Muammo tahlili va yechim
MUAMMO TAHLIL VA ECHIM FANIDAN YAKUNIY NAZORAT SAVOLLARI
1. Muammolarni hal qilishning umumiy yondashuvlari?
Qaror qabul qilish ahamiyati quyidagilardan tashkil topgan:
- Vaqtdan unumli foydalanish va ma’lumotlar effektivligini ta’minlash;
- Biznesda ko‘prok ta’sirga ega bo‘lish;
- Ish unumdorligini oshirish uchun vaqt ajratish; Tashkilotni boshqarish tuzilmasi. Axborot tizimini yaratish, tashkilotning boshqaruv tuzilmasini taxlil qilishdan boshlanadi Boshqarish deganda quyidagi vazifalarni amalga oshirish funksiyasi bilan, qo‘yilgan maqsadga erishish tushuniladi:
• Tashkillashtirish – normativ xujjatlar kompleksi va tashkiliy tuzilmani ishlab chiqish; shtat jadvali, bo‘limlar, laboratoriyalar va h.k.
• Hisobga olish – bu funksiya firma yoki tashkilot ko‘rsatkichlarining metod va formalarini ishlab chiqadi. Masalan; buxgalteriya hisoboti, moliyaviy hisob-kitob, boshqaruv hisoboti va boshqalar.
• Tahlil (analiz) – rejalashtirilgan vazifalarni qay darajada bajarilganligini aniqlaydi Tizimning xusiyatlari:
• Butunlik - biron narsa aloxida bir butun bulmog‘i uchun birinchidan uning uzviy qismlari orasidagi aloqalari shu qismlar ko‘rilayotgan butunlikka tegishli bo‘lmagan boshqa bo‘limlar bilan aloqalaridan kuchliroq bo’lmog’i lozim
Buyurtmachi – bu yuridik va jismoniy shaxs.
Analitik – mutaxassis yoki ATT soxasida faoliyat yurituvchi shaxs bo‘lib buyurtmachi tomonidan qo‘yilgan muammolarni xal etuvchi shaxs.
Muammolarni yechish bosqichlari
Amaliy tizimli tahlil texnologiyalarini bir nechta bosqich asosida keltiriladi. Har bir etap quyidagi sxema yordamida yoritilib boriladi:
• Bosqichga kirishni amalga oshirish;
• Har bir bosqichni sifatini belgilab borish;
• Jarayonlarni bajarilishini yoritish;
• Qiyichilikni ko‘rsatish, xatolik yuz berish extimolligini aniqlash va uni bartaraf etish choralarini ko‘rish.
1-Bosqich. Muammolarni fiksatsiyalash Bu bosqichda analitik va buyurtmachi o‘rtasida muammolar ko‘rib o‘tiladi. Asosan buyurtmachi fikri va ko‘rsatmasiga asoslanadi. Yoki tizimni to‘liq o‘rganish uchun intervyu hamda savol javob ko‘rinishda ma’lumotlar yig‘iladi. Bosqich natijasida muammolar belgilanib olinadi
2-bosqich. Muammolar diagnostikasi Muammolar diagnostikasi tizim yoki obektning yechimini tanlash imkoniyatidir. Bu jarayon o‘ziga xos ravishda amalga oshishi mumkin Bazan muammolar diagnostika qilish oson kechadi. Masalan kollektiv ichida konfliktlar yeki avariya xolatlari. Diagnostika jarayonida muammolar yechimi aniq yoki mavxum bo‘lishi mumkin masalan. Ilmiy jarayonda yechim anik bulishi mumkin, lekin san’at va madaniyat soxasida noaniq bo‘lishi mumkin.
2. Muammolar yechimiga ilmiy yondashish?
Obstrakt, fizik, matematik va biologik -modellar
• Abstrakt modellar qatoriga matematik, matematik-mantiqiy modellar kiradi
• Fizik model. Tekshirilayotgan jarayonning tabiati va geometrik tuzilishi asl nusxadagidek, ammo undan miqdor (o‘lchami, tezligi, hajmi) jihatidan farq qiladigan modellardir
• Matematik modellar tizimlarning tuzilishi, o‘zaro aloqalari va funksiyasi qonuniyatlarining matematik-mantiqiy, matematik tavsifidan iborat bo‘lib, tajriba ma’lumotlariga ko‘ra yoki mantiqiy asosda tuziladi, so‘ngra ular tajriba yo‘li bilan tekshirib ko‘riladi.
• Biologik model turli tirik obektlar va ularning qismlari-molekula, suv-hujayra, organizm va shu kabilarga xos biologik tuzilish, funksiya va jarayonlarni molellashtirishda qo‘llaniladi.
3. Muammolar yechimiga kreativ yondashish?
Muammoni tahlili va hal qilish metodlari. Qaror qabul qilishni bilish boshqaruv funksiyalari uchun zarur, shu sababli qaror qabul qilish jarayoni boshqaruv nazariyasining asosidir. Uning boshqalardan ajralib turuvchi xususiyatlari bo‘lib: - Ilmiy metoddan foydalanish, ya’ni kuzatib turish, gipotezalarni shakillantirish, gepotezalarni aniq va ishonchliligini tasdiqlash. - Tizimga orientatsiyalanish. - Turli modellardan foydalanish. - Modellar turlari: jismoniy, analogli (tashkiliy sxema, grafik), matematik (obekt yoki xarakatlarni ta’riflashda simvollardan foydalanish).
4. Muammolar yechimi yechishdagi ziddiyatlar?
Hisob-taxliliy usul - eng aniq usul sanaladi. Agar kutilgan natijalar aniq xisoblansa, boshqaruv qarorini doimo qabul qilishda foydalaniladi.
Evristik usul - ma’lum vaziyatda ruxiyatning o‘ziga xoc tomonlariga asoslangan. Bunda inson doimo bitta muammo ustida o‘ylab yuradi-da, kutilmaganda ajoyib, eng maqbul qarorga keladi.
Mantiqiy usul - to‘liq va aniq ma’lumotlar bo‘lmaganda qo‘llaniladi. Bunda noaniklik mantiqiy fikrlash orqali qoplanadi!
Samolyot bulatlar orasida uchadi.
Natija: Bundan kelib chikadi samolyot tarvuz orqali uchishi mumkin« Xato mantiq
Turli xildagi modellar imkoniyatlarini o‘ziga bog‘lovchi namoyishlarni ishlab chiqishga intilish, fremli namoyishlarni paydo bo‘l Freym (angl. Frame – karkas yoki rom) – bu ayrim standart holat yoki abstrakt ko‘rinishlarni namoyish etishga asoslangan bilimlar strukturasidir. Har bir freym bilan quyidagi ma’lumotlar bog‘langan: Freymdan qanday foydalanish haqida; Freymni bajarishdan qanday natijalar kutish kerakligi Kutganingiz oqlanmasa nima qilish kerak. Odatda freym tizimlari kiritilgan freymni ma’lum bir holatga mos keltirib bo‘lmaydigan xollar foydalaniladigan axborot qidiruv tarmog‘i ko‘rinishida namoyon bo‘ladi, ya’ni slotlarga ushbu slot bilan bog‘liq bo‘lgan shartlarni qoniqtira oladigan lar biriktirilmasa.
Faraz kilaylik, avtomobil yurmay koldi. Muammo nimada – yo akkumulyator o‘tirib kolgan,yo startyor nosoz? Muammoni boshka umumiyrok xolda karab chikamiz:ma’lum sababga ko‘ra(avtomobil o‘rnidan ko‘zg‘almay koldi) sharoitni aniklab olishimiz kerak, muammoga sabab nima?. Bu yerda yechim ma’lum va uning sababini toppish kerak. FTZprinsipi bo‘yicha ishlovchi dasturiy vositalar oldindan ma’lum bo‘lgan natijalarni kidirish uchun mo‘ljallangan. Ma’lum shartga asoslangan, to‘g‘ri fikr zanjirini amalga oshiruvchi tizim mumkin mantikiy natijalarni amalga oshiradi; teskari fikrlash zanjirini amalga oshiruvchi tizim esa,ma’lum natijalar bo‘yicha ular uchun zarur bo‘lgan sharoitlarni kidiradi.
