January 7, 2020

Қазақ хандығы

Өзбек хандығының қатал саясатынан шаршаған Жәнібек пен Керей сұлтандар 1460 жылы Сырдария даласын өз ауылдарымен тастап кетті. Олар Жетісуға (Алматы облысы) көшіп келді, онда 1465 жылы Қазақ хандығы құрылды және Өзбек хандығының ханы қайтыс болғаннан кейін өз шекараларын кеңейте бастады. уақыт өте келе Ертіс пен Жайық өзендеріне дейін созылды.

Тәуке ханның тұсында, Жеті Жарғыда Қазақ хандығының заңдары қабылданды. Оны дайындауға белгілі қоғам қайраткерлері, ғалымдар мен ойшылдар - Төле би, би және Қазыбек Әйтеке би қатысты.

XVIII ғасырда жоңғарлардың шабуылы астында Қазақ хандығы әлсіреді, бірақ аумақтық бөлінісін үш жүзге - аға, орта және кіші етіп сақтады. Жаудың әскери күшіне қарамастан, жекелеген шайқастарда қазақ жауынгерлері жоңғар армиясына едәуір шығын келтірді. Алайда, сырттан қолдау болмаса, басқыншылармен күресу жыл сайын қиындай түсетінін түсініп, Кіші жүздің ханы Әбілхайыр 1730 жылы Ресей императрациясы Анна Ивановнаға жоңғарларға қарсы әскери одақ құру туралы ұсыныс жасады. Бірақ императрица Ресейдің протекторатына жауап беруді ұсынып, бұл бастаманы қолдамады. Кіші жүзден айырмашылығы, Үлкен және Орта жүздің Ресей империясына қосылу процесі көптеген жылдарға созылды.

Ресей империясының құрамына кірудің жағымды сәттерімен қатар, мысалы қауіпсіздік мәселелерін шешу және жолдар мен фабрикалар салу үшін қаражат алу, сонымен қатар, қазақтың көшпелі тайпаларының өмірін өзгерту, жақсы жайылымдарының көбісін жоғалту және хан билігін жою сияқты жағымсыз салдарлар болды. Осы және басқа да теріс өзгерістер қазақ қоғамында наразылық туғызды, нәтижесінде халық азаттық көтерілісі болды. Солардың ішіндегі ең әйгілісі - Шаруалар соғысы немесе Пугачев көтерілісі (1773 - 1775), Сырым Датұлының (1783 - 1797) басшылығымен Кіші жүз қазақтарының антифеодалдық және отаршылдыққа қарсы қозғалысы, кедейлер көтерілісі. Батыс Қазақстанда Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы (1836 - 1838), т.б.
Кеңес Одағы кезіндегі Қазақстан

Қазан төңкерісінен кейін Қазақстанда Кеңес өкіметін орнату 1918 жылы наурызда аяқталды. Қазақ Автономиялық Социалистік Кеңесінің астанасы Қызылорда болды, кейіннен Алматыға көшірілді.

30-жылдардың аяғында елімізде индустрияландыру процесі басталды, бұл Қазақстанға КСРО-ның ең ірі индустриалды аймақтарының біріне айналды. Уақыт өте келе, Қазақстан қорғаныс өнеркәсібі мен КСРО техникалық қажеттіліктері үшін мырыш, титан, магний, қалайы, фосфор, хром, күміс және молибденнің негізгі жеткізушісі болды. Алайда Кеңес өкіметінің қатал саясаты 1930 жылдардағы ашаршылық, жаппай қуғын-сүргін және т.б. салдарынан халықтың азаюына әкелді.

Нацистік агрессияның басталуымен Қазақстанға елдің еуропалық бөлігінен 400-ден астам зауыт көшірілді. Жаңа қалалар мен жұмысшылар қалашықтары, зауыттар мен шахталар салынды. ҰОС кезінде 500 қазақ Кеңес Одағының Батыры атанды және олардың төртеуі (Талғат Бегелдинов, Леонид Беда, Иван Павлов және Сергей Луганский) екі рет Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды.

1955 жылы Қазақстанда баллистикалық зымырандарды сынауға арналған Байқоңыр әскери полигонының құрылысы басталды. Кейіннен ол ғаламшардың басты ғарыш айлағына айналды. Жарты ғасырдан астам уақыт өткеннен кейін, Байқоңыр жыл сайын ондаған басқарылатын зымыран ұшырылымдарын орындайтын жетекші ғарыш орталықтарының бірі болып қала береді.

Соғыстан кейінгі жылдары Қазақстанда ядролық және атомдық қарулардың соңғы үлгілерін сынауға арналған Семей қаласының (Семей) жанында әлемдегі ең үлкен полигон салынды. Тәжірибелер Семей облысының экожүйесіне айтарлықтай зиян келтірді. Сондықтан 1989 жылы «Невада - Семей» антиядролық қозғалысының белсенділері көпбұрышты жоюды талап етіп, сәтті шықты.

Қазақстанның қазіргі тарихындағы тағы бір маңызды оқиға - тың және тыңайған жерлерді игеруге бағытталған ауқымды ауылшаруашылық науқаны. Тың жерлерді игеру жылдары Қазақстанда мың тонна астық өндірілді. Нәтижесінде республика әлемдегі ең ірі астық өндірушілердің біріне айналды.
Тәуелсіз Қазақстан

КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстан өзінің тәуелсіздігін жариялады. Бұл тарихи оқиға 1991 жылы 16 желтоқсанда болды, жаңадан жарияланған республиканың тәуелсіздігін алғашқы болып мойындаған елдер Түркия, АҚШ және Қытай болды.

1992 жылғы 2 қаңтарда Қазақстан ЕҚЫҰ-ға мүше болды. Сол жылы республика Біріккен Ұлттар Ұйымына қабылданды.
1993 жылғы 15 қарашада Қазақстан өзінің ұлттық валютасы - теңгені енгізді.
20 қазан 1997 ж. - Қазақстанның астанасы Алматыдан Астанаға ауыстырылды (сол кезде Ақмола деп аталған).