilab sug’orish orqali sug’orib borishini taklif qilaman.

O’zbekiston Respublikasi hududida ayrim aholi dehqonchilik orqasidan kun ko’rishadi. Kuzatishlar natijasidan kelib chiqib gapiradigan bo’lsak hosildorlik foizi kamayib ketgan yerlarni dehqonlar tomonoidan haydalib bu yerlarga kerakli o’g’itlar berish orqali yerni qayta jonlantirishga erishishganini guvohi bo’ldik. Orol dengizining hududida shu tajribani sinab ko’rish yerni ko’p haydash orqali unga halq tilida “dam” berib kerakli o’g’itlar bilsn to’yintirib bu yerlarga bug’doy ekish Orol dengizi hududida hosil bo’lgan cho’llanishni kamaytirib yerni mahalliy dehqonlarga foydalanish uchun berish orqali amalga oshirsak bo’ladi. Avval boshida aytilganidek bu birinchi martasiga kichik yerlarga tajriba tariqasida amalga oshirilishi lozim bo’ladi. Orol dengizi hududida bug’doy ekish bir tomondan maxaliy aholiga foydalaniladigan yerlarni kengaytirishga va ishsiz qatlamni ish bilan taminlashga ken imkon yaratadi. Bug’doy milliy boyligimiz sanalganligi va bug’doy orqali Xitoy qo’llagan tajribadan kelib chiqib gapiradigan bo’lsak cho’llanib borayotgan hududda bug’doy sinovdan o’tgan mahsulot sanaladi. Bug’doy bu hududlada yetishtirilganda olingan hosilning bozorlarda sotilishi orqasidan tushgan foyda ketida haydaladigan yerni yanada kengaytirishga erishsak bo’ladi.

Tomchilab sug’orish Bu cho’llanishga qarshi kurashishda Isroil tajribasi va bu tomchilab sug’orish bugungi kunda O’zbekistonda ham keng ishlatilib kelinmoqda. Misol uchun Qashqadaryo viloyatida ayrim hududlarida suv oqava quvurlar orqali kelmaganligi sababli insonlar hovuz qazdirib shuhovuzga suv g’amlab ehtiyojlari uchun ishlatishadi. Bazi bir dehqonlar ekin ekadigan erlariga ko’p yillardan beri suv kelshi qiyin bo’lganligi sababli mahsis hovuzlar qazdirib shu hovuzlarda tomchilab sig’orish uchun mo’ljallangan nasos qo’yib ekinlarini sug’orishadi bu orqali o’z hosillarini bemalol olishadi albatda.

Asosiy maqsadga o’tadigan bo’lsak nega tomchilab sug’ortisg va nega bug’doy? Yuqorida aytilganidek bug’doy ekish bu Xitoy tajribasidan olingan. Tomchilab sug’orish esa Isroil tajribasi sanaladi. Bu tajribalar amalda o’z ijobiy natijalarini ko’rsatgan. Tomchilab sug’orilgan yer ekilgan urug’ga namlikni bir xilda yetib borishga xizmat qiladi. Geografiya darslarida shunday yozilgan edi quyosh chiqishi oqibatida yer satxidagi suv bug’lanib osmonga ko’tariladi osmonga ko’tarilgan bug’ esa yana qaytib shu yerga yomg’ir ko’rinishida qaytadi.Aslida orol dengizi qurib bo’lgan lekin tomchilab sug’orishdan maqsad ham sug’orilgan yerdan o’sib chiqgan o’simlik ostidagi yer ma’lum miqdorda yerni quyosh nuridan to’sadiquyosh nuri tegmagan vaqtida sug’orilgan yerda namlik saqlanib qoladi va bu o’simlik ildiziga ham yetib boradi.

Tajriba ko’zlangan maqsadga yetishsa Orol dengizi hududida yashil hudud yuzaga keladi biz boshida bug’doydan hosil olamiz keyin bora bora bu hududda yerning namgarchiligiga erishiladi keyin bu hududda paxta yetishtirishni yo’lini qilsak bo’ladi. Biz issiq hudutda o’sadigan daraxtlar va noyob o’simliklar navini olib Orol dengizi hududida bosqichma bosqich yetishtirishga erishish. Bu maqsadga erishish uchun malum miqdorda molyaviy ko’mak zarur bo’ladi aslida.

Ish boshlash uchun aslida shunchaki Qishloq xo’jalik Klasterlaridan yerni ahaydash uchun birnechta traktor va yerga sepiladigan o’g’it olinishi, yer va osimlik dunyosi uchun tajribali hodimlarni yo’naltirish zarur bo’ladi. Ilm fansiz osimlik dunyosini cho’l hududida osishga moslashuvhanligini aniqlashning iloji umuman yoq shu sabali bizga ilmiy tatqiqot bo’limidan tuproqshunos, osimlikshunoslar ,va albatta maxsus texnika tomchilab sug’orish uchun ishlatiladigan uskunalar uchun muhandislar zarur bo’ladi. Bu ishchi guruhni ishlatish uchun ma’lum miqdorda molylashtirish zarur bo’ladi albatta shu sababli ishchi guruhni molyalashtirishni Atrof muhitni muhofazala vazirligi zimmasiga yuklasak ilmiy tatqiqot guruxini esa eko qo’mitaga topshirsak maqsadga muofiq bo’ladi.