5. Muammolar yechimi yechishdagi jarayonlar?
Har bir masalani hal qilishda aniq bir muammolarga duch kelishimiz mumkin. Eng birinchi navbatda bizdan talab qilinadigan narsa bu muamolarning sababini aniqlash, ya’ni ularni identifikatsiya qila olish bo‘ladi. Muammoni identifikatsiya qilishda har hil insonlarga muammo turli hil qabul qilinishi mumkin. Misol uchun bittasiga muammodek tuyilgan holat ikkinchisiga muammo bo‘lmasligi mumkin.
Muammo Qabul qilish Adashishlar -stereotip lar; -kontrast yeffekti; -sub’ektiv baholash; Konteks -vaqt; -ish sharoiti; -ijtimoiy holat; Sub’ekt -munosabatli -sababli; - qiziqish lari; - tajribasi; Ob’ekt - harakatli; -tovush; -hajmi; -fon; -masofasi; 26 ü Fundamental atributsiyaning hatoligi – insonlar o‘z omadlarini shaxsiy yutuqlari deb, omadsizliklarini atrofdagi faktorlar ko‘rsatkichi deb qabul qilishi; ü Kontrast effekti – ba’zi holatlarda muammoni juda yuqori yoki aksincha juda chuqur qabul qilib yuborish; ü O‘zi kabi fikrlar va qarshlarni barcha insonlarda bir xil deb o‘ylashi;
Muammo diagnostikasining ikki xil usuli mavjud. Muammo deb kutilgan natijaga erishilmaganda yoki kutilgan natijadan yaxshiroq natijaga erishish mumkin bo‘lgan holatlar tushiniladi.
Chegaralangan ko‘rsatkichlar bo‘yicha yechimni yaratish. Boshliq muammoni hal qilish bo‘yicha qaror qabul qilayotganda eng qulay variantlarni ko‘rib chiqadi. Amaliyotda doim ham muammoni hal qilishga qaratilgan yechim o‘z natijasini ko‘rsatavermaydi. Bunga sabab korxonaning resurslari yetishmasligi yoki korxonadan tashqarida bo‘lgan faktorlarning ta’siri bo‘ladi.
Alternativ yechimlarni toppish. Alternativ yechimlarni qidirish muammo yechimini topishda eng tez natija beruvchi hisoblanadi. Lekin amaliyotda boshliq hamma alternativlarni ko‘rib chiqishga vaqti yetmasligi mumkin. Bu alternativalar juda ko‘p bo‘lsa turli chalkashliklarni olib kelishi mumkin. Shu sababli amaliyotda boshliqlar faqat bir nechta yechimlarni ko‘rib chiqishadi.
Alternativ yechimlarni baholash. Bunday yechimlarni baholash uchun eng birinchi navbatda barcha alternativ fikrlarni ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq. Odatda alternativ yechimni qo‘llashda ma’lum bir yo‘qotishlarga duch kelish mumkin. Yoki boshqacha qilib kompromiss topishga inyilish kerak
Qarorni amalga oshirish. Hech qachon hech qaysi tashkilotning rivojlanishida qaror qabul qilmasdan bo‘lmaydi. Muammoning eng maqbul yechimi topilganda ham shu muammo yechimi bilan qaror qabul qilinmasa hech qanday natijaga erishib bo‘lmaydi.
Qayta aloqa. Bu bosqichda tanlangan alternativaning qay darajada muammo yechimiga ta’siri ko‘rib boriladi. Boshqacha qilib bu bosqichda yechimni qo‘llaguncha va qo‘llash vaqtidagi holatlar va natijalar o‘rganilib chiqiladi. Agar bu natijalar qoniqarli bo‘lmasa yana boshidan alternativ yechimlar qabul qilish jarayonidan boshlash kerak bo‘ladi.
6. Muammolarni identifikatsiyalash?
Muammoni aniqlash. «Muammoni yaxshi tushunsa, yechimi o‘zi keladi » degan asrlar davomidagi gap bor. Boshqacha qilib aytganda, masalani yechishdan oldin uni aniqlash va identifikatsiyalashni unitmang. Muammolar kompleksli bo‘lsa ham, uni identifikatsiyalash oson bo‘lishi uchun potensial muammolarni uch guruxga bo‘lish mumkin: insonlar muammosi, tashkiliy muammolar va mexanik (texnik) muammolar.
"Muammolarni identifikatsiyalash" ifodasi odatda ma'lum bir muammo yoki vaziyatni aniqlash uchun ishlatiladi. Identifikatsiya, boshqa narsalar orasida biror narsani aniqlash va tanlash jarayoni bo'lib, bu so'z "muammoni identifikatsiyalash" kontekstida biror ma'lumot yoki narsani aniqlash uchun ishlatilgan.
7.Maqsad va ziddiyatlarni aniqlash?
Oldin siz masad va vazifalarni aniqlaysiz. So‘ngra maqsadni to‘g‘ri qo‘yilganiniga ishonch hosil qilish maqsadida qayta maqsadni muammo bilan solishtiriladi. Sababni ta’sirdan ajrating. Agar bu ishni qilmasangiz sizning qaroringiz to‘liq bo‘lmaydi.
Maqsadning qo‘yilishi Endi bu maqsadlarni kichik maqsad yoki vazifalarga bo‘lish kerak. Har bir maqsad o‘lchanuvchan bo‘lishi kerak, shundagina Siz unga erishilgan vaqtda bilasiz. Balki Siz xaftasiga 5 baldan yig‘ishni tanlagansiz. Siz har kuni o‘zingiz hisoblab kitobga yozib yuring. Bu maqsadga erishish uchun nima qilish lozim? Oldin xafta kunlarida 30 minutlik vaqt ajrating. Kegin o‘z odatlaringizni o‘zgartiring. Har kuni shu kungi mavzuni o‘qing va bittadan vazifani bajaring. Har kungi darsda faol qatnashib bal yig‘ing. Siz har kungi yig‘gan ballaringiz oxirgi maqsadga yetarli bo‘lishiga ishnoch hosil qilgunigizcha bal yig‘ing.
Yechimni shakllantirish guyoki son sanoqsiz urug‘lar yerga tushishi va faqat bir qismigina ildiz otib daraxt bo‘lishiga o‘xshashdir. Yechimni shakillantirishda muammoni aniqlash va unga mos maqsad va vazifalarni belgilash zarur. so‘ngra shu maqsadlarga qanday erishish kerakligini hal qilish lozim. Endi bu jarayonda vaqt bo‘yicha cheklov va o‘lchanadigan natijalarga ega bo‘lamiz. Ko‘p tanlov sizga katta imkoniyat beradi, bu esa o‘z navbatida eng yaxshisini tanlash imkoniyatidir. Siz birinchi sizda bor g‘oyani tanlaysiz. Buning o‘rniga siz natijada g‘alaba qilish
uchun 10, 20 hatto 50 ta mumkin bo‘lgan g‘oyalarni ko‘rib chiqing.
Aqliy hujum samarali, sustkashliksiz, biror birini xisobdan o‘tkazmay barcha g‘oyani inobatga olish maqsadga muvofiq. Aqliy xujumda guruh a’zolarnini tanqid qilmang. Har bir kishi o‘z g‘oyalarini to‘sqinliksiz berish huquqiga ega bo‘lishi kerak. Testlar uyushmasi o‘ng miya ahamiyatliroq chap miyadan onlarga oldinroq ishlash imkonini beradi. Bu tur aqliy xujum yordamida bemalol fikraydi. Siz guruhda g‘oyalarni topishni yakunlash vaqtida bir biri bilan bog‘lab murakkab loyihalarni topish mumkin g‘oyalarga e’tibor berishni unitmang. Freewriting yo‘naltirilgan yoki yo‘naltirilmagan bo‘lishi mumkin. Bu – olish uchun yaxshi texnika.
9.Muammolar yechimi yechishdagi jarayonlar. Amallar ?
Har kimning oldingi qadamda hatoga yo‘l qo‘ymaslik lozimligini esda tutishi lozim.
Ish rejasini tanlang va modifkatsiyalang. Har bir mumkin bo‘lgan yechimlarni baholash uchun o‘z analitik kuchingizdan foydalaning. Har birini tadqiq eting, lekin vaqt hal qilishni boshlaydi. Siz bitta yechimni modifikatsiyalash yoki ikki yo ko‘proq mumkin bo‘lgan yechimlarni birlashtirishingiz mumkin, lekin faqat bitta ish rejasini tanlashingiz kerak.
