Elektron biznes texnologiyalari fanidan yakuniy nazorat
1. Elektron tijorat tushunchasi .Elektron tijorat raqamli iqtisodiyot sohasi boʻlib, u kompyuter tarmoqlari yordamida amalga oshiriladigan barcha moliyaviy va tijorat operatsiyalarini hamda bunday operatsiyalar bilan bogʻliq biznes jarayonlarini oʻz ichiga oladi. Elektron tijorat, internet orqali mahsulotlar, xizmatlar, ma'lumot va pul mablag'larini almashish va sotish jarayonlarini ifodalovchi umumiy tijorat faoliyatidir. Bu, tadbirkorlar, mijozlar, xizmat ko'rsatuvchilar va boshqa tijorat sub'ektlari uchun internet platformalari orqali amalga oshiriladi. Elektron tijoratning muhim xususiyatlarini quyidagilar ifodalaydi:
1. Internet Orqali Yuritiladi: Elektron tijorat boshqarilishi, internet orqali amalga oshiriladi. Tadbirkorlar va mijozlar o'zlarining kompyuter, smartfon yoki boshqa qurilmalari orqali internetga ulanish orqali mahsulotlarni sotib olish va sotish jarayonlarini amalga oshirishlari mumkin.
2. Onlayn To'lov Tizimlari: Elektron tijoratda, mijozlar mahsulotlarni sotib olish uchun onlayn to'lov tizimlaridan foydalanishadi. Kartalar, elektron valyutalar, to'lov platformalari va boshqa elektron to'lov vositalari orqali tijorat operatsiyalari amalga oshiriladi.
3. Ma'lumotlar Tahlili va Intellektual Tijorat: Elektron tijorat, mijozlar tomonidan qoldirilgan ma'lumotlardan oqimiga qaror qilishda yordam beradigan intellektual tijorat va ma'lumotlar tahlili imkoniyatlarini o'z ichiga oladi. Bu, sotish-strategiyalarini rivojlantirish va mijozlarga yo'naltirilgan xizmatlar taklif etishda yordam beradi.
4. Mobil Tijorat: Elektron tijorat, mobil ilovalar orqali amalga oshiriladi va mijozlar uchun mobil qurilmalarda sotishlar va xaridlar uchun imkoniyatlar yaratadi. Bu, mijozlar uchun sotib olishni osonlashtiradi va ularni tijorat jarayonlariga qatnashishga undaydi.
5. Mijoz Tizimlari va Sotish Platformalari: Tadbirkorlar uchun mijoz tizimlarini yaratish va boshqarish imkoniyati taqdim etadi. Bu, mijozlar bilan o'zaro aloqalar o'rnini oladi, buyurtmalarni qabul qila oladi va sotish operatsiyalarini boshqarishadi.
6. Sotsial Tarmoqlar va Internet Reklamasi: Elektron tijorat, sotsial tarmoqlar va internet reklamasi orqali mijozlar bilan bog'lanish va ularni jalb qilishga imkon beradi. Bu, brendni ommaboplikda tanitish, mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni rivojlantirish va sotishni oshirish uchun yordam beradi.
2. Elektron tijorat imkoniyatlari
Elektron tijorat, internet orqali mahsulotlarni xarid qilish, sotish va almashishni amalga oshirishning barcha jarayonlarini ifodalaydi. Bu sohasdagi imkoniyatlar kengdir va tashkilotlar, tadbirkorlar va mijozlar uchun bir necha foydali jarayonlarni o'z ichiga oladi. Quyidagi elektron tijorat imkoniyatlari bu sohada yaxshi foydalanishni ta'minlash uchun muhimdir:
Global E'lon Qilish va Yetkazib Berish: Elektron tijorat, dunyodagi mijozlarga mahsulotlarni e'lon qilish va yetkazib berishda samarali imkoniyatlar yaratadi. Bu, tadbirkorlar uchun xalqaro bozorda o'zlarining mahsulotlarini ko'rsatishda katta imkoniyatlar o'z ichiga oladi.
To'lov Tizimlari: Elektron tijorat orqali, onlayn to'lov tizimlari yordamida mijozlar mahsulotlarni onlayn tarzda xarid qila oladilar. Bu, karta to'lovi, mobil to'lovi, e-plastik to'lovi va boshqa to'lov usullarini o'z ichiga oladi.
Mijoz Tizimlari va Sotish Platformalari: Elektron tijorat, tadbirkorlar uchun o'z mijoz tizimlarini yaratish va boshqarishda yordamchi bo'lib xizmat qiladi. Buning orqali, mijozlar bilan o'zaro aloqalar o'rnini oladilar, buyurtmalarni qabul qila oladilar va sotish operatsiyalarini boshqarishadi.
Mobil Tijorat: Mobil tijorat imkoniyatlari orqali, mijozlar o'zlarining mobil qurilmalari orqali mahsulotlarni xarid qila oladilar. Mobil ilovalar va brauzerlar orqali tijorat jarayonlariga oson kirish uchun mobil tijorat keng tarqalganlik bilan xizmat qiladi.
Ma'lumotlar Tahlili va Intellektual Tijorat: Elektron tijorat, mijozlar tomonidan qoldirilgan ma'lumotlardan oqimiga qaror qilishda yordam beradigan intellektual tijorat va ma'lumotlar tahlili imkoniyatlarini o'z ichiga oladi. Bu, sotish-strategiyalarini rivojlantirish va mijozlarga yo'naltirilgan xizmatlar taklif etishda yordam beradi.
Reklama va Marketing: Elektron tijorat, onlayn reklama va marketing imkoniyatlarini kengaytiradi. Sotsial tarmoqlar, internet reklamasi, e-poçta marketing va boshqa onlayn vositalar orqali tadbirkorlar, mahsulotlarini keng tarqalgan obyektlarga taqdim etish va mijozlarni jalb qilish imkoniyatlariga ega bo'lib turadi.
Amalga oshirilgan Tijorat (B2B va B2C): Elektron tijorat, tadbirkorlar orasidagi (B2B) xaridor-tadbirkor munosabatlari hamda tadbirkorlar va boshqaruv organlari orasidagi (B2C) mijoz-tadbirkor munosabatlari uchun platformalar o'rnini oladi.
Elektron tijorat, internet orqali to'lovlar, sotib olish, savdo, xizmatlar olish va boshqa moliyalashtirish operatsiyalarini o'z ichiga olgan bir tijorat shakli hisoblanadi. Bu sohasda bir nechta turdagi elektron tijorat mavjud. Quyidagi, elektron tijoratning eng mashhur turkumlarini ko'rsatadi:
1. B2C (Business-to-Consumer):
· B2C tijoratda korporatsiyalar yoki kompaniyalar o'z maxsulotlarini yoki xizmatlarini yakuniy mijozlarga sotib olishadi. Internet do'konlar, onlayn xizmatlar va boshqa saytlar orqali mijozlar tomonidan amalga oshiriladigan to'lovlarni o'z ichiga oladi.
2. B2B (Business-to-Business):
· B2B tijoratda bir korporatsiya yoki tadbirkorlik boshqa korporatsiya yoki tadbirkorlik bilan do'stlashadi. Bu turi tadbirkorliklar, korporatsiyalar va boshqa tijorat subjektlari orasidagi maxsulotlar, xizmatlar va ma'lumot almashishni o'z ichiga oladi.
3. C2C (Consumer-to-Consumer):
· C2C tijoratda mijozlar o'zlarining maxsulotlarini, xizmatlarini yoki xizmatlarni boshqa mijozlar bilan almashishadi. Bu turdagi tijoratda, o'zlarining xizmatlarini yoki maxsulotlarini taklif etish uchun onlayn platformalardan foydalanishadi.
4. C2B (Consumer-to-Business):
· C2B tijoratda mijozlar, korporatsiyalarga yoki tadbirkorliklarga o'z xizmatlarini yoki maxsulotlarini taklif etadilar. Bu turdagi tijoratda, bitta mijoz yoki faol mijozlar, korporatsiyalarga xizmat taklif etishi mumkin.
· P2P tijoratda mijozlar o'zaro to'lovlarni bajarishadi. Masalan, onlayn platformalar orqali mijozlar o'zaro pul almashishadi yoki sotib olishadi. Bu tur elektron tijoratning boshqa turkumi bilan taqqoslanadi, ammo P2P tijoratda to'lovlar o'zaro bekor qilmaydi.
4. Elektron tijoratning an’anaviy tijoratdan farqlari An'anaviy tijoratdan farqli o'laroq, elektron tijorat kompaniyalarga quyidagi imkoniyatlarni beradi:- Mahsulotlarni Internet orqali sotish;
- mijozlar va yetkazib beruvchilar bilan munosabatlarni rivojlantirish va muvofiqlashtirish;
- elektron shaklda tovar va xizmatlar almashinuvi;
- Raqamli mahsulotlarni yetkazib berish va sotishdan keyingi mijozlarni qo‘llab-quvvatlash narxini pasaytirish;
- bozor o'zgarishlariga tez javob berish;
- qo'shimcha xarajatlarni kamaytirish;
Mijozlarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash va mijozlar uchun o'z xizmatlarini joriy etish;
- iste'molchilar doirasini kengaytirish;
- xaridorning individual ehtiyojlarini hisobga olish;
Elektron tijorat xaridorlarga quyidagilarga imkon beradi:
- istalgan vaqtda va istalgan joyda tovar sotib olish;
- narxlarni qiyosiy tahlil qilish va eng yaxshisini tanlash;
- mahsulotlarning keng assortimentiga bir vaqtning o'zida foydalanish;
- xaridlarni amalga oshirish uchun qulay mexanizmlarni tanlash;
- O'zingizning xohishingizga ko'ra ma'lumot va yangiliklarni olish.
5. Onlayn savdo afzalliklari va kamchiliklari
• Savdo maydonini ijaraga olish va sotuvchilarni yollashning hojati yo'q - ombor va onlayn maslahatchilar etarli .
• Savdo ma'lumotlariga bevosita kirish imkonini beradi.
• Potentsial mijozlar sonini kengaytiradi.
• Internet qamrovi yomon bo'lgan joylarda tovarlar va xizmatlarning xarid qilish imkoni mavjud emasligi ,
• Elektron tovarlar va xizmatlar uchun mualliflik huquqini himoya qilishning murakkabligi,
• Korxonalar o'rtasida raqobatning kuchayishi.
• Yandex Маркет– avvallari onlayn do'konlar agregatori, xozirda esa B2C-marketplace. 17 mingdan ortiq sotuvchi va 25 mingdan ortiq hamkor do'konlar. Kuniga 6 milliondan ortiq tashrif buyuruvchilar.
• Wildberries Rossiyadagi muvaffaqiyatli elektron tijorat loyihasining yana bir namunasidir; kompaniya Polsha, Belarus, Isroil va Slovakiya bozorlarida ham ishlaydi. B2C bozorida har kuni 1,5 million buyurtma mavjud.
• eBay185 million faol foydalanuvchiga ega onlayn auktsion xizmati . Nafaqat B2C-, balki C2C-xizmatiga ham misol: bu yerda siz xususiy sotuvchilarning tovarlarini, shu jumladan noyob va kolleksiya buyumlarini topishingiz mumkin.
• Amazon dronlar va robotlar bilan o'z yetkazib berish xizmati hamda omborlar va saralash markazlarining ulkan tarmog'iga ega bo'lgan dunyodagi eng yirik chakana sotuvchi hisoblanadi . Elektron tijorat bozoridagi B2C platformasiga misol .
• "Elektron tijorat" atamasining o'zi deyarli 50 va 60-yillarda kompyuterlar paydo bo'lgandan keyin darhol paydo bo'ldi. Dastlabki dasturlardan biri bu transport - chiptalariga buyurtma berish, shuningdek reyslarni tayyorlash uchun turli xizmatlar o'rtasida ma'lumot almashish uchun dastur edi.
• Elektron tijorat davrining boshlanishini 1960 yil deb hisoblash mumkin, bunda American Airlines va IBM reyslar uchun joylarni bron qilish uchun avtomatlashtirish tizimini yaratishni boshladilar - SABER (Semi-Automatic Business Research Environment - tijorat tadqiqotlari uchun yarim avtomatik uskunalar).
• Elektron tijorat - bu kompyuter tarmoqlari yordamida amalga oshiriladigan barcha moliyaviy va savdo operatsiyalarini va shu kabi operatsiyalar bilan bog'liq bo'lgan biznes jarayonlarini o'z ichiga oladigan iqtisodiyot sohasidir.
7. Elektron tijoratga misollar keltiring
Elektron tijorat (e-commerce) turli sohalarda qo'llaniladi va turli shakllarga ega. Quyida elektron tijoratning bir necha misollarini ko'rib chiqamiz:
1. B2C (Business-to-Consumer): Bu eng keng tarqalgan elektron tijorat turi bo'lib, korxonalar to'g'ridan-to'g'ri iste'molchilarga mahsulot yoki xizmatlarni sotadi. Masalan, Amazon, Alibaba, va eBay kabi yirik onlayn do'konlar.
2. B2B (Business-to-Business): Bu yerda korxonalar boshqa korxonalarga mahsulot yoki xizmatlar sotadi. Misol uchun, Alibaba.com va ThomasNet kabi yirik B2B elektron tijorat platformalari.
3. C2C (Consumer-to-Consumer): Foydalanuvchilar o'rtasida mahsulot yoki xizmatlar savdosi. Bu tur eBay, Etsy, va OLX kabi saytlar orqali amalga oshiriladi.
4. C2B (Consumer-to-Business): Bu yerda iste'molchilar o'z mahsulotlari yoki xizmatlarini korxonalarga taklif qilishadi. Misol uchun, freelancerlar uchun mo'ljallangan saytlar yoki rasm va video sotish uchun platformalar.
5. Mobil Tijorat (M-commerce): Bu mobil qurilmalar orqali amalga oshiriladigan elektron tijoratdir. Mobil ilovalar orqali amalga oshiriladigan xaridlar va to'lovlar, masalan, Shopify yoki Etsy kabi ilovalar orqali.
6. Facebook Commerce (F-commerce): Bu Facebook kabi ijtimoiy tarmoqlar orqali amalga oshiriladigan elektron tijorat. Korxonalar Facebook'dagi do'konlar orqali mahsulotlarini sotishadi.
7. Dropshipping: Bu yerda sotuvchi mahsulotni o'zi saqlamaydi, balki xaridor buyurtma berganida, mahsulotni yetkazib beruvchi tomonidan to'g'ridan-to'g'ri xaridorga yuboriladi. Oberlo va AliExpress bu usulni qo'llab-quvvatlaydi.
8. Subscription-based e-commerce: Bu yerda foydalanuvchilar muntazam ravishda (masalan, oylik yoki yillik) mahsulot yoki xizmat uchun to'lov qilishadi. Netflix, Spotify, va Amazon Prime bu turdagi xizmatlarni taqdim etadi.
Elektron tijorat (e-commerce) modellari turli xil biznes jarayonlarini va mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni onlayn rejimida amalga oshirish usullarini o'z ichiga oladi. Quyidagi asosiy elektron tijorat modellari mavjud:
1. B2C (Business-to-Consumer): Bu eng keng tarqalgan elektron tijorat modeli bo'lib, kompaniyalar bevosita iste'molchilarga mahsulot yoki xizmatlarni sotadi. Masalan, Amazon va Zara kabi onlayn do'konlar.
