Al-jomi' as-sahih. Kirish.

1-bob. Rasululloh sallolohu alayhi va sallamga nechuk vahiy kela boshlagani hamda Olloh taoloning “Biz senga Nuh va undan keyingi payg’ambarlarga nechuk vahiy yuborgan ersak, shunday vahiy yubordik” degan qavli hususida.

Yahyo inb Sa’id rivoyat qiladilar: ”Umar ibn al-Xattob minbarda turganlarida: ”Rasululloh sallolohu alayhi va sallamning bunday deganlarini eshitganman”, -dedilar: ”Darhaqiqat, barcha amallar niyatga yarasha bo’lg’usidir. Kimki hijratdan niyati dunyo topmoq ersa, dunyoga erishg’usi, kimki hijratdan niyati xotin olmoq ersa, xotinga nikohlang’usidir. Demak ne niyatda hijrat qilganlig’i etiborga oling’usidir”

Urva ibn Zubayr rivoyat qiladilar,u kishi ersa, Oisha onamizdan eshitgan erkanlar: ”Horis ibn Hoshim (r.a) Rasulullohi alayhi va sallamdan: ”Yo Rasululloh, sizga vahiy nechuk kelg’usidir”, - deb so’radi. Rasululloh sallolohu alayhi va sallam “Menga vahiy, ba’zan qo’ng’iroq ovozi yanlig’ kelg’usidir. Kuchli vahiy kelganda shunday bo’lg’ay. Shunda men
butun borliqni unutg’um va vahiy so’zlarini uqib olg’umdir. Ba’zan esa, menga inson qiyofasidagi farishta vahiy keltirg’ay, men uning aytganlarini yodlab olg’ayman”,-deb javob qildilar”

Oisha (r.a) :”Qattiq sovuq kunlardan birida ul kishiga vahiy kelganining guvohi bo’lgan erdim. Shunda ul zot butun borliqni unutgan holatda bo’lib, peshonalari qattiq terlab ketgan erdi”, - deb aytdilar.

Urva ibn Zubayr Oisha onamizdan bunday deb naql qiladilar: ”Dastlabki vahiy Rasululloh sallolohu alayhi va sallamga uyqularida sof tush tarzida nozil bo’lgan erdi. Keyin, tong shafаg’i yanglig’ nurdan o’zgasi tushlariga kirmay qo’ydi. Shundan so’ng, Rasululloh yolg’izlikni xushlaydigan bo’lib qoldilar. Oilalarini tark etib, yolg’iz o’zlari Hiro’ tog’idagi g’orda qatorasiga bir necha tun toat-ibodat qilib chiqar erdilar. Shu boisdan ham o’zlari birlan yegulik olib chiqib ketar erdilar. Yeguliklari tugagach, Xadichaning huzurlariga yana taom olib, yana toqqa qaytar erdilar.

Haqiqatga yetishgunlariga qadar shunday qilaverdilar. Bir kuni odatdagidek Hiro’dagi g’orda ibodat birlan mashg’ul bo’lib o’ltirganlarida xuzurlariga bir farishta kelib: ”Iqra’(o’qi)!”, - deb aytdi. ”O’qiy olmasman, dedim, - deydilar Rasululloh sallolohu alayhi va sallam, -shu payt ul zot meni bo’g’a boshladi, hatto men hirillab qoldim. Keyin meni qo’yib yubordi-da, yana: ”O’qi!” -dedi. Men ”O’qiy olmasman”, - deb erdim, ul meni ikkinchi bor bo’g’ishga tutindi, so’ng yana qo’yib yubordi-da: ”O’qi!” - dedi. Men ersam: ”O’qiy olmasman”, - deb javob qildim. Ul uchinchi marta bo’g’a boshladi, men tag’in hirillab qoldim. Keyin, qo’yib yubordi-da: ”Seni yaratgan Rabbingning, insonni alaq(lahta qon)dan yaratgan Parvardigoringning ismi ila o’qi, o’qi! Rabbing eng sahovatlidir!” - dedi”. Shundan so’ng Rasululloh sallolohu alayhi va sallam qo’rquvdan a’zoyi-badanlari titrab-qaqshab Xadicha binti Huvaylidning huzuriga keldilar-da: ”Meni o’rab(yashirib) qo’yinglar, meni o’rab qo’yinglar!” - dedilar. Ular Janob Rasulullohni qo’rquvlari tarqalgunga qadar o’rab qo’yishdi.

