MENGA SO‘Z BERING!..  

Erkin A’ZAM,

O‘zbekiston xalq yozuvchisi

Qadim Sharqda azaldan hukmdor qabulida hozir bo‘lmoqning ma’lum tartib-qoidalariga amal qilinganini bilamiz. Ya’ni huzuri muborakda beizn so‘z aytilmagan – so‘ralgandagina aniq, muxtasar javob qilingan; bunda har xil tama yoki ig‘vo alomatlari aralashsa, tegishli yo‘sinda jazoga mustahiq etilgan. Albatta, bandasi xom sut emib katta bo‘lganki, unaqa holatlar ham kam uchramagandir. Biroq biz hozir muddaomizdan yiroqligi bois, ul xususda so‘z yuritmoqdan tiyilamiz.

Bugun boshqa zamon, rahbar bilan raiyat o‘rtasidagi muomala-munosabat xiyla erkin, demokratik, hatto do‘stona bir tus olgan. Bugun har kim majlis-marosimda so‘z olib, dilidagini emin-erkin bayon qilishi, zarur kelganda “katta”ning fikriga asosli e’tiroz bildirishi ham ayb sanalmaydi va buning uchun biron bir kishiga ziyon yetmas, goho esa ana shu dadilligi uchun rahbarning olqish-e’tiboriga sazovor bo‘lgusi.

Yashirmaylik, davlat boshlig‘i qatnasha­digan katta yig‘inlar oldidan ko‘pincha ayrim ehtiyotkor xodimlar so‘zga chiqadigan kishiga “g‘oyaviy ishlov beradi” – nimani aytish keragu nimadan “qaytish” kerakligi xususida. Biz bu tartibni hoshakallo bekor qilish tarafdori emasmiz, rahbarlarning vaqti ziq bo‘ladi, mavzudan tashqari har xil luqmalaru behuda so‘zamollik bilan ularni band etish odobdan emas. Bir kun kelib so‘zlovchilarimiz ham, tinglovchilarimiz ham maxsus “muallim”larsiz gapning marom-me’yorini bilib olar, shunga muvofiq go‘ftugo‘ qilinar, lekin hozircha...

Yangi yil arafasida o‘tkazilgan ma’naviyatchi va ma’rifatchilarimizning katta yig‘inida biz bunga amin bo‘ldik. Kengash raisi hisoblangan Prezident Shavkat Mirziyoyev ma’ruzasini yakunlab, qatnashchilarga so‘z berarkan, boyagi “muallimchilik” tajribasidan xabardor ekanini aytdi, bugun shu tartibdan voz kechib, xohlagan odam so‘zga chiqishi, ko‘nglidagini baral­la bayon qilishi mumkinligini ta’kidladi, anjuman ahlini ochiqlikka, dadillikka da’vat etdi.

Avvalo shuni aytaylikki, davlat rah­bari­ning mufassal ma’ruzasida ma’naviy-ma’rifiy hayotimizning barcha muammolari tilga olindi hisob, har tomonlama tahlil qilindi, yechim va istiqbollari bir-bir ko‘rsatib beril­di. “Jadid” atalmish yangicha gazeta, ulug‘ ajdodlarimiz nomida xalqaro mukofotlar ta’sis etish, noshirlarga soliq imtiyoz­lari, muzeylar, teatrlar ta’miri, maoshlar masalasi, degandek...

Bunday olganda, kun tartibidagi masalalar hal, izoh-izhorlarga hojat yo‘q edi. Qoida bo‘yicha esa, anjuman ahli­ning oldidan o‘tib, ularga-da so‘z bermoq lozim. Bu yog‘i, so‘z olgan muzakkirlar o‘rtaga qo‘yilgan vazifalar yuzasidan aniq-lo‘nda fikr bildirsa kifoya. Qayoqda deysiz, bir-ikki notiqni istisno qilganda, hamma o‘z dardiga tushib ketdi. Dardi – yuksak nazarga ilinib qolish, “men ham borman, haliyam borman”, bahonada aravasini yurgizib olish, to‘ymas ilinj, oshkora tama... Bunga o‘xshash katta-kichik yig‘inlarda qatnashib ko‘rgan odam – shaxsan men xijolatlarga chulg‘anib o‘tirdim...