Yechim tanlanishi bilan hamma ish rejasining tavfsilotini aniqlashga kirishii lozim.
Asta seki bajarilish strategiyasi barcha muayayan ishlarga mo‘ljallangan. Ishtirokchilar ham o‘z ishlarini qayta ko‘rib chiqadilar.
• Ish rejasini aniq qo‘z oldiga keltirish
• Muddati o‘rnatilgan ish grafigi
• Ishchi va moliyaviy resurslarni taqsimlash
Siz qaror qabul qilishni yoqtirmaysiz? Endi sizda muammoni hal qilish usuli bilan birga qaror qabul qilish metodi ham bor. Deyarli ixtiyoriy yechimga kelish uchun bir necha uncha katta bo‘lmagan ko‘rsatmalar bilan, siz o‘sha qadamlardan foydalanishingiz mumkin. Hayotda hech qachon 10 % ko‘p vaqtingizning muammoga ketkazmang, balki vaqtingizni kamida 90 % yechimga bag‘ishlang.
1 – Qadam. yechimni aniqlash va identifikatsiyalash
2 – Qadam. maqsad va vazifalarni taqqoslash
3- Qadam. tanlovni shakillantirish
4 – Qadam. tanlovingizni baholang
11. Muammoni yechishda tizimli yondashishni aniqlash ?
Bugungacha davom etayotgan XX asr ikkinchi yarmidagi ilmiytexnik revolyusiyasi o‘zining yangi ilmiy yo‘nalishlarning shiddatli rivojlanishi, bir qator mahsuss ilmiy yo‘nalishlar: kibernetika, murakkab tizimlar nazariyasi, operatsiyalar tadqiqoti, tuzilishlifunksional metodlar va boshqalarning yuzaga kelishi bilan xarakterlanadi. Ilmiy bilimlarning ixtisoslashishi jarayoni bilan bir qatorda teskari jarayon – turli soha g‘oya va metodlarining uzluksiz sintezi yuz bermoqda. Tizimli yondashuv va u bilan bog‘liq bo‘lgan matematik modellashtirish hamda jarayonlarni tadqiq etishni matematizatsiyalash metodlari yetakchi yo‘nalishlardan biridir. Ularda texnik, tabiiy va ijtimoiy fanlar bog‘liqligi, sintezi ayniqsa yaqqol namoyon bo‘ladi Tamoyil
a) biron bir nazariyaning asosiy, asos bo‘lgan holati
b) faoliyatning eng umumiy qoidasi bo‘lib uni to‘g‘riligini
ta’minlaydi lekin bo‘lishi va muvaffaqiyatini kafolatlamaydi.
Bu usullarni odatda muammoni hal qilish strategiyasi deyishadi.
Ulardan bir nechasini ko‘rib chiqamiz:
Abstrksiya - Yechimni haqiqiy tizimda qo‘llashdan oldin
tizimning modelida muammni yechish;
Analogiya - O‘hshash muammoda topilgan yechimdan
Aqliy hujum - Optimal yechim topilmagunicha ko‘p miqdorda
yechim va g‘oyalar to‘plash va rivojlantirish ko‘zda tutiladi. (odatda
Yondosh fikrlash - Bilvosita va ijodiy yechimni ishlashga mos;
Fraksionlashtirish(taqsimla va idora qil) - Katta va murakkab
muammolarni kichik va yechiladigan vazifalarga bo‘lish. Gipotezalarni tekshirish - Muammoni tushunishni ko‘zda tutudi
va tahminni isbotlashga (yoki inkor qilish) urinish. Means-yends tahlili - Maqsadga yaqinlashish uchun har bir bosqichda harakatni tanlash. Morfologik tahlil - Butun tizimni ishlashi va o‘zaro bog‘liqligini baholash. Pasaytirish - Muammoni yechimi mavjud bo‘lgan boshqa muammoga aylantirish. Tadqiq qilish - O‘xshash muammolarning mavjud g‘oyalaridan foydalanish yoki mavjud yechimlarni moslashtirish. Asosiy sabablarni tahlil qilish - Muammo sababini bartaraf qilish. Sinab ko‘rish va hato metodi - Mumkin bo‘lgan yechimlarni to‘g‘risi topilgunga qadar tekshirib ko‘rish. Isbot - Muammo yechilmasligini isbot qilib ko‘ring. Isbot qilish mumkin bo‘lmagan nuqta uning yechimini boshlanish nuqtasi bo‘ladi.
13. Kreativlikni tushunish va uni yanada kengroq yoyish ?
Odatda muammoni hal qilish jihatidan yechimni topish uchun
mantig‘iy “va”/”yoki” ko‘nikmalarni, “ma’lum”/”mavjud” bilimlarni
qo‘llashni o‘z ichiga oladi: Kelgusi tadqiqotlar natijalari asosida bajarilgan Ko‘nikmalarni yaxshilash tufayli bajarilgan
Ko‘zlangan yo‘l murakkab bo‘lishi mumkin, lekin bu hali ham
o‘sha nuqtai nazardan qaralmoqda (nuqtai nazar kengaytilishi mumkin) Ba’zida “va”/”yoki” mantig‘ini kengaytirilgan bilimlar nuqtai nazaridan quyidagilar hisobiga qo‘llanilishi mumkin:
joriy fikr asosida yo‘l davomida ma’lumotni olish
normal ilmiy ish sifatida Biroq, bilimlar nuqtai nazaridan to‘liq qo‘rib chiqilgan va mantig‘iy kengaytirilgan lekin muammo yechilmagan bo‘lsa nima qilish kerk? Bu muammoga kreativ yondashuvni talab etadi. Muammoni hal qilishda kreativ yondashuv muammoga yaqinlashuv yoki o‘ziga hos va innavatsion yo‘l bilan yondashishdan iborat.
Bu muammoni hal qilishning mahsus shakli bo‘lib, unda yechim
ko‘pincha burovning yordamisiz, bilim va ta’limdan qatiy nazar
topiladi. Muammoning kreativ yechimi doimo kreativlikni nazarda tutadi. Muammoning kreativ yechimi muammani hal qilishning umumiy yondashuvi qismidir.
14. Muammoni yechishda tizimli tahlil jarayonlari?
Tizimli tahlil – bu yirik koʻlamdagi murakkab masalalarni murakkab tizimlarning ishlash jarayonini oʻrganish uchun foydalaniladigan ma‘lum usul va uslublar toʻplami hisoblanadi.
Tizimli tahlil usullari muammoni shakllantirish, maqsadlarni aniqlash, muammolarni hal qilishning alternativ usullarini taklif qilish, har bir variant uchun noaniqlik koʻlamini aniqlash va turli xil ishlash mezonlari variantlarini taqqoslash, shuningdek qarorlar va tegishli tashkiliy vazifalarni qabul qilishga qaratilgan.
Tizimli tahlilning modellari: • Ishlab chiqarish • Tashkiliy-xo‘jalik faoliyati 59 • Materiallar to‘plami • Axborot tuplami Muammoni hal etishda ishlab chiqarish - texnologik faoliyat modeli quyidagilarni o‘z ichiga oladi. • Muassasalarning, ishlab-chiqarish tavsifi (sexlar turi, ishlabchiqarish maxsuloti, uchastalar; sexlarning texnologik aloqasi; uskunalar turi; ishchilar soni; sexlarning joylashishi; omborlar; ularning joylashishi; yuk ortish va tushirish xarakteri; iste’molchilar soni; boshqarish punkti va hokozo). • Sexlar turi; ularning ishlab chikarishdagi aloqalari; omborxrnalar turi; ularning taksimlanishi bilan berilgan kursatmalar buyicha sxema beriladi. • Tashkiliy - xo‘jalik faoliyati modeli o‘zida kuyidagilarni jam kilgan:
15. Muammo inson ongida uni qabul qilish holati nimada?
Har bir masalani hal qilishda aniq bir muammolarga duch
kelishimiz mumkin. Eng birinchi navbatda bizdan talab qilinadigan narsa bu muamolarning sababini aniqlash, ya’ni ularni identifikatsiya qila olish bo‘ladi. Muammoni identifikatsiya qilishda har hil insonlarga muammo turli hil qabul qilinishi mumkin. Misol uchun bittasiga muammodek tuyilgan holat ikkinchisiga muammo bo‘lmasligi mumkin. Muammo inson ongida uni qabul qilish holati bilan o‘lchanadi. Muammoni qabul qilishda quyidagi faktorlar uni qabul qila olishga o‘z ta’sirini o‘tkazadi: Obektning xarakteristikasi, ya’ni qaralayotgan muammoning yangiligi, hajmi, masofasi va shu kabi ko‘rsatkichlari; Subektning xarakteri, ya’ni shu muammoga qarayotgan insonning tajribasi, shaxsiy ko‘rsatkichlari, kutayotgan narsalari Kontekstning xarakteristikasi, ya’ni shu muammo qaralayotgan vaqt, amaldagi prinsiplar va boshqalar Muammoni qabul qilishda yana boshqa ko‘rsatkichlar ham ta’sir
qiladi. Bu ko‘rsatkichlar insonlarning tashqi olam bilan aloqasiga
bog‘liq bo‘lib ularga quyidagilar kiradi: Fundamental atributsiyaning hatoligi – insonlar o‘z omadlarini
shaxsiy yutuqlari deb, omadsizliklarini atrofdagi faktorlar
ko‘rsatkichi deb qabul qilishi;
Kontrast effekti – ba’zi holatlarda muammoni juda yuqori yoki
aksincha juda chuqur qabul qilib yuborish; O‘zi kabi fikrlar va qarshlarni barcha insonlarda bir xil deb
Qayta aloqa. Bu bosqichda tanlangan alternativaning qay darajada muammo yechimiga ta’siri ko‘rib boriladi. Boshqacha qilib bu bosqichda yechimni qo‘llaguncha va qo‘llash vaqtidagi holatlar va natijalar o‘rganilib chiqiladi. Agar bu natijalar qoniqarli bo‘lmasa yana boshidan alternativ yechimlar qabul qilish jarayonidan boshlash kerak bo‘ladi.
22. Maqsad va vazifalarni qanday aniqlanadi ?.
Maqsad va ziddiyatlarni aniqlash Oldin siz masad va vazifalarni aniqlaysiz.
So‘ngra maqsadni to‘g‘ri qo‘yilganiniga ishonch hosil qilish maqsadida qayta maqsadni muammo bilan solishtiriladi.
Sababni ta’sirdan ajrating. Agar bu ishni qilmasangiz sizning qaroringiz to‘liq bo‘lmaydi.
Misol uchun bu semestrda Sizning fan bo‘yicha reytinggingiz tushib ketgan. Bu - muommaligi haqiqat, lekin bu ta’sir. Siz o‘zingizga kelgusi semestrlarda o‘z reytinggizni ko‘tarishni maqsad qilib qo‘ygansiz. Siz buning sababini o‘rganishingiz kerak.
Siz barcha fanlarda yuqori baho olmagansiz, Siz auditoriya va uy vazifa (test)larini yaxshi qilmagansiz. Nima qoldi?
Darsda siz oxirgi partada uxlab o‘tirgansiz.
Endi siz sababga yaqinsiz. Sizning maqsadingiz fan o‘zlashtirish reytingini ko‘tarish.
23. Qilinadigan va qilinmaydigan vazifalarni qo‘yish?.
Ko‘pgina hollarda maqsadlar umumiy maqsadni bajarilishiga olib keluvchi kichik, o‘lchab bo‘ladigan maqsadlardir.
Faraz qilaylik sizning maqsadingiz ushbu semestrni a’lo bahoga yopish.
Bunda siz o‘ziga xos va o‘lchanuvchi hamda haqqoniy muddat o‘rnatgansiz.
Endi bu maqsadlarni kichik maqsad yoki vazifalarga bo‘lish kerak. Har bir maqsad o‘lchanuvchan bo‘lishi kerak, shundagina Siz unga erishilgan vaqtda bilasiz. Balki Siz xaftasiga 5 baldan yig‘ishni tanlagansiz. Siz har kuni o‘zingiz hisoblab kitobga yozib yuring. Bu maqsadga erishish uchun nima qilish lozim? Oldin xafta kunlarida 30 minutlik vaqt ajrating. Kegin o‘z odatlaringizni o‘zgartiring. Har kuni shu kungi mavzuni o‘qing va bittadan vazifani bajaring. Har kungi darsda faol qatnashib bal yig‘ing. Siz har kungi yig‘gan ballaringiz oxirgi maqsadga yetarli bo‘lishiga ishnoch hosil qilgunigizcha bal yig‘ing.
Endi bu maqsadlarni kichik maqsad yoki vazifalarga bo‘lish kerak. Har bir maqsad o‘lchanuvchan bo‘lishi kerak, shundagina Siz unga erishilgan vaqtda bilasiz. Balki Siz xaftasiga 5 baldan yig‘ishni tanlagansiz. Siz har kuni o‘zingiz hisoblab kitobga yozib yuring. Bu maqsadga erishish uchun nima qilish lozim?
Oldin xafta kunlarida 30 minutlik vaqt ajrating. Kegin o‘z odatlaringizni o‘zgartiring. Har kuni shu kungi mavzuni o‘qing va bittadan vazifani bajaring. Har kungi darsda faol qatnashib bal yig‘ing. Siz har kungi yig‘gan ballaringiz oxirgi maqsadga yetarli bo‘lishiga ishnoch hosil qilgunigizcha bal yig‘ing.
1.O‘ziga xos maqsadni belgilang. Umumiy maqsadlarni, o‘ziga xos qilish uchun (natijada samaraliroq) qayta ko‘rib chiqing.
2.Siz maqsadga eltuvchi o‘ziga xos vazifalarning kamida beshtasini ro‘yxatini tuzing va ulardan birini tanlang.
Yechim samarali bo‘lishi uchun u tub muammo bilan bog‘langan bo‘lishi lozim.
Maqsad – o‘ziga xos va erishiladigan bo‘lishi lozim.
O‘z nazridagi istalgan natija maqsad qo‘yib va unga intilsa yaxshi bo‘ladi. Vazifalar maqsad sari olib boruvchi kichkina qadamlardir.
Maqsadning qo'yilishida taklif kiritish
Misol uchun, IT tashkilot uchun bo'sh ish o'rinlari
Agar siz IT tashkilot uchun bo'sh ish o'rinlariga murojaat qilmoqchi bo'lsangiz, maqsadingizni muvaffaqiyatli qo'yish uchun quyidagi takliflarni kiritishingiz mumkin:
1. Ijtimoiy tarmoqlarda ma'lumotlar o'rnating: LinkedIn, Twitter, va boshqa ijtimoiy tarmoqlarda o'zingizni profesional portfelingiz bilan taqdim eting. Sizning IT sohasidagi tajribangiz, malakangiz, va sohalaringiz haqida ma'lumotlar o'rnating. Shu tarmoqlarda IT tashkilotlarining rasmiy sahifalari va HR menejerlari bilan bog'lanishingiz ham muhim bo'ladi.
2. Resume yaratish va joylashtirish: Sizning malumotlaringizni tuzish uchun chiroyli va malumotlarni to'liq taqdim etadigan resume yarating. Bu resume-ni o'zingizning veb-saytingizda, LinkedIn profilida va ish beruvchilarga yuborishda ishlatishingiz mumkin.
3. Motivatsion xat yozing: Ijtimoiy tarmoqlarda va tashkilotlarga xabar yuborishda foydalaniladigan motivatsion xat yozing. Bu xatda, sizning maqsadingizni, qanday qilib tashkilotning rivojiga yordam bera olishni xohlaganingizni batafsilroq aytib bering.
4. Muvaffaqiyatli loyihalar va proyektlar haqida ma'lumot bering: Sizning IT sohasidagi faoliyatingizni, muvaffaqiyatli loyihalaringizni, va proyektlaringizni qisqacha ta'riflang. Bu, ish beruvchiga sizning kasbingizni va malakangizni boshqa soha ixtisoslashda qanday yordam bera olishingiz mumkinligini ko'rsatadi.
5. Referensiyalar kiritish: Agar siz oldinroq ishlagan bo'lsangiz, oldingi ish beruvchilaringiz va kollegalaringizdan referensiyalar olishingiz ham muhim bo'ladi. Bu, ish beruvchiga sizning ishda qanday muvaffaqiyatli bo'lishingiz va jamoatchilikda qanday samarali ish bajarishingizni ko'rsatib beradi.