2. B2B (Business-to-Business): B2B modelida bizneslar boshqa bizneslar bilan savdo qiladi. Bu ko'pincha ulgurji savdo yoki xizmatlar ko'rsatish shaklida bo'ladi. Alibaba va ThomasNet kabi platformalar misol bo'la oladi.
3. C2C (Consumer-to-Consumer): Foydalanuvchilar o'zaro mahsulot yoki xizmatlar sotishadi. Bu model eBay va Etsy kabi onlayn-auksionlar yoki e'lonlar taxtalarida ko'rinadi.
4. C2B (Consumer-to-Business): Bu yerda iste'molchilar bizneslar uchun mahsulot yoki xizmatlarni taqdim etadi. Masalan, freelancerlar yoki influencerlar tomonidan ko'rsatiladigan xizmatlar.
5. B2G (Business-to-Government): Bu modelda bizneslar hukumat idoralari uchun mahsulot yoki xizmatlarni taqdim etadi. Bu ko'pincha tenderlar orqali amalga oshiriladi.
6. G2C (Government-to-Consumer): Hukumat idoralari tomonidan iste'molchilarga onlayn xizmatlar ko'rsatish. Masalan, soliq to'lash, hujjatlarni rasmiylashtirish kabi xizmatlar.
7. G2B (Government-to-Business): Hukumat bizneslar bilan onlayn aloqada bo'lib, litsenziyalash, tenderlar va soliq imtiyozlari kabi masalalarda xizmat ko'rsatadi.
9. Elektron tijoratda mahsulot turlari
Elektron tijorat, ya'ni e-tijorat, turli xil mahsulotlar va xizmatlarni onlayn sotishni o'z ichiga oladi. E-tijoratda sotiladigan mahsulot turlarini quyidagi asosiy toifalarga bo'lish mumkin:
1. Jismoniy Mahsulotlar: Bular an'anaviy do'konlarda sotiladigan, jismoniy tarzda yetkazib beriladigan mahsulotlardir. Masalan, kiyim-kechak, elektronika, oziq-ovqat mahsulotlari, kitoblar va boshqalar.
2. Elektron Mahsulotlar va Dasturiy Ta'minot: Bu toifa raqamli mahsulotlarni o'z ichiga oladi. Masalan, elektron kitoblar (e-kitoblar), musiqa, video o'yinlar, dasturiy ta'minot va ilovalar.
3. Xizmatlar: E-tijorat orqali turli xil xizmatlar ham taklif etiladi. Bunga maslahat xizmatlari, onlayn ta'lim, sug'urta xizmatlari, sayohat va turizm xizmatlari kiradi.
4. Yuklab olinadigan Kontent: Bu toifa musiqa, filmlar, dasturlar, o'yinlar kabi yuklab olinadigan kontentni o'z ichiga oladi.
5. Abonement Asosida Xizmatlar: Bu toifa muntazam to'lov asosida taklif etiladigan xizmatlarni o'z ichiga oladi, masalan, onlayn kurslar, axborot byulletenlari, onlayn jurnallar va boshqalar.
6. 3D Bosma Mahsulotlar: 3D printerdan foydalangan holda yaratiladigan mahsulotlar ham e-tijorat orqali sotilishi mumkin.
7. Qo'lda Yaratilgan Mahsulotlar: Bular o'z qo'llari bilan yasalgan mahsulotlarni o'z ichiga oladi, masalan, hunarmandchilik buyumlari, zargarlik buyumlari, dekorativ buyumlar va boshqalar.
8. Ikkinchi Qo'l Mahsulotlar: Bu toifa foydalanilgan yoki qayta ishlangan mahsulotlarni o'z ichiga oladi.
E-tijorat platformalari har xil turdagi mahsulot va xizmatlarni taqdim etish orqali iste'molchilarga keng tanlov imkoniyatlarini taqdim etadi. Shuningdek, u iste'molchilarga qulaylik va moslashuvchanlikni ta'minlaydi, chunki ular mahsulot va xizmatlarni o'z uylaridan chiqmasdan xarid qilishlari mumkin.
10.Wildberries elektron do‘koni
Wildberries - bu MDH mamlakatlarida, shu jumladan O'zbekistonda faoliyat yurituvchi yirik onlayn savdo maydonchasi. U MDH mamlakatlari va Xitoyda ishlab chiqarilgan keng assortimentdagi tovarlarni taklif etadi. O'zbekistonda, ayniqsa, futbolkalar, ko'ylaklar va yengi uzun futbolkalar kabi mahsulotlar mashhur. Wildberries o'z logistika infratuzilmasini kengaytirib, mahalliy tadbirkorlarga elektron tijorat bozorida o'z o'rnini topishga yordam berdi. Ushbu platforma orqali mahsulot sotish va xarid qilish jarayoni yanada qulaylashgan. Wildberries, MDH mamlakatlaridan, xususan O'zbekistondan, turli tovarlar savdosini amalga oshiradi. Uning O'zbekistondagi faoliyati mahalliy tadbirkorlar uchun elektron tijorat bozoriga kirish imkoniyatlarini yaratgan. Kompaniya oziq-ovqat mahsulotlari, sog'liqni saqlash mahsulotlari, shaxsiy himoya vositalari, kanselyariya tovarlari va o'yinchoqlar kabi mahsulotlarning savdosini sezilarli darajada oshirgan. Shuningdek, kompaniya logistika infratuzilmasini kengaytirish orqali mahsulotlar savdosini yanada osonlashtirgan. Uning O'zbekistondagi faoliyati mahsulot tanlovi va savdo hajmini oshirishga yordam bergan
eBay - bu global onlayn savdo platformasi bo'lib, u yerda turli xil mahsulotlar, jumladan elektronika, kiyim-kechak, uy-ro'zg'or buyumlari va boshqalar sotiladi. eBay orqali siz yangi yoki ishlatilgan mahsulotlarni xarid qilishingiz, shuningdek o'zingizning mahsulotlaringizni sotishingiz mumkin.
Agar siz eBay'da elektronika bo'yicha konkret mahsulot yoki takliflarni qidirmoqchi bo'lsangiz, men sizga qidiruvni qanday amalga oshirish yoki eBay'da xarid qilish jarayoni haqida maslahat berishim mumkin. Yoki agar sizda eBay haqida aniq savollar bo'lsa, ularni ham berishingiz mumkin.
eBay, 1995 yilda Pierre Omidyar tomonidan asos solingan. Bu platforma dastlab "AuctionWeb" deb nomlangan edi va Omidyar o'zining shaxsiy veb-sayti sifatida ishga tushirgan. Dastlabki maqsad oddiy - odamlarga internet orqali turli xil buyumlarni auksion orqali sotish imkoniyatini berish edi.
eBay'ning birinchi sotilgan buyumi Omidyar'ning shaxsiy lazerli diski edi. Bu voqea kompaniyaning imkoniyatlari va kelajagini shakllantirishda muhim rol o'ynadi. Tez orada, bu platforma keng ko'lamli e-commerce saytiga aylandi, unda millionlab foydalanuvchilar turli xil mahsulotlar, shu jumladan elektronika, kiyim-kechak, kollektsion buyumlar va boshqalarni sotib olishlari va sotishlari mumkin.
1997 yilda, AuctionWeb rasmiy ravishda eBay nomini oldi. Bu nom Omidyar'ning Echo Bay Technology Group kompaniyasidan ilhomlangan, ammo echoBay.com domeni allaqachon band bo'lganligi sababli, qisqaroq va yodda qoladigan "eBay.com" tanlangan. Shundan so'ng, eBay tez sur'atlarda o'sib, global onlayn savdo maydonchasiga aylandi.
12. Elektron tijorat qatnashuvchilari
• raqamli mahsulotlar - intellektual mulk obʼektlarining elektron koʼchirma nusxalari (raqamli tovarlar), shuningdek elektron axborot muhitida moddiy natijaga ega boʼlmagan muayyan harakatlarni bajarish yoki muayyan faoliyatni amalga oshirish, shu jumladan «bulutli texnologiyalar»ni (raqamli xizmatlarni) olishga hamda ularga obuna boʼlishga doir xizmatlar;
• elektron savdo maydonchasi — tovarlar (ishlar, xizmatlar) oldi-sotdisini masofadan turib amalga oshirish imkonini beruvchi axborot tizimi;
• elektron savdo maydonchasining operatori — elektron tijorat ishtirokchilariga elektron savdo maydonchasi xizmatlarini koʼrsatuvchi yuridik shaxs;
• elektron tijorat operatori — elektron tijoratda elektron hujjatlar va elektron xabarlar aylanishi bilan bogʼliq xizmatlar koʼrsatuvchi yuridik shaxs
13. Elektron biznes tizimining elementlari
ishlab chiqarish infratuzilmasi - mahsulot va uning muhiti, korxona ma'lumotlar bazasi, avtomatlashtirilgan ombor, iste'molchilarga sotiladigan axborot mahsuloti va boshqalar.
texnologik infratuzilma- tarmoq echimlari (Internet, telefon tarmoqlari), ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar uchun apparat vositalari, ma'lumotlar almashinuvi protokollari (shu jumladan WAP mobil aloqa protokoli ), ma'lumotlarni uzatish uchun dasturiy ta'minot va boshqalar.
savdo infratuzilmasi(tovarni to'g'ridan-to'g'ri yakuniy iste'molchiga ilgari surish va sotishni ta'minlaydi) - etkazib berish infratuzilmasi, elektron pochta, veb - server, sotuvchi kompaniyalarning elektron kataloglari va ma'lumotlar bazalari va boshqalar.
xizmat ko'rsatish infratuzilmasi - to'lov tizimlari, tijorat ma'lumotlarini himoya qilish texnologiyalari, huquqiy va me'yoriy yordam, ma'lumotnoma va konsalting veb- resurslari va boshqalar.
14. ERP da bek ofis va front ofis
ERP (Enterprise Resource Planning) tizimlari, bir tashkilotning barcha faoliyat sohalarini birlashtirib, resurslarni boshqarish, ma'lumot almashish va boshqa bir qator biznes protsesslarini avtomatlash maqsadida ishlatiladi. ERP tizimi, umumiy holatda "back-end" va "front-end" tarmoqlari orasida ajralib turadi.
Sozlovchi (Procurement): Mahsulotlar va xizmatlarni sotib olish, yetkazib berish va boshqa tadbirlarni boshqarish.
Xarajatlar (Costing): Tashkilotning barcha xarajatlarni boshqarish, hisoblash va xarajatlarni optimallashtirish.
Taminot (Inventory): Omborlar va mahsulotlar almashish, saqlash, tashish va boshqarish.
Muhasebe (Accounting): Moliya operatsiyalarni boshqarish, hisob-kitoblarni yuritish va moliya hisobotlarini tuzatish.
Tadbirlar boshqaruvchi (Event Management): Tadbirlarni tashkil etish, rejalashtirish va boshqarish.
Mijoz Xizmatlari (Customer Service): Mijozlarga xizmat ko'rsatish, buyurtmalarni qabul qilish va ularni boshqarish.
Ishbilarmonlik Resurslar (Human Resources): Xodimlarni boshqarish, ishga olish, xizmat ko'rsatish, maoshlar va tadbirlar boshqarish.
Marketing va Sotish (Marketing and Sales): Mijozlarni jalb qilish, sotish-strategiyalarini rivojlantirish va sotish operatsiyalarini boshqarish.
Ishbilarmonlik Analitikasi (Business Analytics): Ma'lumotlarni tahlil qilish, to'g'ridan-to'g'ri qaror qabul qilish va strategiyalarni rivojlantirish.
IT va Tarmoq Tizimi (IT and Network Systems): IT sohasidagi hizmatlarni taqdim etish, tarmoq tizimlarini boshqarish va tizimlarni saqlash.
Bu qismatlar tashkilotning ichki boshqaruv tizimlarini (back-end) va mijozlar bilan doirasini (front-end) o'z ichiga oladi. Back-end ofis, tashkilotning ichki faoliyat sohasini boshqarish va optimallashtirishga yo'naltirilgan, front-end ofis esa mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni boshqarish, sotish va xizmat ko'rsatishni rivojlantirishga yo'naltirilgan. ERP tizimi, bu ikki qismatni integratsiya qilib, tashkilotning tashqi va ichki faoliyatlarini birlashtiradi va boshqarishni muvaffaqiyatli bajaradi.
15. ERP tizimlarining tuzilishi
ERP (Enterprise Resource Planning) tizimlari, tashkilotning barcha faoliyat sohalarini, protsesslarini va resurslarini birlashtirgan va boshqarish uchun qo'llaniladigan maxsus dasturiy ta'minotlardir. ERP tizimi, tashkilotning turli departamentlari orasida ma'lumot almashish va tashqariga ta'minlash maqsadida ishlab chiqiladi. Ushbu tizim, shuningdek, tashkilotning har bir qismini birlashtirish, integratsiya qilish va boshqarishga imkon beradi.
ERP tizimlarining tuzilishi quyidagi boshqa tarmoqlardan ajralib turadi:
1. Ma'lumot Tuzilishi (Data Management): ERP tizimi, tashkilotning har bir qismini integratsiya qilgan ma'lumotlar bilan to'ldiradi. Bu ma'lumotlar, mijozlar, xizmat ko'rsatish, xarajatlar, kadrlar va boshqa tashkilotning faoliyat sohalariga oid bo'lgan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
2. Boshqaruv va Monitoring: ERP, tashkilotning barcha departamentlarini birlashtiradi va boshqarishga yordam beradi. Buning natijasida boshqaruv organlari, tashkilotning umumiy holatini kuzatib borish, tahlil qilish va qaror qabul qilishda foydalanishadi.
3. Integratsiya va Aloqalar: ERP tizimi, tashkilotning turli qismlari orasida ma'lumot almashish va integratsiya qilish imkonini beradi. Bu, har bir departamentning o'zining o'z-o'ziga aloqador bo'lishi va bir-biriga o'tishini ta'minlaydi.
4. Biznes Protsesslari: ERP tizimi, tashkilotning asosiy biznes protsesslarini birlashtiradi va boshqaradi. Bu, har bir qadamni, har bir amalni va har bir faoliyatni integratsiya qilish orqali tashkilotning faoliyatini optimallashtiradi.
5. O'zgartirishlarni Boshqarish: ERP tizimi, tashkilotning o'zgartirishlarni boshqarish va ulardan o'zgarishlar uchun strategiyalar tuzish imkonini beradi. Bu, tashkilotning dinamik ravishda o'zgarishlarga moslashishi va yangiliklarga taqdim etilgan tezkor javobni ta'minlashda yordam beradi.
