June 19, 2020

Yerning radiusi o'lchangan kun.

Bundan roppa-rosa 2260 yil muqaddam, miloddan avvalgi 240-yil 19-iyun kuni yunon olimi Eratosfen Kirenskiy sayyoramizning radiusini birinchi bo'lib hisoblagan.

Eratosfen milloddan avvalgi 276-yilda Yunonistonning Kirena shahrida dunyo kelgan. Bolalik davrida esa Aleksandriyada yashagan, u yerda Aleksandriya kutubxonasi boshida bo'lgan taniqli vatandoshi Kallimax rahbarligida ta'lim asoslarini o'rgangan.

Bilimga bo'lgan chanqoqlik Eratosfenni Afinaga olib keladi. U yerda u Platon maktabi bo’yicha o’qib-o’rganadi va entsiklopedik bilimga ega bo'ladi va o'zini Platonist deb ataydi. Matematik, astronom, geograf sifatida taniladi. Kallimachusning o'limidan so'ng Afinadan Eratosten chaqiriladi va unga buyuk Iskandariya kutubxonasini boshqarish topshiriladi. U matematika, astronomiya, geodeziya va geografiya sohalarida keng ko'lamli ishlarning muallifi hisoblanadi.

Miloddan avvalgi 240-yil 19-iyunda Iskandariyada yozgi ibodat kuni Eratosfen skafisni (uzun igna bilan piyola) qo'llagan holda quyosh osmonda qanday burchak ostida bo'lishini aniqlagan. Va uni hisoblab, Yerning radiusini 39,790 bosqichga teng deb aytadi.

Olim qaysi birlikdan foydalangani ma'lum emas. Agar yunonlar o'lchovi(birinchi bosqich 178 metr) bo'lsa, unda sayyoraning radiusi 7082 kilometrni tashkil qilgan, agar misrliklar o'lchovi(172,5 metr) bo'lsa, u holda 6287 kilometrni tashkil qiladi. U yerning radiusini o'lchashda biroz kamchilikka yo'l qo'ygan bo'lsa ham, bu o'sha davr uchun katta ilmiy yutuq edi. Hozirgi kundagi zamonaviy asboblar yordamida Yerning o'rtacha radiusi o'lchanganida, uning radiusi 6371 kilometr ekanligi aniqlangan.