6. Shaxsiy brending: O'zingizni bir brend sifatida ta'qiqlovchi joylar va bloglar orqali ko'rsating. Sizning o'z fikrlaringiz, yangiliklar va IT sohasidagi so'nggi trendlar haqida ma'lumotlar izlanib topish qobiliyatlarini ko'rsatadi.
7. Virtual loyihalar va tadbirlarda ishtirok eting: IT sohasidagi virtual loyihalar, tadbirlar, vebinarlar va konferensiyalarda ishtirok eting. Bu orqali, soha bo'yicha yangi bilimlarni olish va tashkilotlarga e'tibor qo'lashingiz mumkin.
Bu takliflar sizni IT tashkilotlariga muvaffaqiyatli murojaat qilishda yordam bera olishi mumkin. Har bir taklifni o'zingizning maqsadingiz va tajribangizga mos ravishda shakllantiring.
26. Yechimni qanday shakillantiriladi?
Yechimni shakllantirish guyoki son sanoqsiz urug‘lar yerga tushishi va faqat bir qismigina ildiz otib daraxt bo‘lishiga o‘xshashdir. Demak insonlar g‘oyasining sarasi va yeng yaxshisi yechimni shakllantirishga asos bo‘lishi mumkin. (Gabriele Lusser Rico) Yechimni shakillantirishda muammoni aniqlash va unga mos maqsad va vazifalarni belgilash zarur. so‘ngra shu maqsadlarga qanday erishish kerakligini hal qilish lozim. Endi bu jarayonda vaqt bo‘yicha cheklov va o‘lchanadigan natijalarga ega bo‘lamiz. Ko‘p tanlov sizga katta imkoniyat beradi, bu esa o‘z navbatida eng yaxshisini tanlash imkoniyatidir. Siz birinchi sizda bor g‘oyani tanlaysiz. Buning o‘rniga siz natijada g‘alaba qilish uchun 10, 20 hatto 50 ta mumkin bo‘lgan g‘oyalarni ko‘rib chiqing.
Ko‘p sonli tanlov. Siz ijodiy fikrolovchi odamlar sirasiga kirmaysiz. Balki, Sizga orginallik yetishmasligini his qilasiz va Siz ijod kishisi emassiz. Ijod kuchi va originallik – ixtiyoriy muammoni yechish asosidir va sizning tadbirkorligingiz Sizdan ijodiy kuchingizni ishingizga qaratishingizni kutadi. Agar Siz ko‘p sonli tanlovlarni topishni qo‘llab ko‘rishni hohlasangiz ijodiy kuch buni amalga oshirishga xizmat qiladi. Bu nima degani? Siz muammoni yechishning bu bosqichida ko‘p sonli tanlovga egasiz. Aqliy hujum ularni olishning eng yaxshi yo‘lidir. Ijod kishisi bilag‘on bo‘lishni hohlaydi. U barcha narsani bilishni xohlaydi – eski tarixni, o‘n to‘qqizinchi asrni, metodlarni ishlab topuvchi matematikani, tashkilotlarni gullab yashnashi va kelajakni. Chunki ular hech qachon bu g‘oyalar birlashib yangi g‘oyalarni shakillantirishini bilmaydi. Bu olti daqiqadan kegin yoki olti oydan yoki olti yildan kegin ro‘y berishi mumkin. Lekin unda bu ro‘y berishiga ishonch bor (Karl Ally, Amerikalik reklamachi ).
Guruhlarga jamlash yoki taqsimlash. To‘plamlar dunyosi kabi – to‘lqillanuvchi - aqliy texnika Sizga rejasiz aloqalarga ilhom uchqunlarini yoqadi.G‘oyalar guruhlar kabi paydo bo‘ladi. Guruhlashda qog‘ozingiz o‘rtasidagi trigerga so‘z yozasiz. So‘zni qalin qilib ajrating. So‘ng tezlik bilan miyangizga kelgan so‘z yoki g‘oyani yozing. Har bir so‘zni aylanaga oling va birlashuvchi matnlar bilan birlashtiring. Bu jarayon sekillashsa boshqa so‘z turkumi bilan zanjirni boshlang. Guruhlashni tugatgandan so‘ng bularga so‘z sifatida emas balki so‘zlar bog‘lanishi sifatida e’tibor bering. Siz murakkab loyiha yoki bog‘liqlik olishingiz mumkin. Uni yaxshi foydalanish uchun olish mumkin.
Aqliy hujum samarali, sustkashliksiz, biror birini xisobdan o‘tkazmay barcha g‘oyani inobatga olish maqsadga muvofiq. Aqliy xujumda guruh a’zolarnini tanqid qilmang. Har bir kishi o‘z g‘oyalarini to‘sqinliksiz berish huquqiga ega bo‘lishi kerak. Testlar uyushmasi o‘ng miya ahamiyatliroq chap miyadan onlarga oldinroq ishlash imkonini beradi. Bu tur aqliy xujum yordamida bemalol fikraydi. Siz guruhda g‘oyalarni topishni yakunlash vaqtida bir biri bilan bog‘lab murakkab loyihalarni topish mumkin g‘oyalarga e’tibor berishni unitmang. Freewriting yo‘naltirilgan yoki yo‘naltirilmagan bo‘lishi mumkin. Bu – olish uchun yaxshi texnika.
28. Aqliy hujum qachon amalga oshiriladi?
Aqliy hujum ko‘psonli g‘oyalarni mumkin bo‘lgan yechimlarning ozod oqimini tutib turmay tezlikda yuzaga keltiradi. Aqliy hujum ko‘psonli hususan sizning ratsional ongingiz normal ko‘ra olmaydigan g‘oyalarni tezlikda yuzaga keltirishning katta yo‘lidir(Corbis). Ba’zi munosabatga ko‘ra sizning o‘ng miyangiz sizning ishchi guruhingiz qidirayotgan bo‘lishi mumkin bo‘lgan g‘oyalarni, ya’ni aqlga sig‘maydigan tushunchalarni ilhomini ushlab turadi.
Guruh g‘oyalardan mumkin bo‘lgan yechimlarning uzun ro‘yhatini shakillantirishi lozim, Har bir g‘oya ma’no kasb etadi. Siz topganlarni ko‘rish vaqti keldi. G‘oyalarni ko‘rish vaqtida quyidagilarga e’tibor bering: - Har bir g‘oya sifatlidir. - Muammolarni yechimini topishda har bir g‘oyaga ular qanchalik ajab tovur bulsa ham et’tibor berish lozim. - Ba’zi eng yaxshi yechimlar bir necha bir qarashda aql bovor qilmaydigan yechimlar birilashishi natijasida topiladi. To‘plamlar dunyosi Psixiatrlar foydalanadigan so‘zlar to‘plami haqida eshitgansiz. Balki Siz so‘zlar to‘plamiga qurilgan o‘yinni o‘ynagan bo‘lsangiz kerak. Misol uchun, bir odam boshqasiga "Men sizga so‘z aytsam menga hayolingizga kelgan birinchi so‘zni ayting, O‘qish" Boshqa odam esa o‘ylab o‘tirmay hayoliga kegan birinchi so‘zni aytadi. Bunday savollarga tavakalli javobingiz Siz haqingizda ko‘p narsa beradi. Agar javobingiz o‘zingizni ham hayron qoldirsa demak sizning o‘ng miyangiz ratsional chap miyangizdan tezroq ishlaydi. Bu – esa g‘oya.
29. Guruhlarga jamlash yoki taqsimlash?
Guruhlarga jamlash yoki taqsimlash. To‘plamlar dunyosi kabi – to‘lqillanuvchi - aqliy texnika Sizga rejasiz aloqalarga ilhom uchqunlarini yoqadi.G‘oyalar guruhlar kabi paydo bo‘ladi. Guruhlashda qog‘ozingiz o‘rtasidagi trigerga so‘z yozasiz. So‘zni qalin qilib ajrating. So‘ng tezlik bilan miyangizga kelgan so‘z yoki g‘oyani yozing. Har bir so‘zni aylanaga oling va birlashuvchi matnlar bilan birlashtiring. Bu jarayon sekillashsa boshqa so‘z turkumi bilan zanjirni boshlang. Guruhlashni tugatgandan so‘ng bularga so‘z sifatida emas balki so‘zlar bog‘lanishi sifatida e’tibor bering. Siz murakkab loyiha yoki bog‘liqlik olishingiz mumkin. Uni yaxshi foydalanish uchun olish mumkin.