ERP (Enterprise Resource Planning), tashqi va ichki ma'lumotlarni birlashtirish, boshqarish va tahlil qilish uchun tizimni ifodalovchi umumiy bir dasturiy ta'minotni ifodalovchi tushunchadir. ERP turlari, tashqi va ichki tizimlar, korxona turlari va maqsadlari bo'yicha farqli bo'lishi mumkin. Quyidagi ERP turlari keng qamrovli hisoblanadi:
1. **Korporativ ERP (Enterprise Resource Planning):**
- **Umumiy ERP (Generic ERP):** Eng asosiysi ERP turlaridan biri bo'lib, korxonaning umumiy jarayonlarini boshqarishda foydalaniladi.
- **Yirik Kichik Korxona ERP (Small and Medium-sized Enterprises - SME ERP):** Kichik va o'rta biznes tashkillariga moslashtirilgan ERP turi.
- **Global ERP:** Ko'pgina yurtda faoliyat ko'rsatuvchi kompaniyalarga moslashtirilgan, yirik va kompleks jarayonlarni boshqarish uchun ishlab chiqilgan ERP.
2. **Tizimlararasi ERP (Cross-Industry ERP):**
- **O'ta sanoat ERP (Process Manufacturing ERP):** Kimyo, neft va gaz, pishuvi, oziq-ovqat sanoati kabi sohalar uchun mo'ljallangan ERP turi.
- **Diskret sanoat ERP (Discrete Manufacturing ERP):** Avtomobil, elektr, mashina-tamirlash sanoati va boshqa diskret mahsulot ishlab chiqarish sohalariga mo'ljallangan ERP.
3. **Tashqi ERP (External ERP):**
- **Mijozlar ERP (Customer Relationship Management - CRM):** Mijozlar bilan munosabatlar, xaridorlarni jalb qilish va ular bilan hamkorlikni boshqarish uchun mo'ljallangan ERP turi.
- **Tijorat ERP (Supply Chain Management - SCM):** Tijorat tarmoqlarini boshqarish, mahsulotlar, xizmatlar va ma'lumotlarni olib kelish va yetkazib berish jarayonlarini tashkil etish uchun mo'ljallangan ERP.
- **Kadrlar boshqaruvi ERP (Human Resources Management - HRM):** Xodimlarni boshqarish, ma'lumotlarni saqlash va ish tartibi uchun mo'ljallangan ERP turi.
- **Hisob-kitob ERP (Financial Management):** Maliyaviy jarayonlarni boshqarish uchun mo'ljallangan ERP turi.
5. **Harajatlar ERP (Expense ERP):**
- **Ko'rsatkichlar boshqaruvi ERP (Performance Management):** Korxonaning faoliyatining samaradorligini oshirish uchun mo'ljallangan ERP turi.
Har bir korxona ERP turi o'ziga xos yaratilgan va moslashtirilgan bo'lib, harakat qilayotgan sohasiga, o'lchamiga va maqsadiga bog'liqdir. ERP turlari korxonaning qo'shimcha funktsiyalari va rivojlanishi bilan ham bog'liq bo'ladi.
Zamonaviy ERP (Enterprise Resource Planning) tizimlari, so'nggi yillarda o'zgaruvchilar va yangilanishlar asosida yaratilgan va korxonalarning o'z faoliyatini boshqarishda ishlab chiqilgan eng so'nggi dasturlar va tizimlardir. Bu tizimlar, kelajakda yirik va kompleks biznes jarayonlarini boshqarish uchun, ayni paytda zamonaviy texnologiyalarni hamda korxonalarning o'zining tashqi va ichki zarurlilarini yaxshi birlashtirishni maqsad qilgan.
Zamonaviy ERP tizimlarining ba'zi umumiy xususiyatlari quyidagicha bo'lishi mumkin:
1. **Cloud-based (Bulutli) ERP Tizimlari:**
- Bulutli ERP tizimlari, korxonalarga onlayn xizmat ko'rsatish orqali ma'lumotlarni saqlash va boshqarish imkoniyatini beradi.
- Bu tizimlar, ma'lumotlarga qulay va har xil qurilmalar orqali doimiy ravishda kirish imkonini ta'minlaydi.
2. **IoT (Internet of Things) Integratsiyasi:**
- Zamonaviy ERP tizimlari, IoTning tashqi qurilmalarni va vositalarni tizim bilan birlashtirish orqali, avtomatlashtirilgan monitoring, ma'lumotlarni olish va boshqa sohalar uchun qo'shimcha tahlil imkoniyatini ta'minlaydi.
3. **Analitika va Ma'lumotlar Tahlili:**
- Bu tizimlar, so'nggi analitika algoritmlarini qo'llab-quvvatlaydi va korxona ma'lumotlarini boshqarishda, ma'lumotlar tahlili va qaror qabul qilishda yordam beradi.
4. **AI (Artificial Intelligence) va ML (Machine Learning):**
- AI va ML texnologiyalari, zamonaviy ERP tizimlarining ma'lumotlarni o'rganish, ma'lumotlarni tahlil qilish, ma'lumotlar bazasini optimallashtirish va boshqa texnik jarayonlarda yordam bermoqda.
5. **Mobil Arizalar va Hamkorlik:**
- Mobil tizimlar orqali, korxonaning boshqarish va monitoringini uzoqdan boshqarish imkoniyatini ta'minlaydi.
- Hamkorlik tizimlari, korxona ichida va tashqi mijozlar bilan samarali hamkorlik qilish imkonini beradi.
6. **E-commerce Integratsiyasi:**
- Zamonaviy ERP tizimlari, e-commerce platformalari bilan birlashtirilgan bo'lib, onlayn savdo va xizmatlar boshqarishda qulayliklar yaratadi.
7. **Blockchain Teknologiyasi:**
- Ba'zi zamonaviy ERP tizimlari, ma'lumotlarni xavfsizlik va intizomli saqlash uchun blockchain texnologiyasini qo'llab-quvvatlashadi.
18. Veb sayt ishlab chiqish vositalari
Elektron tijoratda veb sayt ishlab chiqish vositalari o'z mijozlariga onlayn mijozlik va biznesni rivojlantirish uchun muhimdir. Bu vositalar sizga veb saytingizni yaratish, boshqarish, marketing qilish, to'lovlar qabul qilish, ma'lumotlarni tahlil qilish va boshqa ko'plab funktsiyalarni bajarish imkoniyatini beradi. Quyidagi, elektron tijoratda veb sayt ishlab chiqishda foydalanish mumkin bo'lgan bir necha mashhur vositalarni ko'rib chiqamiz:
1. **Shopify:** Bu platforma elektron do'kon yaratish va boshqarish uchun juda mashhur. Shopify o'z ichiga hosting, to'lov integratsiyalari va dizayn imkoniyatlarini o'z ichiga oladi. Uning orqali foydalanuvchilar o'z saytlarini qisqa va tezda ishlab chiqishlari mumkin.
2. **Magento:** Agar sizning do'koningiz katta bo'lsa va shakllantirilgan tijorat ilovalarini talab qilsangiz, Magento bu uchun moslashadi. Bu platforma orqali siz o'zingizning tijorat ilovangizni o'zgartirishingiz va boshqarishingiz mumkin.
3. **WooCommerce:** Agar siz WordPress CMS (Content Management System) dan foydalanmoqda bo'lsangiz, WooCommerce sizning saytingizni do'kon yaratish va boshqarish uchun qulay imkoniyatlar beradi. Bu Wordpress kengaytmasi orqali elektron do'koningizni boshqarishingiz, mahsulotlarni qo'shishingiz, to'lov tizimi qo'shishingiz va boshqa tijorat funktsiyalaridan foydalanishingiz mumkin.
4. **OpenCart:** Ochiq manbali va bepul tijorat ilovasi olan OpenCart, mahsulotlar va to'lovlar uchun integratsiyalarni o'z ichiga oladi. Bu vosita orqali siz o'z saytingizni o'zlashtirishingiz, mahsulotlarni qo'shishingiz va boshqa tijorat funktsiyalaridan foydalanishingiz mumkin.
5. **BigCommerce:** Bu platforma tijoratga yo'naltirilgan bo'lib, sizga mahsulotlarni boshqarish, to'lov integratsiyalari, marketing va sotish statistikasini ko'rsatish imkoniyatlarini beradi.
6. **Squarespace:** Agar siz oson va shakllantirilgan sayt yaratmoqchi bo'lsangiz, Squarespace bu uchun moslashadi. Bu platforma orqali o'z saytingizni sifatli dizayn qilishingiz va boshqarishingiz mumkin.
Bu platformalar har birining o'zining afzalliklari va chegaralari bor. Saytning o'lchamiga, foydalanuvchilar soniga va boshqa talablarga qarab, siz uchun eng moslashtirilgan vositani tanlash juda muhim.
19. Google analyticsda veb saytlarni tahlil qilish
Google Analytics, veb saytlarining statistik ma'lumotlarini to'plab, tahlil qilish uchun eng mashhur vosita. Bu xizmat sizga sayt foydalanuvchilari, saytning tashrif buyurgan joylari, ularning davrani, qanday sahifalarni ko'rganligi va boshqa bir qancha ma'lumotlarni taqdim etadi. Quyidagi qadamlar orqali veb saytingizni Google Analytics orqali tahlil qilishingiz mumkin:
1. **Google Analytics hisob yaratish:**
- Agar hali yo'q bo'lsa, [Google Analytics](https://analytics.google.com/) saytiga o'ting va hisob yarating. Hisob yaratish jarayonida sizdan Google hisobingizga kiringan va veb saytingizni qo'shgan Gmail manzilingizni tanlash talab qilinadi.
2. **Saytingizga Google Analytics ni ulash:**
- Yangi hisob yaratgandan so'ng, veb saytingizga Google Analytics'ni ulash uchun tayyorlang.
- Google Analytics interfeysi orqali yangi bir tashrif idorasi yaratishingiz kerak. Bu sizning veb saytingizga ma'lumotni to'plash uchun foydalaniladigan maxsus kodi o'z ichiga oladi.
3. **Kodni saytingizga qo'shing:**
- Olingan kodni veb saytingizning barcha sahifalariga qo'shing. Bu koddan foydalanib, Google Analytics ma'lumotlarini to'plab olishi mumkin bo'ladi.
- Koddan so'ng, siz Google Analytics interfeysida saytingizni o'rganishingiz mumkin. Bu yerda foydalanuvchilar, ularning qaysi qurilma yoki brauzerdan kirdiklari, ularning qaysi sahifalarga o'tishlari, sahifalarda qancha vaqtdan o'tishlari va boshqalar kabi ma'lumotlarni topishingiz mumkin.
- Google Analytics interfeysida, sizning veb saytingizning statistik ma'lumotlarini tahlil qilishingiz mumkin. Bu, foydalanuvchilar, ularning qaysi manzillarga o'tishlari, ularning qancha vaqt sarflaydiganligi, saytning ommaviy natijalari va boshqa bir qancha ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
6. **Ma'lumotlarni tarkibiy ko'rsatki:**
- Google Analytics, ma'lumotlarni o'zgartirish uchun ko'plab filtrlar, o'q so'zlar, foydalanuvchilarning davrani, tizimlar va brauzerlar, mamlakatlar, qurilmalar va boshqalar kabi qo'shimcha tarkibiy ko'rsatkichlarga ega. Bu ko'rsatkichlar orqali siz o'z maqsadlaringizga mos keladigan ma'lumotlarni olishingiz mumkin.
20. Yandex metricada veb saytlarni tahlil qilish
Yandex.Metrica, veb saytlarning statistik ma'lumotlarini to'plab, tahlil qilish va ma'lumotlarni vizual ravishda ko'rsatish uchun ishlatiladigan bir analitika tizimi hisoblanadi. Bu tizim orqali siz saytingizning tarkibiy ma'lumotlarini va foydalanuvchilar davranishlarini tahlil qilishingiz mumkin.
Yandex.Metrica yordamida veb saytlarni tahlil qilish uchun quyidagi bosqichlarni amalga oshiring:
1. **Yandex.Metrica hisobingizni yaratish**: Agar sizda Yandex hisobingiz bo'lmasa, avval Yandex hisobingizni yarating va so'ngra Yandex.Metrica tizimini faollashtiring.
2. **Yandex.Metrica skriptini qo'shing**: Saytingizga Yandex.Metrica skriptini qo'shing. Bu skript, saytingizning har bir sahifasida statistik ma'lumotlarni to'plab, Yandex.Metrica hisobingizga jo'natadi.
3. **Ma'lumotlarni ko'rish**: Yandex.Metrica hisobingizga kiring va saytingizning statistik ma'lumotlarini ko'ring. Bu orqali siz foydalanuvchilar soni, ularning davranishlari, boshqa ma'lumotlar va ko'p boshqa narsalarni tahlil qilishingiz mumkin.
4. **Tahlil qilish uchun filtrlar va o'zgartirishlar**: Yandex.Metrica tizimida siz o'z maqsadlaringiz bo'yicha ma'lumotlarni filtrlashingiz va o'zgartirishingiz mumkin. Masalan, qaysi sahifalarga qancha odamlar kirdi, ular qanday muddatda sahifada turib qolishdi, va boshqa ko'plab kriteriyalar.
5. **Ma'lumotlarni vizual ravishda ko'rish**: Yandex.Metrica tizimi sizga ma'lumotlarni grafiklar, diagra malar, jadvallar va boshqa ko'plab shakllarda ko'rsatadi. Bu orqali siz saytingizning tahlili bilan ta'sirli va malum bir holatda tanishishingiz mumkin.
6. **Ma'lumotlarni o'rganish va takomillashtirish**: Tahlil qilingan ma'lumotlarni o'rganib, saytingizni takomillashtirish uchun kerakli o'zgartirishlarni aniqlashingiz mumkin. Masalan, qanday sahifalarni ko'proq ko'rishmoqda, qanday reklama yo'naltirish qilmoqda yoki qanday foydalanuvchilar chet eldan kelayapti.
Yandex.Metrica tizimi bepul ravishda foydalaniladi va veb saytlar tahlilini amalga oshirish uchun qulay imkoniyatlar taqdim etadi.
Mediyali reklama - qidiruv yoki boshqa turdagi saytlarning asosiy sahifasida ko‘rinadigan bannerlar
Kontekst reklama - matn va grafiklardan tashkil topgan reklama turi
Kontekstli qidiruv reklama - qidiruv tizimlari (Google, Yandex) iste’molchilarning so‘rovlariga javob beradi
Internetda reklamaning boshqa turlari quyidagilar
Qidiruv tizimi va kataloglarda registratsiya
Saytlarga bag‘ishlangan mahsus loyihalar
Geokontekstli reklama (ing. Location-based advertising, LBA)-bu reklama kontekstli reklamaning bir turi bo‘lib, undan biroz ustunlik taraflari mavjud. Masalan, biror bir restoranning yoki mehmonxonaning ho‘jayini bu reklama turining imkoniyatidan foydalangan holda mobil telefonlarning va elektron pochtalarning veb kartasiga o‘z xizmatining reklamasini joylashtiradi. Nafaqat bunda odamlar xizmat turlari haqida malumot olishadi balki u yerning manzili va telefon raqamlari ham xaritaga joylashgan bo‘ladi. Bundan kelib chiqadiki, geokontekstli reklama biror joyga sayohatga chiqishga tayorlanayotgan yoki o‘sha tarafdan o‘tib ketayotgan odamlar uchun juda kup qulayliklar yaratib beradi
22. Qidiruv tizimlarini optimallashtirish
Qidiruv tizimlarini optimallashtirish, ularga so'rovni bormoqda tez-tez va samarali javob bermoq uchun kerakli qadamlarni o'z ichiga oladi. Bu qadamlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Indekslash: Qidiruv tizimlari o'z ma'lumotlar bazasini indekslash orqali ma'lumotlarga tez vaqt ichida murojaat qilish imkoniyatini yaratadi. Indekslash boshqa so'rovlarni bormoqda javob bermoqda yordam beradi.