So’ng, Xadishaga bo’lgan voqeani aytib berdilar-da: ”Men o’zimdan xavotir oldim (ya’ni,”Menga biron narsa bo’lib qolmasaydi” - deb qo’rqdim)”, - dedilar. Xadicha (r.a.) bunday dedilar: ”Yo’q, mutlaqo unday emas. Xudo haqqi, Olloh taolo sizni hech vaqt sharmanda qilmag’ay, siz qarindosh-urug’chilik munosabatlarini yo’lga qo’yg’aysiz, og’irni yengil qilg’aysiz, yo’qsillarni to’ydirg’aysiz, mehmon kutg’aysiz va haqiqiy ezguliklarning ro’yobga chiqishiga sa’yu imdod aylag’aysiz”.

So’ng, Xadicha onamiz Janob Rasululloh o’zlarining amakivachchalari bo’lmish Varaqa ibn Navfal inb Asad ibn Abdulluzo huzuriga olib bordilar. Ul kishi johiliya davrida nasroniy dinini qabul qilgan erdilar. Ibroniycha xat-savodlari bo’lib, Injildan Olloh taolo istagancha ibroniycha matnlarni ko’chirib yozar erdilar. O’zlari keksa va ko’zlari ojiz erdi. Xadicha (r.a) Varaqaga:”Ey amakimning o’g’li, birodaringizning gaplariga quloq osingiz!” - dedilar. Varaqa: ”Ey birodarimning o’g’li, nimalarni ko’rdingiz, aytingiz!” - dedi. Janob Rasululloh nimaiki ko’rgan bo’lsalar, birma-bir ayon ayladilar. Varaqa Janob Rasulullohga qarata: ”Bu, Olloh taolo Muso alayhissalomga yuborgan o’sha Hazrat Jabroilning o’zginasidir. Koshki erdi, men yosh bo’lsamu, (islom) diniga da’vat qilmoqda ishirok etsam, sizni qavmingiz o’z orasidan quvib chiqargan vaqtda men hayot bo’lsam!” - deb aytdi.

Rasululloh sallolohu alayhi va sallam hayrotomuz: ”Mening qavmim o’z orasidan haydag’aymi?” - dedilar. Varaqa: ”Ha, shunday. Bu vaqtga qadar biror kimsa menga siz kabi habar keltirmagan erdi, garchi keltirgan ersada, men uni qaytarib yuborgan erdim. Sizga Olloh taolo muyassar etg’usi kunlar menga ham nasib etsa, sizga amaliy madad berg’umdir!” - dedi. Lekin Varaqa ko’p o’tmay dor ul-baqoga rihlat etdi. Janob Rasulullohga bir muncha vaqt vahiy kelmay qo’ydi.

Ibn Shihob (r.a) rivoyat qiladilarki, Jobir ibn Abdulloh al-Ansoriy Rasulullohga vahiy kelgan vaqt haqida bunday degan erkanlar: ”Men (ya’ni, Janob Rasululloh) yo’lda ketayotgan erdim, nogahon osmondin kelayotgan bir ovoz qulog’imga chalindi. Nigohimni yuqoriga qaratgan erdim, Hiro’ g’orida huzurimga kelgan o’shal farishta
osmon ila yer oralig’inda kursi uzra o’ltiribdir. Men undan qo’rqib (uyga) qaytib keldimda: ”Meni (bir narsa birlan) o’rab qo’yingiz, o’rab qo’yingiz!” - dedim. Shu asnoda Olloh taolo oyat nozil qildi (“Ey burkanib olgan banda, o’rningdan turg’il, ogah bo’lg’il.. ”dan “… azob” degan so’zigacha)”.

Ushbu hadisni Abdulloh ibn Yusuf va Abu Solih ham rivoyat qilishgan. Hilol ibn Raddod uni Zuhriydan eshitib davom ettirgan. Yunus va Ma’mar ersa, uning kamchiliklarini to’ldirgandir.