30. Ish rejasi qanday ishlab chiqiladi?
Ish rejanigiz ro‘yxati. Yechim tanlanishi bilan hamma ish rejasining tavfsilotini aniqlashga kirishii lozim. Mana qaerda sizning maqsad va vazifalarni aniqlash qobildiyatingiz kerak. Katta maqsadni kichik maqsad va vazifalarga ajrating. Asta seki bajarilish strategiyasi barcha muayayan ishlarga mo‘ljallangan. Ishtirokchilar ham o‘z ishlarini qayta ko‘rib chiqadilar.
Ish rejasi o‘z ichiga oladi: • Ish rejasini aniq qo‘z oldiga keltirish • Aniq maqsad va vazifalar 36 • Ketma-ket strategiyalar • Muddati o‘rnatilgan ish grafigi • Ishchi va moliyaviy resurslarni taqsimlash • Ish joylarini tashkil etish • Rezerv loyiha • Ichki ta’lim tizimi Loyihalash. Vaqt chizg‘i faoliyat loyihasining ajralmas qismidir. Loyihalashtirish spesifik va haqqoniy bo‘lishi hamda ish faoliyatining barcha qismlarini qamrab olishi lozim, Har bir maqsad o‘z so‘ngi muddati yoki umumiy muddat bo‘lishi kerak. So‘ngi muddat boshqa barcha vazifalar muddatlari bilan moslashtirilgan bo‘lishi kerak. Har bir aloqani ahamiyatini va mos ravishda barcha jadvallarni ko‘rib chiqishlari lozim. Guruhning eng yomon xatosi bu so‘ngi muddatni o‘tkazib yuborishdir. Bu ishni qilmang! Balki rahbaringiz sizning so‘ngi muddatlarni o‘tkazib yuborganingizni tushunar, lekin sizning guruhingiz bunday hashamatni izn bera olmaydi. Agar siz so‘ngi muddatni o‘tkazib yuborsangiz, boshqalar yordamisiz kompaniyangiz ish faoliyatini jarlikga qulatasiz.
Harakat loyihasining barcha individual qisimlari maqsad va vazifalar bilan to‘liq tafsiflanib, vaqt chegaralari belgilanidan so‘ng qaysi ishni kim bajarishini taqsimlash vaqti keldi. Bu ish yaxshi menedjer yoki gruppa rahbari yuklanadi. Ish imkon darajasida teng taqsimlanishi lozim. Guruh qatnashchilari o‘z sohasida kuch sarflashi lozim.
Qarorni baholash. Har kimning oldingi qadamda hatoga yo‘l qo‘ymaslik lozimligini esda tutishi lozim. Siz g‘oya va imkoniyatlarning ozod oqimiga to‘sqinliq qilishni istamaysiz Sizning muamoning yechimi uchun ko‘p tanlash imkoniyati bor. Endi sizning tanlovingizni tahlil qilish va ish rejasini shakillantirish vaqti keldi. Chunki oldingi qadam o‘ng myangizning ijodiy fikrlarini hamda chap miyangizning mantig‘iy kuchlarini talab etadi.
Fakt. Aleksandr Grexim Bill inson tovushini uzoq masofaga uzatish muammosi bilan uchrashganida, uning yechimi bu telefon. U o‘z ixtirosini qanday tushuntirgan? Bill tovush bo‘yicha mutahassis bo‘lsa ham, elektr bo‘yicha bilimi ko‘p emas. U o‘z mashinasining modelini shakillantirish uchun oldin elektr haqida o‘qishi va bilishi lozim. So‘ngra u bilim va ijodiy kuchini muammoni texnik yechimi qo‘llay boshlashi mumkin. Ish rejasini tanlang va modifkatsiyalang. Har bir mumkin bo‘lgan yechimlarni baholash uchun o‘z analitik kuchingizdan foydalaning. Har birini tadqiq eting, lekin vaqt hal qilishni boshlaydi. Siz bitta yechimni modifikatsiyalash yoki ikki yo ko‘proq mumkin bo‘lgan yechimlarni birlashtirishingiz mumkin, lekin faqat bitta ish rejasini tanlashingiz kerak.
32. Ish rejasini tanlang va modifkatsiyalang?
Taqsimot. Sizga taqsimlangan ishlarni bajarganingizdan kegen qayta bajarmang. Butun reja bajarilmagunicha sizniki ham bajarilmagan. Agar sizda bo‘sh vaqtingiz bo‘lsa jamoa a’zolaringizdan ularga majburiyatlarini bajarishda nima bilan yordam qilishingiz mumkinligini so‘rang. “O‘zingizga bahoingizni boshqa kimdir sizdan kutganidan ko‘ra.yuqoriroq standartlarda ushlang.” – Gerri Vad Bicher, amerikalik ruhoniy. Ish rejasining eshitilishi boshqa asoslardadir. Rejani ko‘rish ko‘rishingiz uchun qancha mablag‘ kerak? Siz fondni qaerdan topasiz? Sizga yana xodimlar kerak bo‘ladimi? Joychi? Yo‘nalish Muvaffaqiyatga erishish yo‘li birinchidan: aniq, yorqin, amalga oshadigan g‘oya-maqsad yoki vazifaga ega bo‘lish. Ikkinchidan maqsadga erishish uchun zarur vositalar - zakovot, mablag‘, materil,va metodlarga ega bo‘lish. Uchinchidan barcha vositalarni boshqarish. (- Aristotel, Greka filosofi ) Har bir katta A reja ba’zi holatlar uchun yaxshi V rejaga ega. Kelgusi maruza zahira reja va diagnostikaga bag‘ishlangan.
IT tashkilot uchun ish rejasini tuzish o'rganilgan va to'g'ridan-to'g'ri amalga oshirilgan usuldir. Bu jarayonning asosiy bosqichi va muhim qadami quyidagicha bo'lishi mumkin:
1. Kerakli Malumotlarni Toplash: Birinchi navbatda, tashkilotning maqsadlarini va talablarni aniqlang. Nima uchun yangi ishchilar kerak? Tashkilot nima qiladi va ularni qanday xizmatlarga ehtiyoj bor? Bu jarayonni boshlash uchun kerakli malumotlarni to'plashning muhim qismi.
2. Ish Tavsifi va Vazifalarni Belash: Har bir ish uchun tavsiflar va vazifalarni belash juda muhimdir. IT sohasida ish bajaruvchilar uchun kerak bo'lgan ko'nikmalar, texnologiyalar, va dasturlash tillari qanday bo'lishi kerakligini aniqlash.
3. Ish Tuzilishi: IT tashkilotning ish tuzilishi va tarkibiy qismi ham muhimdir. Tizimni qanday ishga tushirish, qaysi bo'limlarda kimlar ishlaydi, komandalar qanday tuzilishi kerakligini belash.
4. Tizimlarni Tuzish va O'rnatish: IT tashkilotning muayyan loyihalari uchun tizimlarni tuzish va o'rnatish bir yoki bir nechta muhim bosqichlarni o'z ichiga oladi. Bu jarayonni bajarishda yangi texnologiyalar, dasturlar, va uskunalarni qanday ishga tushirish kerakligini ko'rsatish muhimdir.
5. Ommaviy Ta'siratga Tushish: Tashkilot ish rejasi ommaviy ta'siratni o'z ichiga olishi kerak. Mijozlar, hamkorlar, va boshqa tashkilotlar bilan qanday aloqalar o'rnatingan tashkilotning muvaffaqiyatiga yetkazish uchun muhimdir.
6. Xavfsizlik: IT sohasi xavfsizlikka katta e'tibor berish kerak. Ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlash, xavfsizlikchilarni tuzish, va mumkin bo'lgan xavfsizlik muammolariga tezroq javob bera olish uchun xavfsizlikni ko'rsatish tizimi tuzilishi lozim.
7. Monitoring va Tahlil: Tashkilot o'z faoliyatini kuzatish, sistemalarni monitoring qilish, va ma'lumotlarni tahlil qilish imkoniyatlarini joriy etish muhimdir. Bu, muammolar tezroq aniqlanib, ularni tezroq yechishga yordam bera olish uchun kerak.
Ish rejasi tuzilishi, bir tashkilotning maqsadlari va vazifalari bilan birga kelgusida kuzatish, o'zgarishlarni qabul qilish va tezroq reagirovat qilishga yordam berishni maqsad qiladi.