Tezkorlik va qayta terish: Qidiruv so'rovlari va ma'lumotlar bazasini samarali yuklash uchun tezkorlikni ta'minlash va qayta terishni amalga oshirish juda muhimdir. Buning uchun ma'lumotlar bazasini optimallashtirish, so'rovni sifatli yozish, va serverni samarali ishlash zarur.
So'rov strukturasini o'ptimallashtirish: So'rovlar saqlash va izlash uchun ma'lumotni o'zlashtirishning optimal yo'llarini izlash. Indexlar, filtratsiya va qidiruvni yaxshi amalga oshirish uchun so'rovni o'ptimallashtirish keng qo'llaniladi.
Texnik yaxlitlash: Texnik yaxlitlash, masalan, CDNs (Content Delivery Networks) va qidiruv serverlari yordamida ma'lumotlarni foydalanuvchiga tez yetkazib berishni ta'minlash uchun foydalaniladi. Bu, foydalanuvchilar uchun samarali tajribani ta'minlashda yordam beradi.
Monitoring va tanqidiy tahlil: Qidiruv tizimlarini o'ngay monitor qilish va uning ishlashini tanqidiy tahlil qilish tizimni optimallashtirishda muhim ahamiyatga ega. Bunday monitoring vositalari yordamida qidiruv so'rovlari, javob va server yuklamalari, samarali olinadigan vaqt va boshqa muhim statistik ma'lumotlarni kuzatish mumkin.
Qo’shish: Qidiruv tizimlarini optimallashtirishda koshishlar (cache) foydalanish samarali javob bermoqda yordam beradi. Ma'lumotlarni avval olingan vaqt o'tib turib, ularni saqlash va keyingi so'rovlarda qayta ishlatish, serverni ishga tushirishda tezlikni oshiradi.
23. Internet reklamaning an’anaviy reklamadan farqlari
Internet reklama, an'anaviy reklama qaraganda bir nechta ma'lumotlarga ega bo'lgani tufayli farqli ravishda amal qiladi. Quyidagi nuqtalarni e'tibor bering:
Qatlamli ma'lumot va statistika: Internet reklama, reklamoluvchilarga qatlamli ma'lumot va statistikani taqdim etadi. Mijozlarning reklama qanday munosabat ko'rsatdiklarini, reklama qanday ishlab chiqilganini, ularni qanday biror narsaga yo'naltirishni oshirishlari mumkin. Bu, reklam kampaniyalarini aniqlash va optimallashtirish uchun katta imkoniyatlar yaratadi.
Texnologiyalar va avtomatlashtirish: Internet reklama, texnologiya va avtomatlashtirishni o'z ichiga oladi. Reklama platformalari, reklama tahlilini amalga oshirish, reklamoluvchilarning ma'lumotlarini avtomatik ravishda optimallashtirish va boshqa texnik vositalar yordamida reklama kampaniyalarini boshqarish imkoniyatlarini beradi.
Individual moliyaviy mablag‘lar: Internet reklama, reklamoluvchilarga reklama uchun to'lovni amalga oshirish paytida individual moliyaviy mablag'lar hisoblash, tahlil qilish va boshqa ma'lumotlar bilan ta'minlash imkoniyatlarini beradi. Bu, reklama mablag'larini samarali sarflash va qo'shimcha ma'lumotlarga ega bo'lishda yordam beradi.
Targeetlash va segmentatsiya: Internet reklama, reklamalarni yoqolgan manzillarga yo'naltirish va reklamani maqsadlangan o'qim davomida ko'rsatish imkoniyatlarini yaratadi. Buning uchun reklama tahlilini yaxshi amalga oshirish, mijozlarni segmentatsiya qilish va ularni maqsadlangan ravishda jalb qilish kerak.
Interaktivlik va shaxsiylashtirish: Internet reklama, mijozlar bilan interaktivlik yaratish va ularni shaxsiylashtirish imkoniyatlarini taqdim etadi. Mijozlar reklama bilan bog'liq bo'lgan boshqa ma'lumotlarga o'tish, ovoz berish, so'rov yuborish va boshqa interaktiv amallarni bajarishlari mumkin.
24. Elektron biznesning huquqiy, axloqiy va ijtimoiy masalalari
Elektron biznesni boshqarishda, huquqiy, axloqiy, va ijtimoiy masalalar uchun ehtiyotkorlik va adolatni ta'minlash juda muhimdir. Quyidagi muhim masalalar:
Elektron shartnoma va mulkiy masalalar: Shartnoma va mulkiy masalalar huquqiy ta'limot va davlatning qonunchilik tizimi orqali hal etiladi. Elektron biznesning faoliyat ko'rsatgan joyi bo'yicha huquqiy talablarga rioya etish, xususiy mulkiyatlarni himoya qilish, shartnoma shartlari, va boshqa huquqiy asoslar muhimdir.
Foydalanuvchi ma'lumotlari himoyasi: Foydalanuvchi ma'lumotlari to'g'ri va amaliy ravishda himoyalanganligi kafolatlanishi, foydalanuvchilar bilan shaxsiy ma'lumotlarni boshqalari bilan ulashishda, shuningdek, shaxsiy to'lov ma'lumotlarini to'g'ri himoya qilish huquqiy muammo.
Reklama va axloqiy qoidalar: Reklama kampaniyalari odatda o'zlarini axloqiy normalar bilan solishtirishi kerak. Yolg'onlikka olib kelish, xalqaro huquqga zid bo'lgan ma'lumotlarni ishlatish, yoki axloqiy qoidalar va normalarni buzish tushunchalari kabi kamchiliklardan saqlanish muhimdir.
Foydalanuvchilar bilan etiborli muloqot: Elektron biznesda foydalanuvchilar bilan etiborli muloqot, ularning talablari va murojaatlari bilan diqqatli shug'ullanish axloqiy muammolardan biridir. Foydalanuvchilarning shikoyatlari va takliflari bilan yaxshi o'zaro munosabatda bo'lish, biznesning shunday mulkiyatini oshirishda yordam bera olishi mumkin.
Texnologik tartib va ijtimoiy ta'sir: Elektron biznes faoliyatini rivojlantirish, texnologik tartibni o'z ichiga oladi va ijtimoiy ta'sirga ega bo'ladi. Ushbu ta'sirni o'rgangan holda, foydalanuvchilar va jamiyat bilan adolatli va ijtimoiy munosabatlarni saqlab qolish juda muhimdir.
Adolat va inkluzivlik: Biznesning hamjamiyat uchun oson va afzal tashkilot bo'lishi, xilma-xil xilma-xil jamiyatdan kelmagan insonlarga o'zlarini ko'rsatish yordamida adolat va inkluzivlikni ta'minlash muhimdir.
25. Elеktron bozorda korxonalar va xaridorlar turlari nimalardan iborat?
Elektron bozorda korxonalar va xaridorlar, elektronik mahsulotlar olish, sotish, va sotib olish uchun onlayn platformalardir. Ularning turlari quyidagilardir:
General Marketplace (Umumiy bozor): Bu turiy bozorlar, har xil turdagi mahsulotlarni o'z ichiga oladi. Amazon, eBay kabi xizmat ko'rsatuvchi korxonalar bu turga misol bo'lib, ularning ichida elektronika, o'yinlar, kitoblar, mebel va boshqa ko'plab mahsulotlar joylashgan.
Specialized Marketplace (Maxsus bozor): Ushbu turdagi bozorlar mahsulotlar yoki xizmatlar bo'yicha maxsuslasgan bo'lishi mumkin. Misol uchun, Etsy san'ati mahsulotlar, ThemeForest veb dizayn va dasturlash maxsulotlari, StockX krossovkalarni o'z ichiga olgan bozorlar.
Auction Marketplace (Semimiy bozor): Bu turiy bozorlar, har bir mijozning taklif qilish imkoniyatini beradigan xususiyati bilan ajralib turadi. eBay kabi platformalar sotish-muddatli bozorlar, qimmatbaho narsalarni sotib olish uchun ishlatiladi.
Peer-to-Peer Marketplace (Shaxsiydan shaxsiyga bozor): Bu turiy bozorlar xaridorlarning va sotuvchilarining bir-biriga doirani o'zlashtirishiga asoslangan. Ushbu bozorlarda foydalanuvchilar o'zlarining mahsulotlarini yoki xizmatlarini sotib olishadi, masalan, Craigslist yoki Facebook Marketplace kabi.
Business-to-Consumer (B2C) Marketplace (Biznesdan xaridorga bozor): Bu turiy bozorlar korxonalarning o'z mahsulotlarini yoki xizmatlarini doimiy sotib olish uchun xaridorlarga taklif qilishadi. Amazon, Best Buy kabi korxonalar bu turga misol bo'lib, ular mahsulotlarni o'zlarining saytidan yoki platformadan sotib olish imkoniyatini beradi.
26. Elektron biznesni amalga oshirish va texnik xizmat ko‘rsatish
Elektron biznesni amalga oshirish va texnik xizmat ko'rsatish uchun quyidagi jarayonlarni bajarishingiz mumkin:
Elektron Biznesni Amalga Oshirish:
Idea va Tadbirni Belgilash: Elektron biznesni boshlashdan oldin, sifatli ideani tanlab, tadbirni belgilang. Kerakli bozor tushunish, savdo modelini tuzish va uning uzoqliklarini ko'rish juda muhim.
Bozor Tahlili: Bozor tahlili o'z mijozlaringizni, raqobatkorlaringizni, sohalaringizni va savdo moliyaviy tahlilini o'z ichiga oladi. Bu, sizning biznes strategiyangizni aniqlashga va biznesni rivojlantirishga yordam bera olish uchun juda muhimdir.
Taqdimot va Batafsil Biznes Rivojlantirish: O'zingizni kompaniyangizni boshqarish, biznes rivojlantirish va mijozlarga taqdim etish uchun batafsil bir reja tuzing. Bu, tadbirkorning o'zi, foydalanuvchilarga o'z vaqtlarida qanday qulayliklar, mahsulot yoki xizmatlar taklif etilishi haqida so'zlashga mo'ljallangan bo'lishi mumkin.
Ish Reja va Struktura Tuzish: Biznes strukturasi va ish rejasini to'g'ri tuzish, uning samaradorligini oshirishga yordam bera olish uchun muhimdir. Har bir amalni qanday bajarishni, har bir bo'limning vazifalarini belgilashni o'rganish juda muhimdir.
Texnologik Tuzilmalarni Ishlab Chiqish: Ma'lum bir maqsad uchun ishlab chiqilgan tizimlarni (masalan, veb-saytlar, mobil ilovalar) tuzish va ularni amalga oshirish muhimdir. Tadbirni amalga oshirishda zarur bo'lgan barcha qurilmalarni tashkil etish juda muhimdir.
Texnologik Xizmatni Tuzish: Elektron biznesda muvaffaqiyatli bo'lish uchun sifatli va ishonchli veb-sayt yoki mobil ilova tuzish juda muhimdir. Ushbu texnologik vositalar sizning mahsulotlaringizni, xizmatlaringizni reklama qilish va mijozlarga taqdim etish uchun ideal usul bo'lib xizmat qiladi.
Onlayn To'lov Tizimlari: To'lov tizimi, elektron biznesingiz uchun juda muhimdir. Xaridorlaringizga to'lovni qanday amalga oshirishini aniqlang va ularga qulay, xavfsiz to'lov tizimi taklif eting.
Aniq Ma'lumot Tizimi: Ma'lumotlar, mijozlarning buyurtma tarixi, takliflar, va maxsulotlaringiz bilan bog'liq boshqa ma'lumotlarni saqlash va ularga murojaat qilish imkoniyatini taklif etish.
27. ERP ning rivojlanish tarixi
ERP (Enterprise Resource Planning) tizimlari, korxona boshqaruvining turli funksiyalarini birlashtirish va avtomatlashtirish maqsadida ishlab chiqilgan integrlangan dasturiy ta'mindir. ERP tizimlari korxona ichidagi modullar, departamentlar va faoliyat turlari orasidagi ma'lumot almashinuvi va boshqaruvni muvofiqlashtirish maqsadida dizayn qilingan. ERP tizimlarining rivojlanish tarixi quyidagicha bo'lib keladi:
1950-1960lar: ERPning ilg'or rivojlanishi bilan bog'liq birinchi bosqich 1950-1960-yillarda boshlandi. Bu davrda korxonalar xarajatlarni boshqarish uchun ilk dasturiy ta'minotlarni qo'llash boshlandi. Lekin, ularda turli departamentlar orasida ma'lumot almashish va boshqaruv o'zgarishsiz bo'lib qolgan edi.
1970-1980lar: Bu davrda korxonalar o'z faoliyatlarini avtomatlashtirishga bo'lgan ehtiyojlarni o'rganishni davom ettirdi. ERP tizimlari, mahsulotni sotib olish, hisobot boshqaruvini amalga oshirish, xarajatlarni boshqarish kabi amallarni birlashtirish uchun bozor chiqdi. Lekin, hali ham mahsulotni sotib olish, xarajatlarni boshqarish, hisobot tuzilmasini birlashtirishga erishilmagan edi.
1990-2000lar: 1990-yillarda ERP tizimlari kengayib boradi va korxonalar uchun muhim bo'lsa-da, ularda hali ham integratsiyaga muhtoj bo'lmagan turli dasturlar ishlatilmoqda edi. Bu davrda ERP tizimlarining integratsiyaga yetishishini ta'minlash, korxonalarning barcha departamentlari orasida o'zaro ma'lumot almashishini ta'minlash maqsadida yangi usullar va tizimlar ishlab chiqilgan.
2000-yillardan boshlab: Bu davrda ERP tizimlari kengaydi va korxonalarning har xil modullari, departamentlari, tashkilotlar va bo'limlari orasida ma'lumot almashish va boshqaruvni tuzishga imkon berish uchun turli funktsiyalarni qamrab olishdi. Cloud ERP tizimlarining rivojlanishi va korxonalarga onlayn xizmatlar taqdim etish imkonini olishi, hamda mobil ilovalar va analitika vositalarining qo'llanilishi ham bu davrda o'tkazilgan yangiliklardan ba'zi tashkil etadi.
Shu kungacha ERP tizimlari o'zgarib kelmoqda va korxonalarga boshqaruvning turli sohalarida avtomatlashtirish va integratsiya qilishda yordam berib kelmoqda. Bu tizimlar, korxonalarning faoliyatini ko'rsatish va boshqarishda keng tashkil etishmoqda va ularning yangilanish va rivojlanish davrida muhim ahamiyatga ega bo'lib qolmoqda.