Bir tomonda klasterga o’simliklar va maxsus o’g’itlar uchun molyalashtirish uchun taklifim shundan iboratki bu ishni o’rmon ho’jaligi vazirligi zimmasiga yuklatils maqsadga muofiq bo’ladi. O’rmon ho’jaligi vazirligi molyalashtirishidan maqsad hundaki Orol dengizi hududining hamma yerlarida ham faqat o’simlik yetishtirib bo’lmaydi ba’zi joylar borki u yerlarda daraxtlar ekish maqsadga muofiq bo’ladi. Chunki orol dengizining hamma yerlari ham haydaladigan yerlardan emas. Bazi yerlarga daraxt va ko’chatlar ekish zarur.

Cho’llanishga qarshi kurashish uchun BMT ning halqaro kanvensiyasining doirasida cho;llanishgaqarshi milliy harakat deb nomlangan qismi bo’lib unga ko’ra:

1. Milliy harakat dasturlarining maqsadi cho‘llanishga yordam beruvchi omillarni va cho‘llanishga qarshi kurashish va qurg‘oqchilik oqibatlarini yumshatish uchun zarur bo‘lgan amaliy choratadbirlarni aniqlashdan iborat.

2. Milliy harakatlar dasturlari hukumat, mahalliy hamjamiyat va erdan foydalanuvchilarning tegishli rollarini belgilaydi hamda mavjud va zarur resurslarni aniqlaydi. Ular, xususan:

(a) cho'llanishni nazorat qilish va qurg'oqchilikni yumshatish bo'yicha uzoq muddatli strategiyalarni birlashtirish, amaliy tadbirlarga e'tibor qaratish va milliy barqaror rivojlanish siyosati bilan bog'lash;

(b) o'zgaruvchan sharoitlarga moslashish va turli ijtimoiy-iqtisodiy, biologik va geofizik sharoitlarda qaror qabul qilish uchun mahalliy darajada moslashuvchan bo'lishi;

v) hali degradatsiyaga uchramagan yoki unchalik katta bo'lmagan darajada erlarga nisbatan profilaktika chora-tadbirlarini amalga oshirishga alohida e'tibor qaratish;

d) milliy iqlim, meteorologik va gidrologik tadqiqotlar bazasini mustahkamlash va qurg'oqchilikdan erta ogohlantirish tizimini yaratish salohiyatini oshirishni ta'minlash; va

f) donorlar, barcha darajadagi davlat organlari, mahalliy aholi o'rtasida sheriklik ruhida hamkorlik va muvofiqlashtirishni rivojlantirishga qaratilgan siyosatni amalga oshirish va institutsional mexanizmlarni mustahkamlashga hissa qo'shish. va jamoalar ichidagi guruhlar va mahalliy aholining tegishli axborot va texnologiyalardan foydalanishini osonlashtirish choralarini ko'rish;

f) mahalliy, milliy va mintaqaviy darajalarda nodavlat notijorat tashkilotlari va mahalliy aholining ham ayollar, ham erkaklar, xususan, resurslardan foydalanuvchilarning, shu jumladan fermerlar va chorvadorlarning hamda ularning vakillik tashkilotlarining siyosatni rejalashtirish, qaror qabul qilishda samarali ishtirokini ta'minlash; milliy dasturlarni ishlab chiqish, amalga oshirish va ko'rib chiqish; va

g) muntazam ko'rib chiqish va muntazam hisobotlarni talab qilish.

3. Milliy harakatlar dasturlari, xususan, qurg'oqchilik oqibatlarini yumshatish bo'yicha quyidagi choratadbirlarning bir qismini yoki barchasini o'z ichiga olishi mumkin:

(a) zarur hollarda erta ogohlantirish tizimlarini, shu jumladan mahalliy va milliy ob'ektlarni, shuningdek submintaqaviy va mintaqaviy darajadagi qo'shma tizimlarni x, ekologik jihatdan ko'chirilgan shaxslarga yordam berish mexanizmlarini yaratish va/yoki mustahkamlash;

(b) qurg'oqchilikka tayyorgarlik ko'rish va boshqarish bo'yicha salohiyatni oshirish, shu jumladan, mahalliy, milliy, submintaqaviy va mintaqaviy darajada qurg'oqchilikni boshqarish bo'yicha favqulodda vaziyatlar rejalarini, ham mavsumiy, ham yillararo iqlim prognozlarini hisobga olgan holda;

c) zarur hollarda oziq-ovqat xavfsizligi tizimini, shu jumladan zarar va marketing vositalarini, ayniqsa, qishloq joylarda yaratish va/yoki mustahkamlash;

d) qurg'oqchilikka moyil bo'lgan hududlarda daromad keltirishi mumkin bo'lgan muqobil yashash vositalarini loyihalash;

f) qishloq xo'jaligi va chorvachilik ehtiyojlari uchun barqaror sug'orish dasturlarini ishlab chiqish.