34. Muammoni hal qilish jarayoni ?
Siz va jamoanigiz majlislar xonasidan chiqishdan oldin mumkin bo‘lgan (potensial) muammoni o‘z rejalaringiz bilan chamalang. Ayoliy hujum seansida o‘zgartirib ko‘ring. “Nima xato ketishi mumkin?” deb so‘rang. Insonlar doimo siz o‘ylagan yo‘lga qarshilik qilavermaydilar. Agar sizning rejangiz ba’zi bir insonlarga bog‘liq bo‘lsa agar savollari bo‘lsachi deb so‘rang. “Ha deyish uchun kayfiyati juda ymon bo‘lsachi?”, “U sizni ko‘rmasachi?”, "Agar uning grafigi to‘liq bo‘lsa yoki u rejani yoqtirmasachi? " Pullar xech qachon siz o‘ylaganingizdek kelmaydi.
Nima bo‘ladi agar sizning jamoangizda mablag‘ yetishmasa? Radio sizning biznes ko‘rsatkichlaringizni ko‘tara oladimi? Va nima bo‘ladi agar siz jamoaga tushsangiz va bu yerda ish ketmayotganini ko‘rsangiz? Oddiy holatlarda siz yanada ko‘proq yordam so‘raysiz-mi? Siz nus’ha ko‘chirish uskunasiga yetarli huquqingiz bormi? Nima bo‘ladi agar shaharning boshqa yomon tomonlari bo‘lsa? Doimo mumkin bo‘lgan muammonlarni chamalang. Shunday bo‘lishiga qaramay, hech bir rejalashtirish hamma narsani oldindan bashorat qila olmaydi. Analitik va mantiqiy chap miyamiz hamma narsani bila olmasligi mumkin. Lekin biz noto‘g‘ri bo‘lish mumkinligini bilsak, biz bunga tayyor bo‘lamiz va balki jarayon noto‘g‘ri ketsa kamroq hafa bo‘lamiz.
Zahira – bu kutilmagan yoki tasodifiy holatlar uchun. Siz o‘z harakat rejangizni amalga oshishi uchun qo‘lingizdan kelgan hamma 40 ishni qiling. Agar oddiysi bo‘lmasa, zahira uchun rejalashtirish yaxshi g‘oya. Agar A reja ish bermasa sizda V reja bormi? Agar siz muammoli jarayonda ishlayotgan bo‘lsangiz sizda zahira reja bor. Agar siz barcha mumkin bo‘lgan yechimlarni shakillantirgan va ularni baholagan bo‘lsangiz sizda bir necha muqobil rejalarni aniqlagansiz. A rejani boshlashdan oldin orqaga qaytish uchun V rejan mavjudligiga ishnoch hosil qiling. Agar siz omadli bo‘lsangiz otga qaytish sizga hech qachon kerak bo‘lmaydi. Lekin bu narsa sizga kerak bo‘lib qolsa, sizni V rejana kutmoqda.
Diagnostika. Diagnostika tadqiq etish bilan muammo manbaini aniqlash va bartaraf etish demakdir Reja haqiqiy muammoga duch kelganida diagnostika qilinadi. Lekin kompetentliklar guruhi hatolikni muammo kelib chiqishidan oldin qidirishadi. Siz hatolikni oldindan qidira olsizmi? Test qilib ko‘ring. Strategiyangizni katta bo‘lmagan auditoriyada bajarib ko‘ring. Agar imkoni bo‘lsa hammasini ishga tushirishdan oldin rejalaringizni tekshirib ko‘ring. Shunda kech bo‘lishidan oldin rejangizni o‘zgartirsh imkoni bo‘ladi.Начало формы
36. Zahira reja ishlab chiqish ?
Mumkin bo‘lgan muammolarni faraz qiling. Zahira reja tuzing. O‘z g‘oyangizning kamchiligini qidirib ko‘ring. Siz qanchalik diqqatli bo‘lishingizdan qatiy nazar siz muammolarga uchraysiz. Siz ularga uchraganda moslanuvchan bo‘ling. Muammoni hal qilishda moslanuvchanlik o‘ta muhum. Moslanuvchanlik aktivdir, chunki katta mablag‘ga ham zehnni sotib olib bo‘lmaydi. Shunday qilib ishlab chiqaruvchilar ham ma’mur insonlar ham moslanuvchan bo‘lishi lozim. Qaror qabul qilishda moslanuvchanlik yuqori baholanadi Mashq: Quyidagilar noqulay senariylarga misoldir. Bu halokatlarni bartaraf etishuvchi qanday V rejani oldindan ishlaydi?
1. Siz to‘yga taklifnomalar jo‘natgansiz, to‘y ochiq havoda bo‘lgani uchun yomg‘irda bo‘kib ketishingiz mumkin.
2. Sizning maktabingiz halqaro tabdirlari uchun taklif etgan muzikantlarning kelishi avialiniyalardagi ish tashlashlar tufayli so‘nggi daqiqalarda bekor qilingan.
3. Siz Garvard universitetiga taqdim etgan hujjatlaringiz rad qilingan. 4. Siz ijaraga olmoqchi bo‘lgan kvartirangizni boshqaga berib yuborishgan. 5. Siz katta auditoriyaga PowerPointda prezintatsiya tayyorlaganigizda kompyuteringiz osilib qolgan. B reja yechimi: 1. Zahira reja sifatida Siz to‘y bo‘ladigan maydonga katta palatka qurishingiz yoki qo‘ni xoll yo auditoriyada joy ijara qilishingiz mumkin. 2. Siz so‘ngi daqiqada bekor qilinganida bo‘sh o‘rinlarni mahalliy muzikantlar bilan to‘ldirish. 3. Siz kamida besh kolledjga xujjat yuboring. 4. Siz ijara shartnomasini tuzib ko‘ying. 5. Siz prezentatsiyangiz o‘tguncha boshqa kompyuterni olib turishingiz mumkin. Sizda kompyuter yoki fayl bilan muammo bo‘lishidan fayllarndan nus’ha olishingiz ham mumkin edi. Yoki sizda PowerPointdagi prezintatsiyaning o‘rnini bosuvchi qog‘ozga chiqarilgan nus’hasiga ega bo‘lishingiz.
Nihoyatda, xatolardan o‘rganish muammoni hal qilishda qaror qabul qilishda bo‘yicha o‘sishning eng yaxshi yo‘li. Siz shaxsiy, boshqalarning yoki umuman guruhingizning xatolaridan saboq olishingiz mumkin. O‘rganganlaringizni qayd eting. Muamma yechimida Sizning tajribangiz kitoblardan ko‘proq foyda beradi Dunyoda uch turdagi odamlar bor. Birinchisi o‘z tajribalaridan saboq oladigan – bular donolar; ikkinchisi boshqalar tajribasidan saboq oladilar – bular baxtlilar; uchinchisi o‘z va boshqalar tajribasidan saboq olmaydilar – bular ahmoqlar. (Filip Chesterfild, Angliya davlat arbobi ) Mashq: Oldingi uch yil davomida qilgan uch xatoingizni ayting va ularning har biridan nima o‘rganganigizni tushuntirib bering. Sport jamoasiga qanday zahira rejalar kerak? To‘y taklifnomalari? Jamoat namoyishida Politsiya? Sayyohat yo‘riqnomasi? Yangi yilga qarorlar tuzing. Nima noto‘g‘ri ketishi mumkinligini ko‘z oldingizga keltiring. Sizning maqsadingiz yo‘lida uchrashi mumkin bo‘lgan xavf xatarni kamaytirish uchun nima qilishingiz mumkin?
O‘qishni muvaffaqiyatli bitirish uchun ish faoliyatingizning rejasini tuzing. 1. Aqliy xujum sizning imkoniyatlaringiz. (Qaerda va qanday?) 2. Tanlovingizni baholang. (Siz ko‘plab video o‘yinlar o‘ynashingiz yoki yaxshi baho olish uchun tayyorlanishingiz mumkin. Siz mustqil va kurs ishlarini qilishingiz yoki o‘rniga kino tamosha qilishingiz mumkin.) 3. Rejani tanlang va modifitsiya qiling. (Holat yozma holatda aniqroq ko‘rinadi.) 4. Rejangizni amalga oshirish uchun amalga oshiriladigan qadamlarni aniqlang. (Ilovalarni to‘ldiring; nus’halarni yuboring, va boshqalar.)