28. EDI (Electronic Data Interchange) – elektron usulda ma’lumotlar almashish
EDI, Electronic Data Interchange (elektron ma'lumotlar almashinuvi) - savdohujjatlari hamkorlari o'rtasida yagona standartlashtirilgan formatda elektron hujjatlar almashinuvi.
• Аxborot kommunikatsiya vositalari qoʼllab quvvatlaydigan texnologiya yordamida inson uchun qulay shaklda saqlanadigan, uzatiladigan va taqdim etiladigan va uni tanib olishga imkon beradigan rekvizitlarga ega elektron vositalardagi axborot - bu elektron hujjatdir.
• Elektron hujjat texnika vositalaridan va axborot kommunikatsiya tizimlari xizmatlaridan hamda axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda hosil qilinadi, ishlov beriladi va saqlanadi.
• Elektron hujjatning rekvizitlari quyidagilardan iborat:
• Joʼnatuvchi yuridik shaxsning nomi yoki joʼnatuvchi jismoniy shaxsning familiyasi, ismi va otasining ismi;
• Joʼnatuvchining pochta va elektron manzili;
29. Internet reklamasining vazifalari
Internet reklamasining vazifalari - xaridorni o‘ziga jalb qilish, mahsulot sotuv hajmini oshirish, doimiy imidjni saqlash. Xaridorni jalb qilishda reklama mahsulot, xizmatlar. sotiladigan joy bilan auditoriyani tanishtiradi. Bundan tashqari raqobatchilardan o‘zib ketishini taminlashi va brendni ko‘tarishi mumkin.
Tanitish va Bilish: Internet reklamalari, bir brend, mahsul yoki xizmatni keng aholiqa tanitish uchun ishlatiladi. Potentsial mijozlarni mahsul yoki xizmat haqida ma'lumotga ega qilish orqali brend taniniqlik yaratadi.
Sotishlarni Oshirish: Reklamalar, bir mahsul yoki xizmatning sotishini oshirish maqsadida dizayn qilingan. Xaridorgilarni jalb etish uchun harakatga chaqirish, chegirmalar yoki maxsus kampaniyalar orqali sotishlarni oshirishni o'z ichiga oladi.
Maqsadlangan Tumaning Belgilanishi: Internet reklamalari, maqsadlangan demografik xususiyatlarga, geografik joylashuvlarga yoki qiziqish sohalariga ega bo'lgan tumanlarni belgilashda yordam bera olishadi. Bu, reklama byudjetini samarali ishlatishga olib keladi.
Monitoring va Tahlil: Internet reklamalari, reklama kampaniyalarining samaradorligini kuzatish va tahlil qilish uchun turli vositalar va metrikalar ishlatadi. Bu, reklama strategiyasini rivojlantirish va optimallashtirish uchun muhimdir.
O'zaro Hamkorlik va Mijozlar Bilan Bog'liqlik: Sotsial tarmoqlar va boshqa raqamli platformalarda joylashtirilgan reklamalar, mijozlar bilan o'zaro amalga oshishni va ularning brendga bog'liqliklarini oshirishni maqsadlaydi. Fikr-mulohazalar to'plash va mijoz munosabatlarini mustahkam qilish bu maqsadda muhimdir.
SEO va Sayt Trafikni Oshirish: Internet reklamalari, veb saytlarga yo'naltirilgan trafikni oshirish va qidiruv tizimlarida o'rnini yaxshilash maqsadida ishlatilishi mumkin. Bu, veb saytingizni organik ravishda yuqori o'rindalarda ko'rsatishga yordam bera olishi mumkin.
30. Elektron tijorat va veb-saytlarni ilgari surishda qidiruv tizimlarining roli
Elektron tijorat va veb-saytlar bugungi kunda biznes sohasida ahamiyatga ega bo'lgan vositalardir. Qidiruv tizimlari esa ularni ilgari surishda katta ro'lyashadi. Quyidagi qismlarda, elektron tijorat va veb-saytlarni ilgari surishda qidiruv tizimlarining roli haqida ko'proq ma'lumot bering:
1. **Mijozlar uchun tez topish:** Qidiruv tizimlari, mijozlarga xizmat ko'rsatuvchi va mahsulotlarini tez va oson topishlariga imkon beradi. Internet orqali amalga oshiriladigan qidiruvlar, mijozlar uchun xizmatni soddalashtiradi va o'lanuvchi jihatdan tijoratni kengaytiradi.
2. **Reklama va marketing:** Qidiruv tizimlari, saytga trafik jalb etishda muhim rol o'ynaydi. Agar veb-saytingiz qidiruv tizimlari uchun optimallashtirilgan bo'lsa, saytingiz ko'p odamlar tomonidan topiladi. Buning natijasida, reklama va marketing kampaniyalari saytingizni kengaytirishda va mijozlar bilan bog'liq munosabatlarni o'rnatishda muvaffaqiyatga erishish uchun muhimdir.
3. **So'rovnoma natijalarini oshirish:** Qidiruv tizimlari, veb-saytingizni so'rovnomalar orqali topish va rankingini oshirishda yordam beradi. So'rovnomalarni qidiruv tizimlariga optimallashtirish va ularning muvaffaqiyatli natijalarni oshirish uchun SEO (Search Engine Optimization) strategiyalarini amalga oshirish muhimdir.
4. **Kompaniya rivojlanish strategiyasi:** Elektron tijorat va veb-saytlar, kompaniyalar uchun rivojlanish strategiyasining asosiy qismini tashkil etadi. Qidiruv tizimlari yordamida kompaniya o'zini ko'rsatishi va bozor segmentiga yo'naltirilishi mumkin bo'lgan qismlarni aniqlashadi.
5. **Mobil foydalanuvchilar uchun qo'llanish:** Qidiruv tizimlari, mobil qurilmalar va planshetlarni qo'llashgan foydalanuvchilar uchun muhimdir. Mobil qurilmalardan foydalanuvchilar amalga oshirish uchun qidiruv tizimlari, saytingizning mobil versiyasini optimallashtirishga yordam beradi.
Ingliz tilidagi Customer Relationship Management so'zlarining bosh harflaridan tashkil topgan bu qisqa atama o'zbek tilida Mijozlar bilan munosabat boshqaruvi, degan ma'noni anglatadi. O'z nomi aytib turganidek, mijozlar bilan munosabatni boshqaradigan tizim sotuvchi va haridor, ishlab chiqaruvchi va iste'molchi, xizmat ko'rsatuvchi va undan foydalanuvchi o'rtasidagi har qanday aloqaga oid ma'lumotlarni boshqaradi.
Mijozlar bilan munosabatni boshqarish tizimi yordamida sotuvchi/ishlab chiqaruvchi/xizmat ko'rsatuvchi tomon quyidagi qulayliklarga ega bo'lishi mumkin:
- Qaysi mahsulotga talab ko'proq bo'layotganini bilish;
- Iste'molchi xizmat/mahsulotga qanday munosabatdaligini o'rganish;
- Muammolar yechimini xalq qay usulda ko'rayotganini kuzatish;
- O'tgan savdolar natijasi bilan tanishish;
- Kelajakdagi foydani bashorat qilish;
- O'tgan va kelasi xarajatlar/foydalarni solishtirish;
- Strategiyani osonlik bilan o'zgartirish;
- Hodimlar samaradorligini nazorat qilish;
- Iste'molchilar uchun har doim yaqin bo'lish.
Ko'rib turganingizdek, yuqoridagi ro'yxatda o'z biznesining muvaffaqiyati uchun harakat qiladigan tadbirkor xohlamaydigan birorta ham band yo'q. Ro'yxat CRM tizimining barcha imkoniyatlarini ochib bera olmasa ham, uning tijorat uchun, har qanday tashkilot faoliyati uchun qanchalar muhimligini ko'rsatib bera oladi.
Customer Relationship Management tizimining iste'molchi/foydalanuvchilar uchun quyidagi qulayliklari bor:
- Mahsulot/xizmat haqida fikrlari o'rganib chiqiladi;
- Har bir iste'molchi/mijozning kompaniya faoliyatida o'rni bo'ladi;
- Xizmat ko'rsatish sifati yaxshilanadi;
- Har bir foydalanuvchi o'z so'roviga javob oladi;
- Xizmatlar sifati yaxshilanayotganini his qiladi.
Axborot texnologiyalari tez suratlarda rivojlanib borayotgan ayni bir paytda bizni qiziqtirayotgan ma’lumotlarimizni tez topish ehtiyoji tug’ilmoqda. Bunda albatta axborot qidiruv tizimlaridan foydalanish eng maqbul tanlovdir. Qidiruv tizimlari yordamida turli veb-saytlardan bizga kerak bo’lgan ma’lumotlarni sanoqli soniyalar ichida qidirishimiz va ulardan foydalanishimiz mumkin bo’ladi. Albatta Internet tarmog’ida turli xil ko’rinishda axborotlar ko’plab topiladi. Shunday ekan bu axborotlar ichidan bizga kerakli bo’lgan ma’lumotlarni topish muammosi kelib chiqadi. Bunda bizga kerak bo’lgan ma’lumotni to’g’ri tavsiflashimiz muhim ahamiyatga ega. Bu tavsif bir yoki bir necha so’zlar birikmasidan tashkil topishi mumkin. Ushbu tavsifni qidiruv tizimiga to’g’ri va aniq keltirishimiz kerak bo’ladi. Keyin qidiruv tizimi foydalanuvchi kiritgan ma’lumotni tahlil qilib shu ma’lumotlar asosida shunday kalit so’zlarga ega bo’lgan ma’lumotlarni topib beradi. Bunda biz qidirayotgan axborotimiz ixtiyoriy formatda bo’lishi mumkin. Ya’ni biz qidirayotgan ma’lumot rasm, video, musiqa va boshqa ko’rinishlarda ham bo’lishi mumkin. Bunday ma’lumotlarni qidirayotda qidiruv tizimlariga formatini ko’rsatib o’tish yoki belgilab qo’yish tavsiya etiladi. Internet tarmog’ida bunga o’xshash ma’lumotlar turli tillarda bir qancha bo’lishi mumkin. Bunda bizga kerak ma’lumotni qanday tilda bo’lishi mumkinligini kiritib o’tishimiz, bizga kerak ma’lumotni tez va aniq topishimizga yordam beradi. Ma’lumotlar vaqt o’tishi bilan eskirib qolishi ham mumkin. Xozirgi kundagi eng ommabop qidiruv tizimlari. https://searchenginewatch.com saytning tahliliga ko’ra quyidagi qidiruv tizimlari eng ommabop hisoblanadi.
1) www.google.com — oyiga 1,6 milliard har xil foydalanuvchilar tomonidan tashrif buyurilgan.
2) www.bing.com — oyiga 400 million har xil foydalanuvchilar tomonidan tashrif buyurilgan.
3) www.yahoo.com — oyiga 300 million har xil foydalanuvchilar tomonidan tashrif buyurilgan.
4) www.ask.com — oyiga 245 million har xil foydalanuvchilar tomonidan tashrif buyurilgan.
Shu qatorda o’zimizning www.uz Milliy axborot-tizimimizni aytib o’tishimiz mumkin. www.uz — bu bizning internet tarmog’imizdagi ma’lumotlardan qulay tarzda foydalanish imkonini beruvchi milliy tizimimizdir. Milliy axborot qidiruv tizimi rivojlantirish ishlari UZINFOCOM markazi tomonidan amalga oshirilib boriladi.
33. Qidiruv tizimlarida qidiruv turlari
Qidiruv tizimlari, mazmunlarni, dokumentlarni yoki ma'lumotlarni topish uchun ishlatiladigan dasturlardir. Bu tizimlar, foydalanuvchining so'ragi bo'yicha qidiruvni bajarish uchun turli usullarni qo'llaydilar. Quyidagi qidiruv turlari keng qo'llaniladi:
1. Sintaksis asosidagi qidiruv:
· Oddiy so'zlar: Foydalanuvchilar o'z so'zlari orqali qidiruvni amalga oshirishadi. Masalan, Google'da "hayvonlar" degan so'zni yozib, natijalarni olish.
· "AND", "OR", "NOT" operatorlari: Bu operatorlar orqali ikki yoki undan ko'p so'roqni bog'lash, ularni birlashtirish yoki belgilangan so'roqni e'lon qilish mumkin.
· Foydalanuvchilar o'z so'roqlarida filtrlar qo'shishlari mumkin. Masalan, sana bo'yicha qidiruvni amalga oshirish, fayl turi, avtor yoki manzil bo'yicha filtr qo'shish.
· Bu, ma'lum bir sintaksis asosida yozilgan tashqi so'roqlar orqali belgilangan shakllarni qidiruvni amalga oshirish uchun foydalaniladi. Regulyar ifodalarni ishlatish orqali qidiruvni boshqa darajada parametrlash mumkin.
· Bu tizimlar, belgilangan mazmun yoki ma'lumotlar bo'yicha qidiruvni bajarish uchun yaratilgan. Ularni o'rganish va ma'lumotlarni tahlil qilish uchun o'zgaruvchilar va funksiyalardan foydalanish mumkin.
· Onlayn do'konlar, mahsulotlar bazalari yoki boshqa buyurtma tizimlari uchun mahsulotlarni topish uchun xususiy qidiruv tizimlari mavjud. Bu tizimlar, kategoriya, narx, rang, brend va boshqa kriteriyalarga qarab mahsulotlarni topishda yordam bera olishadi.
· Qidiruv tizimlari, ma'lum bir joy yoki geografik hudud bo'yicha qidiruvni amalga oshirish uchun geolokatsiya ma'lumotlarini ishlatishadi.
CSRP - iste'molchi uchun sinxronlashtirilgan resurslarni rejalashtirish
CSRP - bu iste'molchi korxonalarning ehtiyojlariga yo'naltirilgan korxona resurslarini boshqarish kontseptsiyasi bo'lib, nafaqat asosiy ishlab chiqarish va moddiy resurslarni, balki odatda yordamchi deb hisoblangan barcha resurslarni, ya'ni mahsulotning butun hayot aylanishining resurslarini ham hisobga oladi. Bularning barchasi mijoz bilan marketing ishlari, sotuvdan keyingi xizmat ko'rsatish, tashish va texnik xizmat ko'rsatish operatsiyalari va hokazolar davomida iste'mol qilinadigan resurslardir.
CSRP tizimi — CSRP kontseptsiyasini amalga oshiradigan integratsiyalangan elektron axborot boshqaruv tizimi . CSRP ning maqsadi xaridor uchun yuqori qiymatga ega bo'lgan mahsulotlarni, ya'ni har bir xaridorning o'ziga xos talablarini to'liq qondiradigan mahsulotlarni yaratishdir.
35. Qidiruv tizimlarida robot va indeks qidiruv texnologiyalari
Qidiruv tizimlari, internetdagi ma'lumotlarni topish va foydalanuvchilarga kerakli natijalarni ko'rsatish uchun ishlaydigan texnologiyalardir. Bu tizimlar, robot va indeks qidiruv texnologiyalari orqali amalga oshiriladi.
1. Robot (spider) qidiruv texnologiyalari:
- Spider (yuruvchi): Bu texnologiya, veb-saytlar ustida yuruvchi (crawler) yoki robot deb nomlangan avtomatlashtirilgan dasturlar orqali ma'lumotlar to'plashni o'z ichiga oladi. Bu robotlar veb-saytlarni boshqarish, ularning mazmuni va strukturasini analiz qilish uchun ishlatiladi.
