Болалар ҳуқуқлари кафолатлари

Болалар ҳуқуқлари кафолатларини таъминлаш, уларни ҳимоя қилиш учун зарур ташкилий-ҳуқуқий шарт-шароитларни яратиш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан биридир.

Мамлакатимизда Оила кодекси, «Таълим тўғрисида», «Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида», «Васийлик ва ҳомийлик тўғрисида», «Ёшларга оид давлат сиёсати тўғрисида», «Болаларни уларга зарар етказувчи ахборотдан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонунлар қабул қилинди. «Саломатлик», «Инсон ҳуқуқлари тўғрисида».

«Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида»ги қонунда болалар ҳуқуқлари, уларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари кафолатларини таъминлаш билан боғлиқ муносабатлар иштирокчилари аниқ белгилаб берилгани алоҳида эътиборга молик. Ҳужжатда болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича давлат сиёсати, болалар ҳуқуқларининг кафолатлари, ижтимоий ҳимояга муҳтож болаларни ҳимоя қилишнинг қўшимча кафолатлари ҳам мустаҳкамланган. Болаларни зўравонлик, қаровсизлик, шафқатсизлик, зўравонлик ёки эксплуатациянинг барча кўринишларидан ҳимоя қилиш, миллий меъёрий-ҳуқуқий базани такомиллаштириш, аҳолининг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш борасида муҳим ислоҳотлар бошланди.Болалар ҳуқуқларини таъминлаш мақсадида «Болалар ҳуқуқлари кафолатларини янада кучайтиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида», «Болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарорлари, «Болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш бўйича Ўзбекистон Республикасининг Миллий стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида»ги қарорлари Инсон ҳуқуқлари” ва бошқа ҳужжатлар қабул қилинди. Уларда боланинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини таъминлаш, боланинг ҳаёти ва соғлиғи, қадр-қимматини ҳимоя қилиш, зулм ва камситишларнинг олдини олиш, жисмоний, интеллектуал, маънавий-ахлоқий ривожланишини қўллаб-қувватлаш каби давлат сиёсатининг устувор йўналишлари белгилаб берилган.

Амалга оширилган ишлар билан бир қаторда, болаларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, уларни баркамол авлод этиб тарбиялашнинг институционал-ҳуқуқий асосларини тубдан такомиллаштириш зарурати туғилди. Давлатимиз раҳбарининг «Болалар ҳуқуқлари кафолатларини янада кучайтиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарорига мувофиқ, Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Вакилининг (Омбудсман) ўринбосари лавозими – Бола ҳуқуқлари бўйича вакил институти жорий этилди.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг янги таҳририда ҳам болалар масаласига алоҳида эътибор қаратилган. Шундай қилиб, ХИВ боб оила, болалар ва ёшлар масаласига бағишланган. Асосий қонуннинг 78-моддасига мувофиқ, болалар ота-оналарининг келиб чиқиши ва фуқаролик ҳолатидан қатъи назар, қонун олдида тенгдирлар. Боланинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини таъминлаш ва ҳимоя қилиш, унинг ҳар томонлама жисмоний, ақлий ва маданий ривожланиши учун энг яхши шарт-шароитларни яратиш давлат зиммасидадир. Оналик, оталик ва болалик давлат томонидан ҳимоя қилинади.

Миллий қонунчилигимизда болалар ҳуқуқларига оид 40 дан ортиқ қонун ҳужжатлари, шунингдек, 500 дан ортиқ қонуности ҳужжатлари қабул қилинган. Бу эса, ўз навбатида, самарали амалга ошириш механизмларини жорий этиш заруратини юзага келтирди. Афсуски, кейинги пайтларда болаларга нисбатан ҳуқуқбузарлик, болаларга нисбатан жиноят содир этиш ҳолатларига тез-тез гувоҳ бўламиз. Шу сабабли, боланинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш кафолати нуқтаи назаридан, Болалар ҳуқуқлари бўйича вакилнинг суриштирув, тергов, дастлабки тергов, прокуратура ва суд органлари билан ҳамкорлик қилиш тартиби белгиланган.

Алишер Пулатов,
фуқаролик ишлари бўйича Зарбдор туманлараро суди судьяси