Sa’id ibn Jubayr aytdilarki,Ibn Abbos Olloh taoloning”(Jabroil) Qur’on o’iganida sentakrorlashga oshiqma!” degan oyati haqida bunday deb rivoyat qilgan erkan: ”Nabiysallolohu alayhi va sallam nozil bo’lgan oyatning mazmunini tezda tushunib olishga harakat qilardilar. Shu sababdan lablarini qimirlatar erdilar”. Ibn Abbos yana bunday dedilar: ”Men lablarimni, Janob Rasululloh qanday qimirlatgan bo’lsalar, shunday
qimirlatib ko’rsatyapman”, - dedi. Olloh taolo: ”(Jabroil) Qur’on o’qiganda sen shoshib takror qilma! Qur’onni qalbingga va xotirangga jo qilmoq, istagan vaqtingda uni o’qishga seni qodir etmoq bizning bo’ynimizdadir” va “Agar biz uni (Jabroil qiroat orqali) o’qisak, sen unga quloq sol!” degan oyat nozil qildi. Shundan so’ng, Janob Rasululloh agar Jabroil vahiy keltirsa, avval unga quloq solib, ketganidan keyin ersa, u o’qigandek takrorlab o’qir erdilar”.

Ibn Abbos bunday deb rivoyat qiladilar: ” Rasululloh sallolohu alayhi va sallam barcha insonlar ichida eng sahovatli zot erdilar. Ramazonda Hazrat Jabroil birlan uchrashganlarida sahovatlari yanada ortar edi. Hazrat Jabroil Janob Rasululloh birlan har kecha uchrashib, Qur’onni muzokara qilar erdilar. Hazrat Rasululloh xayrli ishda kuchli shamoldan ham tez erdilar ”.

Abdulloh ibn Utba ibn Mas’ud rivoyat qiladilar: ”Abu Sufyon ibn Harb habar qiladilarki, Xiraql Quraysh karvoni Shomda savdo qilib turganida, uning xuzuriga odam yubordi. Bu vaqt Janob Rasululloh (Abu Sufyon va) Quraysh kofirlarini poylab turgan erdilar. Ular(Quraysh kofirlari) Iliya (Baytulmuqaddas)da ekanliklarida Xiraql xuzuriga bordilar. Xiraql ularni o’z majlisiga chaqirdi, uning atrofida Rum zodogonlari o’ltirgan erdi.

Ular birlan birga tarjimonni ham chorladi-da: ”O’zini payg’ambar deb gumon qiloyatgan kishiga qaysi biringiz nasab jixatdan yaqinroqsiz?” - dedi. Abu Sufyon: ”Men unga nasab jixatdan yaqinroqdurmen” - dedi. Xiraql:” Uni (Abu Sufyonni) va uning ashoblarini menga yaqinroq olib kelinglar!” - dedi. Ularni Xiraqlning yelkasiga yaqin joyga olib kelib,
turg’azib qo’ydilar. Xiraql tarjimonga: ”Unga (Abu Sufyonga) ayt, men o’sha payg’ambar haqida so’ramoqchiman, menga yolg’on gapirsalar,unga yolg’on gapirgan bo’ladilar ” - dedi. Abu Sufyon bunday dedi: ”Olloh haqqi, agar mendan yolg’on talab qilishdan hayo qilmasalar erdi, shu onda men yolg’on gapirgan bo’lur erdim. U Xiraql dastlab mendan Janob Rasulullohning oramizdagi nasablari qanday ekanligi haqida so’radi. Men: ”U bizning oramizda baland nasab egasidir” - dedim. Xiraql: ”Undan ilgari shu qavlni (ya’ni,payg’ambarlikni) sizlardan xech kim aytganmidi?” - deb so’radi. Men: ”Yo’q” - dedim. U: ”Unga zodogonlar ergashyaptimi yo zaiflarmi?”-dedi. Men: ”Zaiflar ergashyapti” - dedim. U: ”Ularning soni ko’payyaptimi yo ozayyaptimi?” - dedi. Men: ”Ko’payyapti” - dedim. U: ”Uning diniga kirganlardan biror kishi uning dinidan g’azablanib dinidan qaytayaptimi?” - dedi. Men: ”Yo’q” - dedim. U: ”U dinga da’vat qilmasidan ilgariuni yolg’onchilikda ayblar edingizmi?” - dedi. Men: ”Yo’q” - dedim. U:
”Xiyonat qilarmidi?” - dedi. Men: ”Yo’q, bir qancha mudatdan beri uning qanday ishlar birlan bandligini bilmaymiz” - deb ham edimki, Xiraql gapimni bo’lib: ”Unga qarshi jang qildingizmi?” - dedi. Men: ”Jang qildik” - dedim. U: ”qanday qilib jang qildingiz” - dedi. Men: ”O’rtacha, goh ular bizga, goh biz ularga shikast yetkazardik, ba’zan ular, ba’zan biz g’alaba qilardik” - dedim. Xiraql: ”U sizlarni nimaga buyuradi?” - dedi. Men: ”Yolg’iz Ollohga ibodat qilishni, unga shirk keltirmaslikni, hatto otalarimiz shirkka da’vat etsa, ularga quloq solmaslikni, namoz o’qishni, rostgo’ylikni, pokiza va iffatli, oqibatli, rahmshafqatli bo’lmoqni buyuradi” - dedim.