2. Indeks qidiruv texnologiyalari:
- Ma'lumot indekslash: Qidiruv tizimlari, yig'ilgan ma'lumotlarni foydalanuvchilar uchun tez va samarali qidiruv natijalarini taqdim etish uchun bu ma'lumotlarni indekslashadi. Indeks, ma'lumotlar bazasining qidiruv tizimining tez ishlay olishi uchun kerakli ma'lumotlarni joylashtirgan strukturadir.
- Qidiruv algoritmlari: Bu algoritm turlari, qidiruv so'rovlarini bajarish uchun yaratilgan dasturlardir. Ularning asosiy vazifalari, foydalanuvchining so'rovi bo'yicha relevat natijalarni topish va ularni qaytarishdir. Google, Bing, Yahoo va boshqa qidiruv tizimlarida xizmat qiladigan algoritmlar mavjud.
4. Veb-sayt opttimizatsiyasi (SEO):
- SEO: SEO, veb-saytlarni qidiruv tizimlari uchun optimallashtirish jarayoni. Sizning veb-saytingizni qidiruv robotlari tomonidan yaxshi tushunilgan va qo'llanilgan bo'lishi uchun mazmunni, strukturani va boshqa faktorlarni o'z ichiga oladi.
- Graf tizimlari: Qidiruv tizimlari, internetdagi veb-saytlar va ularning alohida sahifalari orasidagi bog'lovchi aloqalarni tushunish va o'rganish uchun graf tizimlaridan foydalanadi. Bu, aloqa yaratish va saytlar orasidagi bog'lovchilarni qayta qidiruv va taqdim etishni osonlashtiradi.
Bu texnologiyalar bir qatorda ishlayarak, internetdagi ma'lumotlarni samarali va tez topishni ta'minlaydigan umumiy qidiruv tizimini shakllantirishda ishlatiladi.
MRP - moddiy resurslarni rejalashtirish
MRP - bu moddiy resurslarga bo'lgan ishlab chiqarish talablarini rejalashtirish kontseptsiyasi bo'lib, unda ushbu ehtiyojni aniqlash uchun yakuniy mahsulotning tuzilishi va ishlab chiqarish texnologiyasi, ishlab chiqarish hajmi jadvali, ombor inventarizatsiyasi ma'lumotlari, materiallar va butlovchi qismlarni etkazib berish bo'yicha tuzilgan shartnomalar to'g'risidagi ma'lumotlardan foydalaniladi. , va boshqalar.
MRP tizimi - MRP kontseptsiyasini amalga oshiradigan integratsiyalangan elektron ma'lumotlarni boshqarish tizimi . MRP tizimlarining asosiy maqsadi resurslarning har qanday hisob birligi (inventarizatsiya) kerakli vaqtda va kerakli joyda mavjud bo'lishi kerak.
* Materiallar holatining tavsifi .
* Volumetrik ishlab chiqarish jadvali .
* Mahsulot spetsifikatsiyasi .
* MRP tizimining asosiy natijasi buyurtma rejasi bo'lib , ishlab chiqarish dasturini bajarish uchun zarur bo'lgan materiallar va butlovchi qismlarni etkazib berish jadvalini belgilaydi.
37. Elektron biznes infratuzilmasi
Elektron biznes - bu biznes jarayonlarni elektron tizimlar va qurilmalar orqali tashkil etish usuli. Elektron biznesning yana bir ta’rifi mavjud: Elektron biznes elektron vositalar orqali xizmat yoki yakuniy mahsulotni taqdim etishdir. Televidenie, telefon, Internet tarmoqlarini tashkil etish muhiti sifatida qo‘llash mumkin. Elektron biznes - bu kompaniyalarning mijozlariga xizmat ko‘rsatishni yaxshilash va sheriklar bilan ishbilarmonlik aloqalarini optimallashtirishga imkon beradigan sifat jihatidan yangi texnologiyalardir.
Internet texnologiyalari - bu asosiy narsalardan biri, ammo elektron biznesdagi yagona muhim jihat emas. Elektron tijorat elektron biznes elementlaridan biridir. Bu marketing funktsiyalari, shu jumladan Internet orqali tovarlar va xizmatlarni sotish bilan bog'liq. Aksariyat mutaxassislar elektron biznesning ikkita tarkibiy qismlarini ajratishadi. Sanoat elektron biznes tizimlari sinflari. Korxonalarda biznesni avtomatlashtirish uchun foydalaniladigan axborot tizimlarining bir necha sinflari mavjud:
ERP (ing. “Enterprise Resource Planning” - korxona manbalari rejalash) - korxona axborot tizimi resurslarini boshqarish .
CRM (ing. “Customer relationship management” - Mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish ) - mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish uchun axborot tizimi .
BI (ing. “Business Intelligence - ”Ishbilarmonlik intellekti) - axborot tizimi ma’lumotlarini yig'ish, tahlil qilish va taqdim etish.
ECM (ing. “Enterprise content management” - Korxona tarkibini boshqarish) - korxonada axborot tizimi ma’lumotlari va hujjatlar aylanishini tashkil etish .
HRM (ing. “Human Resource Management” - Inson resurslarini boshqarish) - xodimlarni boshqarish axborot tizimi.
SCM (ing. “Supply chain management” - Ta’minot bo‘g’imlari boshqaruvi) - ta’minot zanjirini boshqarish axborot tizimi.
MRP II - ishlab chiqarish resurslarini rejalashtirish
MRP II - ishlab chiqarish quvvati, moddiy talablar, moliya va xodimlarni o'zaro bog'liq rejalashtirishga asoslangan ishlab chiqarish korxonasini boshqarish kontseptsiyasi.
MRP II mahsulot va materiallarni fizik birliklarda operativ rejalashtirish, pul birliklarida moliyaviy rejalashtirish bilan shug'ullanadi va modellashtirish imkoniyatlariga ega.
MRP II tizimi MRPII kontseptsiyasini amalga oshiradigan integratsiyalashgan elektron ma'lumotlarni boshqarish tizimidir . Bu tizim MRP tizimidan farqli ravishda prognozlash va modellashtirish imkoniyatlariga ega.
Sinfning axborot tizimlari bo'yicha topshiriq MRPII - materiallar (xom ashyo), yarim tayyor mahsulotlar (shu jumladan ishlab chiqarishda) va tayyor mahsulotlar oqimini optimal boshqarish. Ushbu muammo korxona tomonidan amalga oshiriladigan barcha asosiy jarayonlarni birlashtirish orqali hal qilinadi: ta'minot, inventarizatsiyani boshqarish, ishlab chiqarish, to'g'ridan-to'g'ri sotish va tarqatish va boshqalar.
MRPII sinf tizimlari quyidagilarni amalga oshiradi:
* xaridlarni tashkil etishdan tortib to iste’molchiga yetkazib berishgacha bo‘lgan korxona faoliyatini rejalashtirish va boshqarish ;
* moddiy va moliyaviy oqimlarni optimallashtirish;
* axborotni boshqarishni mahalliylashtirish orqali tizimlashtirish:
ma’lumotlar kelib chiqish joyida tizimga faqat bir marta kiritiladi, bir joyda saqlanadi va barcha manfaatdor bo‘limlar tomonidan foydalaniladi.
39. Elektron biznes va elektron tijorat o’rtasidagi farqlar
Elektron biznes (e-biznes) va elektron tijorat (e-tijorat) ikkala qismini ham onlayn muhitda, internet orqali tadbirkorlik faoliyatini olib borishga yo'ldirgan konseptlardir. Shu bilan birga, ular o'zlariga xos turli bo'lganliklarga ega. Quyidagi qismlarda elektron biznes va elektron tijorat o'rtasidagi farqlarni ko'ramiz:
· Elektron Biznes (E-Biznes): Bu terim, umumiy tadbirkorlik faoliyatlarini, tijoratni va biznes jarayonlarini internet orqali olib borishni anglatadi. Bu, moliyalashtirish, moliyaviy boshqaruv, xadamat ko'rsatish va boshqa tadbirkorlik faoliyatlarini o'z ichiga oladi.
· Elektron Tijorat (E-Tijorat): Bu esa maxsulotlar va xizmatlar sotib olish va sotishni o'z ichiga oladi. E-tijorat internet orqali savdo qilishni ifodalovchi va onlayn do'konlar orqali mijozlarga maxsulotlar va xizmatlar taklif etishni o'z ichiga oladi.
· Elektron Biznes: Asosan, boshqaruv, boshqaruv, moliyaviy boshqaruv va tadbirkorlik faoliyatlarini optimallashtirish va internet orqali mijozlar bilan munosabatni rivojlantirish uchun qo'llaniladi.
· Elektron Tijorat: Ushbu model savdo muammolari, mahsulotlar va xizmatlarni onlayn platformalar orqali sotish va sotib olishni o'z ichiga oladi.
· Elektron Biznes: Ushbu konsept boshqa tadbirkorlik subjektlari, sertifikatsiya organlari, sanoat tashkilotlari, va hokazo orasida amalga oshiriladi.
· Elektron Tijorat: E-tijorat esa asosan mijozlar va sotib olish huquqiga ega bo'lgan tadbirkorliklar orasida oqibatlashadi.
· Elektron Biznes: Odatda, tadbirkorlikning barcha jarayonlarini optimallashtirish uchun ichki tizimlar va tadbirkorlik software'lari bilan bog'liq bo'ladi.
· Elektron Tijorat: Onlayn do'konlar, xizmatlar platformalari, savdo sahifalari, sotib olish platformalari va boshqa internet orqali savdo qiladigan platformalar orqali olib boriladi.
· Elektron Biznes: Ushbu konsept tadbirkorlikning har bir sohasini onlayn rejimda boshqarishni o'z ichiga oladi.
· Elektron Tijorat: Bu esa o'nlab xil do'kon modellari va tijorat jarayonlari orqali maxsulotlar va xizmatlar sotish va sotib olishni o'z ichiga oladi.
Jumladan aytganda, elektron biznes va elektron tijorat bir-biriga mos keladigan, ammo birinchi bir tadbirkorlikning barcha faoliyatlarini optimallashtirish uchun, ikkinchisi esa savdo va sotib olish amalga oshirish uchun yaratilgan konseptlardir.
Taqsimlangan resurslarini rejalashtirish (ing. “DRP- Distribution resource planning”) - ishlatiladigan usul Biznes boshqaruv a ichida buyurtmalarni rejalashtirish uchun yetkazib berish tizimi. DRP foydalanuvchiga inventarizatsiyani nazorat qilishning ba’zi parametrlarini (masalan, xavfsizlik zaxiralari) o‘rnatishi va inventarizatsiyani vaqt bo‘yicha talablarini hisoblashi mumkin. Ushbu jarayon odatda odatda deb nomlanadi taqsimot talablarini rejalashtirish.
Taqsimlangan resurslarini rejalashtirish (DRP) bir tadbir noma’lum va qondirmali xavflar va musibatlar vaqtida tizimni ta’minlashga qaratilgan tayyorlikning bir qismidir. DRP tizimlari tizimni yo‘qotish uchun yordam beradi va xavfli holatlar paydo bo‘lishini oldini olishga yordam beradi.
DRP tizimi, faoliyatni ta’qiqlash uchun xavfli holatlarda turli xil quydag'ich xizmatlar, dastur va ma’lumotlar kabi qimmatbaho resurslarni qayta yopishni o‘rganishni o‘z ichiga oladi. Bu tizim turli darajada xavfli holatlarda ishlatilganligi nazarida, tashkil tomonidan mehnat va vaqtni tejashganligini yodalaydi
DRP tizimlari hozirgi tizimlarni qayta tiklash uchun boshqa optsiyalar sifatida yorqinligi bilan xizmat qiladi. Bu tizimlarni rejalashtirishning keyinchalik xaridorlar uchun xush xabar, chunki ularni qondirma va shirin akson bilan ta’minlash imkoniyati mavjud.
Customer Relationship Management CRM (Mijozlar Bilan Hamkorlik Tizimi) da sotuv varonkasi, tadbirkorliklar va korporatsiyalar uchun mijozlar bilan o'zaro hamkorlikni rivojlantirish, mijozlarni identifikatsiya qilish, ularga xizmat ko'rsatish va ular bilan muloqotda bo'lishni tashkil etishni maqsad qiladi. Sotuv varonkasi, mijozlarni tanish, ularga mahsulot yoki xizmatlar sotish, mijozlarga xizmat ko'rsatish, sotuv jarayonlarini monitoring qilish, mijozlar bilan aloqada bo'lish va ularning so'rovlari va talablari bilan shug'ullanish uchun qo'llaniladi. Bu, tadbirkorliklarga mijozlar bilan samarali munosabatni o'rganish, ularga eng yaxshi xizmati ko'rsatish va mijozlarning talablari va istaklarini qondirish imkonini beradi.
Sotuv varonkasi ichidagi asosiy xizmatlar va funksiyalar quyidagilar bo'lishi mumkin:
1. Mijozlar ma'lumotlarini boshqarish: Mijozlar haqida ma'lumotlar (ism, manzil, telefon raqam, e-mail manzil, sotib olish tarixi, xaridorlik tarixi, shikoyatlari va boshqa ma'lumotlar)ni boshqarish.
2. Sotuvni boshqarish: Mahsulotlar yoki xizmatlar sotish jarayonlarini monitoring qilish, sotuvlar, chegirmalar va mijozlarni qabul qilish, mijozlarni xaridor bo'lish jarayoniga o'tkazish.
3. Mijozlar bilan aloqada bo'lish: CRM, mijozlarga xizmat ko'rsatish, ularning talablari va istaklarini qondirish uchun mijozlar bilan komunikatsiya tizimini tashkil etadi.
4. Analitika va tadqiqot: CRM, mijozlar bilan hamkorlikni yanada rivojlantirish uchun tahlil qilish, mijozlar statistikasini tuzish, mijozlar so'rovlarini yoki shikoyatlarni monitoring qilish, mijozlar profilini yaxshilash va sotish jarayonlarini yangilash imkonini beradi.
- Mijozlar tarixini yashirish: Mijozlar bilan o'zaro hamkorlik va sotuvning boshqa bosqichlarida mijozlar tarixini saqlash va uning jarayonlari va xaridorni aloqalari haqida ma'lumotlarni yashirish.
42. Elektron ma’lumot almashinuvi (EDI)
Elektron Ma'lumot Almashinuvi (Electronic Data Interchange, EDI) - bu, tadbirkorliklar va tijorat korxonalari o'rtasida ma'lumot almashinuvi amalga oshirish uchun ishlab chiqilgan tizimdir. EDI, hujjatlar, fakturalar, buyurtmalar va boshqa korxonalarning kritik ma'lumotlarini avtomatlashtirish, almashinuvi olish va ulashish jarayonini muvofiqlashtirish uchun xizmat qiladi. Elektron ma'lumot almashinuvi, bitta tizimdan boshqa tizimga yoki shaxsdan boshqasiga ma'lumot almashish va jo'natish uchun standart xavfsizlik va protokollar qo'llab-quvvatlaydi.