38. Aqliy xujum sizning imkoniyatlaringiz. (Qaerda va qanday?)
Siz harakat rejangizni ishlab chiqqaningizdan keyin guruhingiz loyiha bo‘yicha ish boshlashdan oldin o‘zingizdan rejada nima noto‘g‘ri ketishi mumkin deb so‘rang. Har bir yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni taxmin qiling va zahira reja ishlab chiqishga harakat qiling. Agar imkon bo‘lsa, barcha resurslaringizni sarflashdan oldin rejangizni sinab ko‘ring. Bu sizga rejangizning zaif tomonlarini o‘zgartirish (modifitsiyalash) imkonini beradi. O‘ta puhta tayyorlangan reja ham to‘siq, zarba va boshqa muamolarga uchraydi. Maqsadga yetishish uchun muammolarga uchraganda va fikrlashingizni o‘zgarmoqchi bo‘lsangiz moslanuvchan bo‘ling. Loyiha maqsadiga nisbatan ishlashda matonatli bo‘lish. Hech nimani javob o‘rnida olmang. Loyiha muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun Qo‘lingizdan kelgan hamma ishni qiling. Siz shahsiy, boshqalarning yoki umuman guruhingizning xatolaridan saboq oling Loyiha davomida to‘g‘ri va hato jarayonlarni daftarga qayd eting. Ushbu qaydlardan xatolaringizdan saboq olishda foydalaning. 44 Loyihaning bosqichlari hamda butunlay tugashini nishonlashga vaqt toping. Bosqichlarni nishonlash sizning guruhdagi ishonchingizni quradi va sizga katta ishlarga yo‘l ochadi.
39. Siz hatolikni oldindan qidira olsizmi?
Mumkin bo‘lgan muammolarni faraz qiling. Zahira reja tuzing. O‘z g‘oyangizning kamchiligini qidirib ko‘ring. Siz qanchalik diqqatli bo‘lishingizdan qatiy nazar siz muammolarga uchraysiz. Siz ularga uchraganda moslanuvchan bo‘ling. Muammoni hal qilishda moslanuvchanlik o‘ta muhum. Moslanuvchanlik aktivdir, chunki katta mablag‘ga ham zehnni sotib olib bo‘lmaydi. Shunday qilib ishlab chiqaruvchilar ham ma’mur insonlar ham moslanuvchan bo‘lishi lozim. Qaror qabul qilishda moslanuvchanlik yuqori baholanadi
Test qilib ko‘ring. Strategiyangizni katta bo‘lmagan auditoriyada bajarib ko‘ring. Agar imkoni bo‘lsa hammasini ishga tushirishdan oldin rejalaringizni tekshirib ko‘ring. Shunda kech bo‘lishidan oldin rejangizni o‘zgartirsh imkoni bo‘ladi.
40. Qaror qabul qilishni tushuntiring ?
Qaror qabul qilishni bilish boshqaruv funksiyalari uchun zarur, shu sababli qaror qabul qilish jarayoni boshqaruv nazariyasining asosidir. Muammo tashxisi Cheklovlar va me’zonlarni aniqlash va ifodalash Muqobil variantlarni aniqlash Variantlar tahlili Echimni amalga oshirish Qayta aloqa Natijani baholash 7 Uning boshqalardan ajralib turuvchi xususiyatlari bo‘lib: • Ilmiy metoddan foydalanish, ya’ni kuzatib turish, gipotezalarni shakillantirish, gepotezalarni aniq va ishonchliligini tasdiqlash. • Tizimga orientatsiyalanish. • Turli modellardan foydalanish. Modellar turlari: jismoniy, analogli (tashkiliy sxema, grafik), matematik (obekt yoki xarakatlarni ta’riflashda simvollardan foydalanish).
41. 1 – Qadam. yechimni aniqlash va identifikatsiyalash vazifasi ?.
1 – Qadam. yechimni aniqlash va identifikatsiyalash; Keling muammoni yechishda qaror qabul qilish besh bosqichdan iborat metodni ko‘rib chiqaylik. Siz o‘zingizning birinchi avtomobilingizni xarid qilish bo‘sag‘asida turibsiz. Bu zaruriy qarorni identifitsiyalash uchun siz ko‘p o‘ylashingiz kerak. Oldin siz o‘zingizdan so‘rashingiz mumkin "Avtobusda boraymi yoki dustimni chaqiraymi?" "Boraymi yoki yana yotib uxlaymi?" Lekin siz ko‘plab savollar ichidan saralab aniqladingiz, avtomobil sotib olish uchun – biror bir avtomobil, ixtiyoriy avtomobil. Aniq ki, siz sotib olmoqmi bo‘lgan avtomobil qanday bo‘lishi yechimdir. Yoki bu? Lekin siz ko‘plab savollar ichidan saralab aniqladingiz, avtomobil sotib olish uchun – biror bir avtomobil, ixtiyoriy avtomobil. Aniq ki, siz sotib olmoqmi bo‘lgan avtomobil qanday bo‘lishi yechimdir. Yoki bu? Kerak bo‘lganda Muammoni hal qilishda yaxshi noommabop qaror qabul qiladi, lekin nozik tab boshqa bo‘lim yoki individuumlarga qaror ta’sirini ko‘rib chiqadi. ( Professional inson resurslari)
42. 2 – Qadam. maqsad va vazifalarni taqqoslash qulayligi?
2 – Qadam. maqsad va vazifalarni taqqoslash; O‘z yaqin doiradagi maqsadlarimizni o‘zingizning uzoq muddatli maqsadingiz yoki yuklangan missiya bilan bog‘lash lozim bo‘lgani uchun, Siz qaroringizni istiqboldagi maqsadlaringga ham asoslantirishingiz lozim. Sizning uzoq muddatli maqsadingiz universitetni bitirish bo‘lishi mumkin. Agar shu avtomobilning puli ta’lim shartnomasi uchun kerak bo‘lsa, sizda boshqa qaror qilish imkoniyati bor
43. 3- Qadam. tanlovni shakillantirish kamchiligi?
3- Qadam. tanlovni shakillantirish; Endi avtomobil sotib oluvchi sifatida sizning vazifangiz – nima u? Siz avtomobillarni reklama qiluvchi avtosalonlarni, avtomobillar saqlash joylarini, reklama va internet web saytlarga aylanasiz. Siz mamlakatda va horijda sotiladigan har bir avtomobilni ko‘rib chiqasiz. Orzularingiz chegarasi osmonda. To‘xtang Porshe ham Ferrari ham ro‘yxatning yuqorisida. Aylanishni davom ettiring. Amakingiz eski VAZini sotishni hohlamaydimi? Ular hali ham furgon tipdagi avtomobillar sotayaptimi? Eslang bu aqliy hujumning fazasi. Hech qanday kutilmaydi. Qaror qabul qilishning 5 raqibi. 1. Mag‘lubiyat qo‘rquvi 2. Qarorda shoshma-shosharlik 3. Dangasalik 4. Uzoqni o‘ylamay istiqboldagi maqsadlarni pisand qilmaslik 5. O‘z o‘zini aldash
44. 4 – Qadam. tanlovingizni baholang?
4 – Qadam. tanlovingizni baholang; Endi haqiqatdan olish vaqti keldi. O‘z ehtiyoj va qobiliyatingizdan kelib chiqib tanlovingizni baholang. (Siz hali ham o‘zingiz hohlagan rangingizni tanlay olasiz) Qancha ko‘p ma’lumotga ega bo‘lsangiz shuncha yaxshi. Istemolchilar uyushmasi, Internet, avtoxavaskorlar yoki yaxshi mexanik bilan maslahatlashib ko‘ring. Yoqlash yoki qarshi; yaxshi yoki yomon argumentlar ro‘yxatini oling, sizning tanlovingiz yechimga erishishingizga yordam berishi mumkin. Faraz qilaylik siz ro‘yxatingizni ikkita imkoniyatgacha kamaytirdingiz: (1) “VAZ” sotib olish yoki (2) foydalangan Shevrolet. VAZ uchun quyidagi jadvalni tuzib ko‘ring. Endi xuddi shu ishni Shevrolet uchun bajaring. Keyin ob’ektiv nazar bilan har bir avtomobilning kuchli va zaif tomonlariga e’tibor bering.