Xiraql tilmoch orqali menga bunday dedi: ”Uni nasabini so’rasam, sen nasabi baland, deb aytding, payg’ambarlar aynan shunday bo’ladi. Sizlardan hech kim bundan ilgari mazkur qavl(payg’ambarlik qavli) ila chiqqanmi, desam, sen: ”Yo’q”, - deding Undan ilgari ham biror kishi shu da’voni qilib chiqqan bo’lsa, bu odam ilgari aytilgan qavlga taqlid qilyapti, degan bo’lur erdim. Men sendan: ”Uning ota-bobolari ichida podshoh
bo’lganlar bormi?” - deb so’rasam, sen: ”Yo’q” - deding. Agar ota bobolari ichida podshoh o’tgan biror kishi bo’lganida edi, men: ”U o’shaning mulkini talab qilyapti ” - degan bo’lur erdim. Men: ”Uni dinga da’vat qilmasdan ilgari, yolg’onchilikda ayblarmidingiz?” - deb so’raganimda, sen: ”Yo’q”-deding. Men bildimki, u ilgari ham odamlarga yolg’on gapirmagan, bunday odam Olloh haqida yolg’on so’zlamaydi. Men sendan: ”Unga zodogonlar ergashyaptimi yo zaiflarmi?” - deganimda, sen: ”Zaiflar” - deb aytding. Payg’ambarlarga doimo zaiflar ergashgan. Men sendan: ”Ergashayotganlarning soni ko’payyaptimi yo ozayyaptimi?” - deb so’rasam, sen: ”Ular ko’payayaptilar” - deding. Iymonning ishi ham shunday barkamol bo’ladi. Men senga: ”Uning diniga kirganlar undan g’azab qilib dindan qaytyaptimi?” - desam, sen: ”Yo’q” - deb aytding. Iymon, ko’rkamligi dillarga yoqib qolsa, xuddi shunday doimo barkamol
bo’ladi. Men sendan: ”U xiyonat qiladimi?” - desam, sen: ”Yo’q” - deding. Payg’ambarlar hiyonat qilmaydi. Keyin sendan: ”U sizlarni nimaga buyuradi?” - deb so’radim. Sen: ”Ollohga ibodat qilishga, but(sanam)larga sig’inmaslikka, namoz o’qishga, rostg’o’y va iffatli bo’lishga buyuradi” - deb aytding.

Sening aytganlaring rost bo’lsa, u kelib, men hozir mana shu turgan joyni oladi. Men yana payg’ambar chiqishini bilar erdim, lekin sizlarning orangizdan chiqishidan behabar erdim. Agar unga ixlos qilolsam, u birlan uchrashish uchun mashaqqat chekishga rozi erdim. Agar uning huzuriga borsam, uning oyoqlarini yuvib qo’ygan bo’lar erdim”.