Quyidagi muhim nuqtalarga ega EDI:
1. Standartlar: EDI, standart ma'lumot almashinuvi protokollarini qo'llaydi, masalan, ANSI X12, UN/EDIFACT va boshqalar. Bu standartlar, xar bir tizim yoki tadbirkorlik uchun ma'lumot almashinuvi tuzilmasini boshqa tadbirlar va tizimlarga boshqa tizimlar bilan to'g'ri ishlashini ta'minlash uchun amalga oshirilgan.
2. Kommunikatsiya tarmoqlari: EDI, elektron tijorat tarmoqlari, internet, VPN, va boshqa kommunikatsiya vositalari orqali ma'lumot almashish va almashinuvni amalga oshirish imkonini beradi. Bu tarmoqlar orqali tadbirkorliklar o'rtasida xavfsiz va tez ma'lumot almashinuvi o'tkaziladi.
3. Ma'lumot tuzilmasi: EDI tuzilmasi, ma'lumot almashinuvi bo'yicha kerakli ishlab chiqarishni ta'minlash, bitta tizimdan boshqa tizimga ma'lumot almashinuvi amalga oshirishni, ma'lumotni tahlil qilishni, bu ma'lumotni avtomatik tarzda integrlashni va shunga o'razi saqlashni tahlil qiladi.
4. Automatlashtirish: EDI, birinchi bitta kiritilgan ma'lumotlarni avtomatik ravishda bosib olish, ularni ma'lumot tuzilmasiga integrlash, buyurtmalar, hisob-kitoblarni va boshqa jarayonlarni avtomatik ravishda amalga oshirishga yordam beradi.
5. Xavfsizlik: EDI, ma'lumot almashinuvi jarayonlarida xavfsizlikni ta'minlash uchun shifrlash, autentifikatsiya, avtorizatsiya va boshqa xavfsizlik usullarini qo'llab-quvvatlaydi.
Elektron to'lov (E-to'lov) - elektron vositalar yordamida xaridlar uchun to'lov. Uy banklari, elektron do'konlarda tovarlarni to'lash va boshqalar eng keng tarqalgan tizimlardir. Elektron to'lovlar tizimi - elektron aloqa yordamida hisob-kitoblar, shartnomalar va pul o'tkazmalari tizimi. Elektron to'lovlar tizimi (Elektron pul o'tkazmalari tizimi) - naqd pulsiz hisob-kitoblar va boshqa kredit va moliyaviy operatsiyalar uchun mo'ljallangan apparat va dasturiy ta'minot to'plami. Elektron hamyon (elektron hamyonlar) - bu turli xil tovarlar va xizmatlarni sotib olish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan naqd pul raqamli shaklda saqlanadigan mikrochipda.
Smart karta emitent turli e-hamyonni o'rtasidagi mablag'larning xavfsiz uzatishni ta'minlaydi. Elektron hamyon (Prepaid karta) - pul miqdorini xotirasida saqlaydigan, xaridlarni amalga oshirishga imkon beradigan va offlayn rejimdagi texnologiyani ta'minlaydigan elektron qurilma.
Plastik kartalar o'rniga elektron pullardan foydalanadigan to'lovlar sxemalaridan, shuningdek plastik kartalardan xavfsiz foydalanish sxemalaridan foydalanish ko'plab kichik sotuvchilarga elektron tijorat bozoriga minimal xarajatlar bilan va rasmiyliksiz kirishga imkon beradi. Bu, shuningdek, bugungi kunda Internetda kartalardan foydalanishga jur'at eta olmaydigan ko'plab xaridorlarni jalb qiladi, chunki bunday operatsiyalarning xavfsizligi to'g'risida asosli shubhalar mavjud.
44. Ta’minot yo‘nalishi boshqaruvi DRP tizimlari
Ta'minot yo'nalishi boshqaruvi (Supply Chain Management - SCM) tizimlari va Disaster Recovery Planning (DRP) tizimlari, har biri o'zlariga xos bo'lgan katta tadbirlar va maqsadlarga ega bo'lgan iki muhim konseptdir. Bu tizimlar xususiyatlari, maqsadlari va vazifalari orqali aynan bir biriga aloqador bo'lishadi. Quyidagi, ta'minot yo'nalishi boshqaruvi (SCM) tizimlari va DRP tizimlari o'rtasidagi bir qancha aloqalar va farqlarni ko'rsatadi:
Ta'minot Yo'nalishi Boshqaruvi (SCM) Tizimlari:
1. Maqsad va Mablag'lar: SCM tizimlari, to'g'ri vaqtida tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishdan boshlab, ularga o'tkazib berish va mijozlar ga olib kelishni boshqaruv etish maqsadida ishlab chiqilgan. Bu, mahsulotlar, servislar, manbalar, distributsiya, xaridorlar bilan hamkorlik va jarayonlarni optimallashtirish uchun ishlab chiqilgan.
2. Tashkilotlar Orasida Hamkorlik: SCM tizimlari, mahsulotni ishlab chiqaruvchidan olib keluvchiga qadar barcha tashkilotlar orasidagi hamkorlikni rivojlantirish uchun yaratilgan. Bu, barcha jarayonlarni boshqarish, sifatni oshirish, xaridorlar bilan amaliy munosabatni kuchaytirish, tovarlar va xizmatlar yetkazib berish jarayonlarini tashkil etish, moliyaviy boshqaruv va ko'rsatkichlarni oshirishni o'z ichiga oladi.
Disaster Recovery Planning (DRP) Tizimlari:
Maqsad va Mablag'lar: DRP tizimlari, xavf-yovuzliklar, bozorning o'zgarishi yoki boshqa zararli hodisalarga javob bermak maqsadida ishlab chiqilgan. Bu tizimlar, tashkilotni operativ jarayonlarni tez tiklash va normallashtirishda yordam berish uchun tuzilgan.
Ta'limotlar va Boshqaruv: DRP tizimlari, tashkilotdagi hamma tizimlarni yaxshi tushunish va operatsiyalar davomida xavf-yovuzliklarga qanday javob bermak kerakligini tushunishda yordam beradi. Bu, ta'limotlar tuzish, boshqaruv organlarini o'qitish va sug'urta tizimlarini boshqarishda mo'ljallangan.
Yedeklash va Qayta tiklash: DRP tizimlari, axborotlarni yedeklash, qayta tiklash va normal ishlashni tez-tez amalga oshirish uchun protseduralarni o'z ichiga oladi. Bu, xavf-yovuzlik va uning oqibatlari paytida ma'lumotlar yo'qolishini ta'minlashda muhimdir.
45. Elektron sug‘urta xizmatlari
Elektron sug'urta xizmatlari, sug'urta tashkilotlari va xizmat ko'rsatuvchilari tomonidan internet orqali taqdim etiladigan sug'urta xizmatlaridir. Bu xizmatlar, foydalanuvchilarga sigorta polislari olish, xavfsizlik tahlilatlarini o'rganish, sug'urta to'lovlari va boshqa sug'urta asoslari bilan bog'liq jarayonlarni avtomatlashtirish va ularga elektron foydalanuvchi interfeysi orqali xizmat ko'rsatish imkonini beradi. Quyidagi elektron sug'urta xizmatlari misollarini ko'ramiz:
1. Onlayn Sug'urta Polislari olish: Foydalanuvchilar, onlayn platformalar orqali turli turlarda sug'urta polislari olishlari mumkin. Odamni sug'urtalash, avtomobillar, uy-joy, kasallik va boshqa turlarda sug'urta polislari onlayn tarzda sotib olinishi keng ko'p mashhurdir.
2. Onlayn Sug'urta Konsultatsiyalari: Sug'urta tashkilotlarining veb-saytlari yoki mobil ilovalari orqali foydalanuvchilar, sug'urta polislari, sug'urta xavf-yovuzligi, sug'urta miqdori va boshqa masalalarda onlayn konsultatsiyalardan foydalanishi mumkin.
3. Sug'urta To'lovlarini Amalga oshirish: Elektron sug'urta xizmatlari, foydalanuvchilarga sug'urta to'lovlari amalga oshirishda qulaylik yaratadi. Onlayn to'lovlar bank kartalari, elektron pul o'tkazma tizimlari va boshqa imkoniyatlar orqali bajariladi.
4. Xavfsizlik Monitoring va Taqiqot: Elektron sug'urta tizimlari, sigorta tashkilotlariga va foydalanuvchilarga sug'urta miqdorlarini tasdiqlash, ta'limotlarni boshqarish va sug'urta xavf-yovuzligi monitoringini amalga oshirish imkonini beradi.
5. Sug'urta Bohranlari va Shikoyatlarni Qabul qilish: Foydalanuvchilar, onlayn platformalar orqali sug'urta bohranlarini yuborish, shikoyat qilish va boshqa savollariga javob olishlari mumkin. Elektron kommunikatsiya orqali sug'urta tashkiloti bilan boshqaruvni osonlashtirish imkonini beradi.
6. Elektron Xavfsizlik: Sug'urta xizmatlarining xavfsizlikni ta'minlash va foydalanuvchilarning ma'lumotlarini himoyalash uchun avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish. Shu bilan birga, foydalanuvchilar xavfsizlik so'rovlari va tahlilatlari olishlari mumkin.
46. Logistika tushunchasi va uning elektron tijoratda qo‘llanilishi
Logistika, bir tashkilot yoki tijorat korxonasi uchun ma'lumotlar, materiallar va resurslarni samarali va effektiv ravishda boshqarish jarayonini ifodalovchi umumiy tadbirkorlik prinsiplari va amaliyotni o'z ichiga oladigan soha. Logistika, mahsulotlarni ishlab chiqarishdan olib kelish va mijozlarga yetkazib berish jarayonlarini boshqarish, omborlarni boshqarish, transportni tashkil etish, ta'limotlarni rivojlantirish va boshqa jarayonlarni optimallashtirishdan iborat.
Logistika asosan quyidagi yo'nalishlarga aloqador bo'lgan kerakli jarayonlarni o'z ichiga oladi:
1. Sotish va sotib olish: To'g'ri vaqtida va kerakli miqdorda mahsulotlarni sotish, yetkazib berish, mijozlarga olib kelish.
2. Omborlash: Mahsulotlarni saqlash va ulardan to'g'ri vaqtida foydalanish uchun omborlash jarayonlari.
3. Transport: Mahsulotlarni ishlab chiqarish joyidan mijozlarga yetkazib berish uchun mo'ljallangan yo'nalishlar.
4. Ta'limot va ishlab chiqarish: To'g'ri vaqtida va kerakli miqdorda materiallarni ta'minlash, ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish.
Elektron Tijoratda Logistika: Elektron tijoratda logistika (e-logistika), internet orqali mahsulotlarni sotib olish va yetkazib berish jarayonlarini boshqarishni ifodalovchi elektron tizimlardir. E-logistika quyidagi asosiy yo'nalishlarda qo'llaniladi:
1. Onlayn Sotish va Yetkazib Berish: Internet orqali mahsulotlarni sotib olish va yetkazib berish. E-logistika, onlayn do'konlar, platformalar va xizmat ko'rsatuvchilar uchun mijozlar bilan samarali aloqada bo'lish va mahsulotlarni tez yetkazib berish imkonini beradi.
2. Tovarlar Tracking: Elektron tijoratda harakat qilayotgan tovarlarni monitoring qilish uchun texnologiyalar va onlayn platformalardan foydalaniladi. Bu, mijozlarga xavfsizlik va yetkazib berish vaqti haqida ma'lumotlar beradi.
3. Omborlash: E-logistika, onlayn platformalarda omborlashni boshqarish uchun avtomatlashtirilgan tizimlarni taqdim etadi. Bu, mijozlarga kerakli mahsulotlarni tezroq yetkazib berish va omborda mavjudlikni optimallashtirish imkonini beradi.
4. Elektron Transport: Mahsulotlarni onlayn platformalar orqali xaridorga yetkazib berish uchun transport tashkil etish va boshqarish.
5. Ma'lumotlar Analitikasi: E-logistika tizimlari, mijozlarning xaridorlik xatti-harakatlarini, talablari va istaklarini tahlil qilish uchun ma'lumotlar analitikasini o'z ichiga oladi. Bu, mahsulotlarni boshqarish va yetkazib berish jarayonlarini optimallashtirishga imkon beradi.
47. Elektron biznesning asosiy turlari
Elektron tijoratning asosiy turlariga quyidagilar kiradi:
· elektron marketing (e-marketing);
· elektron sug'urta (e-insurance).
Elektron tijorat tizimini yaratish bo'yicha birinchi tajriba 1960 yilda qo’yilgan, American Airlines va IBM aviakompaniyalari parvozlar uchun joylarni bron qilish tartibini avtomatlashtirish tizimini yaratishni boshlangan - SABRE (SemiAutomatic Business Research Environment – tijorat tadqiqotlar uchun yarim avtomatik uskuna). SABRE tizimi oddiy fuqarolar uchun havo qatnovini yanada qulaylashtirdi va ularga tobora ko'payib borayotgan tariflar va parvozlar yo'nalishida yordam berdi. O'rindiqlarni bron qilishda tariflarni hisoblash jarayonini avtomatlashtirish orqali xizmatlarning narxi pasaytirildi. Elektron tijoratning etakchilaridan biri bo'lgan Cisco Systems hozirda o'z savdo faoliyatini avtomatlashtirdi, iste'molchilarning 90% buyurtmalari xodimlarning ishtirokisiz amalga oshirar edi
Elektron tijorat yoki elektron savdo (e-commerce) - bu elektron aloqa vositalaridan foydalangan holda mahsulotlar, xizmatlar va ma'lumotlarni sotib olish, sotish, o'tkazish yoki almashtirish jarayoni. Elektron tijoratning boshqa ta'riflari mavjud, masalan, bu foyda olish maqsadida tijorat faoliyati va kompyuter tarmoqlaridan foydalanish orqali tijorat tsiklni kompleks avtomatlashtirishga asoslangan.
48. MRP tizimlarining asosiy maqsadlari
MRP (Material Requirements Planning) tizimlari, materiallarni va asbob-uskunalarini sotib olish va ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish maqsadida ishlab chiqilgan tizimlardir. Bu tizimlar, mahsulot ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarishda avtomatlashtirilgan yondashuvlar va ma'lumotlarni taqdim etish orqali barcha resurslarni samarali va effektiv ravishda ishlatishga yordam beradi. MRP tizimlarining asosiy maqsadlari quyidagilar:
1. Materiallar va Asbob-uskunalar Buyurtmalarini Yozish: MRP tizimi, materiallar va asbob-uskunalar buyurtmalarini optimallashtirish uchun buyurtmalar vaqtini va miqdorini belgilaydi. Bu, kompaniyada omborlarda quyidagi jarayonlarni optimallashtirish uchun muhimdir.
2. Omborlarni Boshqarish va Sotib Olish: MRP, omborlarni to'g'ri vaqtida to'g'ri miqdorda material va asbob-uskunalar bilan to'ldirish maqsadida ombor boshqaruvini optimallashtiradi. Bu, mahsulotlar ishlab chiqarish jarayonlarida yuqori effektivlikni ta'minlash uchun muhimdir.