To‘g‘ri, ma’ruzada aks etgan masalalar bo‘yicha fikr bildirish, uni qo‘llab-quvvatlash va ko‘rsatilayotgan g‘amxo‘rlik uchun minnatdorlik izhor etish, hatto uncha-muncha lutf qilish ham ayb emas, albatta. Ammo gapirgan gapimiz boshdan-adoq hamdu sanodan iborat bo‘lsa, boz ustiga unda riyokorlik manaman deb tursa, ishni yurishtirishga doir biror jonli fikr o‘rtaga tashlanmasa... Ma’naviyat va ma’rifatning chin homiysi sifatida bag‘rikenglik qilib, ko‘ngilda borini baralla so‘zlamoqqa qayta-­qayta da’vat etib turganiga qaramay, esli-hushli mardum davlat rahbari­ning har daqiqa vaqti hisobli ekanini his etmog‘i darkor. Bunday choqda masala har qancha murakkab bo‘lmasin, aytila­yotgan fikr imkon qadar qisqa va lo‘nda ifoda etilmog‘i lozim. Qarang, yon-veringizda o‘tirganlar ham sodda-anoyi emas, har biri o‘z sohasining bilimdoni, piri degu­lik! Ular qolib (balki turli andisha bilan), aynan siz so‘z so‘radingizmi, marhamat, el-ulusga manfaatli biror gap bilan o‘zingizni ko‘rsating, tahsin aytaylik!

Bunday chuchmallik, yumshoqsupurgilik yoshi kattalarimizga kechagi zamondan ilashib kelayotgan illat-da desangiz, bugungi yoshlar-chi?! Qatorlashib so‘zga chiqqan bir talay uka-singillarimizning o‘ktam va biyron xitoblariyu chiranishlarini (ha, shunday, boshqa ifoda yo‘q!) ko‘rib, ulug‘ shoirimizning pushaymonlikka to‘liq nadomatli satrlari yodga tushib ketadi:

Endi sen bobolar shavkatiga boq,

Aktyordek soxtakor shavqlarga to‘lma.

Men hayot qo‘lida bo‘ldim o‘yinchoq,

Baxtsiz yashab o‘tdim, sen baxtsiz bo‘lma.

Prezident nutqining avvalida besaranjom zamonda yashayotganimiz, bu ko‘hna dunyo hamon zo‘ru zar o‘rtasida talash ekani, ayniqsa, so‘nggi kunlarda og‘ziga kuchi yetmagan ayrim “vatanparvar” nusxa­lar o‘z yurtining holiga boqmay boshqa yurtlarga egalik da’vosi bilan chiqayotgani borasida fikr yuritib, shunday nozik va qal­tis damlarda ziyolilarimiz birdam va mahkam turmoqlari zarurligini ta’kidladi.

Ajabki, minbarga chiqqan voizlarimiz­ning birortasi ana shu muhimdan-muhim, hayot-mamot degulik masalani loaqal bir eslab qo‘ymadi. Bizningcha, kun tartibidagi eng dolzarb mavzu shu edi. Xo‘sh, o‘zing-chi, o‘zing nega mum tishlab o‘tir­ding deyishlari mumkin. Aybimiz bo‘yinda, har ma’no istiholalar girdobida biz ham majlisxonani to‘ldirgan ko‘pchilik qatori tomoshabin bo‘lib o‘tirganimiz rost. Bunga endi oqlov topib bo‘lmas!

Xo‘sh, shunday qilib, kaminangiz erkin minbar – minbar erkinligiga qarshimi? Zinhor-bazinhor, yo‘q! Nihoyati aytmoqchi bo‘lganim – katta minbarlar sari yo‘l olganda million-million qorako‘z eldoshlarimiz, kelajak bizga ko‘z tikib turganini unutmasak bas! Chinakam insoniy burch-mas’uliyat deganimiz ham, milliy g‘urur deganimiz ham ana shunda yuz ko‘rsatadi.