Keyin, Xiraql Dih’ya (sahoba) orqali Rasululloh Busro boshlig’iga berib yuborgan xatni olib kelishni amr qildi. Uni Xiraqlga uzatdilar. U xatni o’qib ko’rdi, unda “Bismillohir rahmonir rahiymi. Muhammad ibn Abdulloh-Ollohning Rasulu- Xiraql Rum boshlig’iga. Hidoyat yo’liga yurganlarni Olloh hidoyat qilsin! Ammo ba’d: seni islomga da’vat etaman, islomni qabul qil, tinch bo’lursan. Olloh buning uchun senga ikki barobar ajr va savob berg’usidir. Agar undan yuz o’girsang, erisdek(bid’atchidek) gunohkor bo’lg’aysen. Ey ahli kitoblar, o’zaro tenglik kalimasini qabul qilaylik, Ollohdan boshqaga ibodat qilmaylik, unga shirk keltirmaylik, bir-birimizmi Ollohdan o’zga tangri deb bilmaylik(ya’ni, insonni Olloh darajasiga ko’tarmaylik) agar yuz o’girsalar, guvoh bo’linglarki, biz musulmonmiz”. Abu Sufyon bunday dedi: ”Xiraql so’zini tugatgachva
Janob Rasulullohning nomalarini o’qib bergach, uning xuzuridagilar shovqin-suron ko’tarishib, bizni tashqariga haydab chiqarishdi. Men hamrohlarimga: ”Ibn Abu Kabshaning aytgani rost chiqdi, u: ”Baniy al-Asfar(rumliklar) podshohi payg’ambarda qo’rqadi”, - deb aytgandi. Men islomga kirmasimdan avval payg’ambar chiqishiga ishonar edim”, - dedim”.

Iliya hokimi Ibn an-notur va Shom xristianlarining usqufi(yepiskopi) Xiraql bunday deyishar erdi: ”(Hukmdor) Xiraql Iliyaga kelganida badxulq bo’lib qoldi. Unga bitriqlari (patriarxlari): ”Sening turqingni yoqtirmayapmiz”, - deyishdi. Ibn an-Notur bunday deydi: ”Xiraql yulduzlarga e’tiqod qilar va ularni kuzatar erdi. Undan bu borada
so’rashganda u: ”Men bu kecha yulduzlarni kuzatganimda xatna podshohi zuhur qilganini ko’rdim, bu xalq orasida ham xatna qiluvchilar paydo bo’ldi”, - dedi. ”Parvo qilma, yahudiylardan boshqalar xatna qilmaydi. Shaharlarga xat yoz, u yerlardagi yahudiylarni o’ldirsinlar, deb maslahat berishdi. Shu payt G’asson podshohiga Janob Rasululloh haqlarida xabar olib kelgan kishini Xiraql huzuriga olib kirdilar. Xiraql: ”Borib bilinglarchu u xatna qilinganmi, yo’qmi?” - dedi. Payg’ambar xatna qilingan ekan, deb
xabar keltirishdi. Arablardan so’rab erdi, ular ham buni tasdiqladilar. Shunda Xiraql: ”Bu o’sha, (yulduzlarni kuzatganimda) zuhur qilgan mana bu ummat (ya’ni arablarning) podshohi" - dedi. Keyin, Xiraql Rumiyadagi o’zi kabi bilimdon sohibiga xat yozdi-da, Xumsga jo’nadi, u yerga yetib ulgurmay sohibidan javob maktubi oldi. Unda Xiraqlning Payg’ambar sallolohu alayhi va sallamning zuhurlari haqidagi fikri qo’llab quvvatlangan
va ul zotning haqiqiy payg’ambar ekanliklari aytilgan edi.

Xiraql Rum zodogonlaridan Xumsda qolishga ijozat so’radi. Xumsning darvozalari yopilgach, u shahr ahliga: ”Ey Rum ahli, sizlar najot va to’g’ri yo’l topmoqchi bo’lsangiz, davlatingizning ustuvor bo’lishini istasangiz, o’sha payg’ambarga ergashinglar!” - dedi. Shunda ular yovvoyi eshakdek vahimaga tushib, o’zlarini darvozalar tomon urdilar, ammo darvozalarning yopiqligini ko’rdilar. Xiraql ularning vahimaga tushganini ko’rib, iymon keltirishlaridan noumid bo’ldi-da: ”Ularni qaytaringlar!”-deb amr qildi. Keyin: ”Men sizlarning o’z diningizga bo’lgan ixlosingizni sinab ko’rish uchun shunday degan edim. Men bunga amin bo’ldim”, - dedi. Shahar ahli unga sajda qildilar va undan mamnun bo’ldilar”. Bu, Xiraql bilan sodir bo’lgan so’nggi voqea edi. Mazkur voqeani Solih ibn Kayson,Yunus
va Ma’mar Az-Zuhriydan naql qildilar.

Blog: T.me/JavohirRAkramovBlog