3. Ishlab Chiqarish Jarayonlarni To'g'ri Boshqarish: MRP tizimi, materiallarni, ishchi kuchlarini, asbob-uskunalar va boshqa resurslarni to'g'ri vaqtida to'g'ri miqdorda ishlab chiqarish uchun jarayonlarni boshqarishda yordam beradi.
Elektron raqamli imzo - yopiq kalitini qo‘llagan holda axborotning kriptografik o‘zgarishi natijasida olingan va imzoning shakllanish vaqtidan boshlab elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlovchi hamda imzo kaliti sertifikatini imzo egasiga taalluqligini tekshiruvchi elektron hujjatning rekviziti hisoblanadi;
elektron raqamli imzo - elektron hujjatdagi mazkur elektron hujjat axborotini elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan foydalangan holda maxsus o‘zgartirish natijasida hosil qilingan hamda elektron raqamli imzo ochiq kaliti yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlash va elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan imzo;
elektron raqamli imzoning yopiq kaliti - elektron raqamli imzo kalit vositalaridan foydalangan holda hosil qilingan, faqat imzo qo‘yuvchi shaxsning o‘ziga ma’lum bo‘lgan va elektron hujjatda elektron raqamli imzo yaratish uchun mo‘ljallangan belgilar ketma-ketligi;
elektron raqamli imzoning ochiq kaliti - elektron raqamli imzo kalit vositalaridan foydalangan holda hosil qilingan, elektron raqamli imzo yopiq kalitiga mos keluvchi, axborot tizimining har qanday foydalanuvchisi foydalana oladigan va elektron hujjatdagi elektron raqamli imzo kalit haqiqiyligini tasdiqlash uchun mo‘ljallangan belgilar ketma-ketligi;
elektron raqamli imzo kalitining sertifikati - elektron raqamli imzoning ochiq kaliti elektron raqamli imzoning yopiq kalitiga mosligini tasdiqlaydigan va elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasiga vakolatli organ tomonidan berilgan elektron yoki qog‘oz shaklidagi hujjat;
elektron raqamli imzo yopiq kalitining paroli - elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan ruxsatsiz tarzda foydalanishdan himoya qilish uchun mo‘ljallangan shartli belgilar ketma-ketligi.
elektron raqamli imzoning yopiq kaliti egasi - elektron raqamli imzo kalitini yaratgan (elektron hujjatga imzo qo‘ygan) va vakolatli organ tomonidan uning nomiga elektron raqamli imzo kaliti sertifikati berilgan jismoniy shaxs.
elektron raqamli imzo kalit sertifikatini boshqarish - elektron raqamli imzo kalitining sertifikati amal qilishini to‘xtatib turish yoki qayta tiklash yoxud uni bekor qilish.
elektron raqamli imzo kalit sertifikatining amal qilish muddati - elektron raqamli imzo kaliti ro‘yxatga olingan vaqtdan boshlab 24 oydan oshmasligi kerak.
50. DRP tizimlaridan foydalanishdagi cheklovlar va kamchiliklar
Disaster Recovery Planning (DRP) tizimlaridan foydalanishning cheklovlari va kamchiliklari mavjud. Bu tizimlar, tashkilotlarga majburiy ma'lumotlarini tiklash, saqlash va tiklash jarayonlari yaratishda yordam beradi. Lekin ularning ham cheklovlar va kamchiliklari bor. Quyidagi, DRP tizimlaridan foydalanishdagi eng ko'p uchraydigan cheklovlar va kamchiliklarni ko'rib chiqamiz:
1. Moliyalashtirish: DRP tizimlarini yaratish va o'rnatingizni yaxshi saqlash uchun moliyalashtirish zarurligidir. Ba'zi tadbirkorliklar uchun, bu qat'iy moliyaviy majburiyat bo'lishi mumkin.
2. Tekshiruv va Yangilanish: DRP tizimlarini tekshirish va yangilashni o'rtacha bajarish qiyin bo'lishi mumkin. Yangilanish jarayoni, ma'lumotlar yo'qolganida, tizimlarda yangilanishni amalga oshirish uchun xavfsizlikni ta'minlash va ma'lumotlarni qayta tiklash zarur bo'lishi mumkin.
3. Xavfsizlik: DRP tizimlari, xavf-yovuzlik va uning oqibatlari bilan bog'liq tadbirlarni boshqarish uchun xavfsizlikning yuqori darajada ta'minlanishi zarur. Hujumlar, vayrona yoki hujum o'qigan paytlarda moliyaviy zarar bermasligi uchun yuqori darajada xavfsizlik kerak.
1. Moliyaviy Kamchiliklar: DRP tizimlarini o'rnatingizda moliyaviy kamchiliklarni ta'lim qilish, qo'llanish va ta'minlash o'z ichiga oladi. Bu, texnologik va infrastruktur xavf-yovuzliklariga qarshi tadbirlarni amalga oshirish uchun moliyaviy resurslarni talab qiladi.
2. To'g'ri vaqtida Monitoring: DRP tizimlarini doimiy monitoring va tekshiruv olib borish vaqti va mablag' talab qiladi. Bu monitoring va tekshiruv tadbirlari uchun mablag'atlarni ajratish va unga tayyorlash odatiyroq emas.
3. Hujjat va Xavfsizlik Ko'rsatuvchilari: DRP tizimlari uchun to'g'ri vaqtida xavfsizlik tadbirlari, hujjat boshqaruvining tuzilishini o'z ichiga oladi. Hujjat va xavfsizlik ko'rsatuvchilari ta'lim berish, monitoring va qayta tiklashda ishlatilishi mumkin bo'lgan asboblar uchun moliyaviy kamchiliklarni ta'minlash uchun zarur bo'lishi mumkin.
51. Elektron tijoratda B2B modeli. B2B asosida ishlab turgan tizimlarga misollar keltiring.
B2B (Business-to-Business) modeli, tadbirkorlar orasida amaliy hamkorlikni ifodalovchi elektron tijorat modelidir. Bu modelda bir tadbirkor boshqa bir tadbirkorga maxsulotlar, xizmatlar yoki ta'minotlarni sotib olish uchun yondashadi. Quyidagi misollar, B2B modeli asosida ishlab turgan tizimlarni ko'rsatadi:
1. Amazon Business: Amazon Business, Amazon platformasining tadbirkorlar uchun maxsus versiyasidir. Bu platforma, tadbirkorlarga katta miqdorda maxsulotlarni sotib olish, maxsulotlarni taqdim etish va xaridorlar bilan tadbirkorlik muomala qilish imkonini beradi. Amazon Business, katta va kichik tadbirkorlar, korxonalar va muassasalar uchun eng keng tarqalgan maxsulotlarni taklif etadi.
2. Alibaba: Alibaba Group, Xitoy merkazlangan dunyoda eng katta elektron tijorat platformalaridan biri hisoblanadi. Ushbu platforma, global tadbirkorlar uchun katta bo'lgan xizmatlar va maxsulotlar ro'yxati bilan xaridorlar bilan tadbirkorlar orasida doimiy bog'lovchi jismoniy va onlayn muhitni yaratgan. Alibaba, ko'pgina maxsulot turini taqdim etadi va xaridorlar tadbirkorlar bilan hamkorlikda savdo qilishlari mumkin.
3. ThomasNet: ThomasNet, tadbirkorlar uchun ishlab chiqarish va ta'minotning jamiyat bazasini yaratgan onlayn platformadir. Bu platforma, tadbirkorlar uchun mahsulotlarni qidirish, tanlash va ishlab chiqarishga oid ma'lumotlarni taqdim etadi. Shuningdek, ThomasNet, tadbirkorlarni ishlab chiqaruvchi va ta'minotchi tadbirkorlar bilan bog'liq qiladi.
4. SAPAriba: SAPAriba, tadbirkorlar uchun xaridorlikni avtomatlash va ta'minot jarayonlarini boshqarishda yordam beruvchi onlayn platformadir. Bu tizim, tadbirkorlar uchun mahsulotlar va xizmatlarni xarid qilish, sharhlar bermoq, narxlarni solishtirish va xaridorlar bilan bog'liq barcha muomalalarni boshqarish imkonini taqdim etadi.
5. Cisco: Cisco, texnologiyalarni sotishda xususiyatlarga ega bo'lgan tadbirkorlar orasida B2B modelni o'z ichiga olgan tadbirkorlardan biridir. Cisco, telekommunikatsiya, kompyuter tarmoqlari, xavfsizlik sistemalari va boshqa texnologik xizmatlar va mahsulotlarni sotish uchun tadbirkorlarga yo'l qo'ymoqda.
52. Veb sayt turlari va ularni tuzish usullari
Elektron tijorat uchun turli xil veb-sayt turlari mavjud. Ularni tuzish usullari esa ularning maqsadlari, foydalanuvchilarining talablari va tijorat modeliga bog'liq. Quyidagi, elektron tijorat uchun turli veb-sayt turlarini va ularni tuzish usullarini ko'rib chiqamiz:
1. Online Do'kon (E-commerce) Sayti:
2. Yig'ilgan Markaz Sayti (Marketplace):
4. Onlayn Xizmatlar Platformasi:
- Maqsad: Onlayn xizmatlarni taklif qilish (masalan, elektron kurslar, streaming xizmatlar).
- Tuzish Usullari:
53. Elektron tijoratning C2C modeli. Misollar keltiring.
C2C (Consumer-to-Consumer) modeli, elektron tijoratda mijozlar o'rtasidagi savdoni ifodalovchi bir modeldir. Bu modelda, mijozlar o'zlarining maxsulotlarini yoki xizmatlarini boshqa mijozlarga sotib olishadi. Quyidagi misollar, C2C modeli asosida ishlab chiqilgan tizimlarni ko'rsatishadi:
1. eBay: eBay dunyo bo'ylab mashhur bo'lgan onlayn auktsion va savdo platformasi. Bu sayt C2C modelini o'z ichiga oladi, mijozlar maxsulotlarini qo'shish, xarid qilish va savdo qilishlari mumkin. Mijozlar o'zlarining nolgan yoki ishlatilgan maxsulotlarini saytda joylashtirib, boshqa mijozlarga sotishlari mumkin.
2. Craigslist: Craigslist, mahalliy e'lon va savdo sayti bo'lib, mijozlar o'rtasida C2C modelini amalga oshiradi. Bu sayt orqali mijozlar turli turdagi xizmatlarni (tashqi savdo, texnika, xizmatlar, ish joylari) taqdim etish, sotish va sotib olishlari mumkin.
3. Facebook Marketplace: Facebook, mijozlar orasida savdo uchun platforma taqdim etish uchun Marketplace xizmatini taklif qiladi. Bu orqali mijozlar o'zlarining maxsulotlarini yoki xizmatlarini sotish, sotib olish va almashishlari mumkin.
4. Poshmark: Poshmark, maxsulotlarni o'zbekiston tashqi savdoga sotish va sotib olishga mo'ljallangan platformadir. Bu tizim orqali, mijozlar o'zlarining garderobidagi maxsulotlarni sotib olish, yangi yoki ishlatilgan kiyim-kechaklar, aksessuarlar va boshqa modellar bilan almashishlari mumkin.
5. Depop: Depop, modaga qiziqganlar uchun tuzilgan C2C modeliga ega bo'lgan onlayn platformadir. Bu sayt orqali, mijozlar o'zlarining modaga qiziqishlarini, ishlab chiqilgan maxsulotlarini, vinta-j kiyim-kechaklarni, aksessuarlarni sotib olishlari va sotishlari mumkin.
6. Letgo: Letgo, lokal sotuvsiz mijozlar orasida maxsulotlarni sotish va sotib olish uchun mo'ljallangan onlayn platformadir. Mijozlar Letgo orqali o'zlarining qo'shimcha narsalarni, texnika, uy va hayvonlarni sotib olishlari va sotishlari mumkin.
Bu misollar, C2C modelini o'z ichiga olgan turli xil elektron tijorat platformalarini ifodalaydi. C2C modeli, mijozlar o'rtasida to'lovli yoki to'lovsiz savdo amaliyotlarini amalga oshirishda o'zini o'zlashtirgan va shu turi tijoratga qiziqish ko'rsatgan bir tizimni rivojlantirishda yordam bera olishi mumkin.
54. Statik saytlarning afzallik va kamchiliklari
Elektron biznes texnologiyalarida, statik saytlar ham foydalanilishi mumkin, lekin ularning afzallik va kamchiliklari mavjud. Quyidagi, elektron biznes uchun statik saytlarning afzalliklarini va kamchiliklarini ko'rib chiqamiz:
1. Oddiy va Arzon: Statik saytlar oddiy va tezkor tuzilishga ega bo'lib, ularni yaratish va ishlatishni arzonlashtiradi. Buning natijasida, moliyaviy resurslar va vaqtni tejam etish imkoniyati ortadi.
2. Tez Yuklanadi: Statik saytlar ma'lumotlar o'qilishida tez vaqtlar talab qiladi. Bu, saytning yuklamasi va ishlashining tezligiga olib keladi, shuningdek, foydalanuvchilar uchun ham saytga kirish oson bo'ladi.
3. Xavfsizlik: Statik saytlar, ham mazkur sayt o'zgarishlari uchun ularni ishlatuvchi tarmoqlarni ishlab chiqarib, xavfsizlikni oshirishga yordam bera olishadi. Ular, saytning xavfsizligini ta'minlash uchun standart xavfsizlik protokollari va ko'nikmalarni o'z ichiga oladi.
1. Dinamiklikning Qiyinchiliklari: Statik saytlar o'zgartirishlarga qanchalik qiyinchilik qilsa, dinamiklikni taqdim etish qiyinlashadi. Agar sayt boshqa turdagi dinamik ma'lumotlarni ko'rsatishni kerak qilsa, bunga muvofiq o'zgartirishlarni boshqarish uchun qiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin.
2. Mazkur Sayt Organlari: Statik saytlar, mazkur sayt organlarini boshqarish uchun chet elda mumkin bo'lgan samarali qo'llanma va boshqaruv tizimlarni ta'minlash uchun tayyor bo'lishi kerak bo'ladi. Bu, texnik jarayonlarni o'z ichiga oladigan dinamik saytlarga qaraganda qiyinlik yaratadi.
3. Kontent Boshqaruvining Qiyinchiliklari: Statik saytlar kontentni o'zgartirish uchun engil bo'lishi sababli kontent boshqaruvini boshqarishda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Dinamik saytlar esa ma'lumotlarni boshqarishda yuqori darajada samarali bo'lib, foydalanuvchilarga ko'proq imkoniyatlar taqdim etishadi.
VR (Virtual Reallik), VR pleyerlari ko'rgan va his qiladigan haqiqiy uch o'lchovli dunyo aslida barcha virtual va kompyuterlar tomonidan yaratilgan. VR dunyosi butunlay virtualdir. Odamning eshitishini, teginishini, hidini, ta'mini, kuchini, harakatlarini va boshqa hissiy tizimlarini rag'batlantirish orqali immersiv tajribaga erishiladi. Bularning barchasi real dunyoda mavjud emas, faqat VR uskunalari o'yinchilarning his-tuyg'ularini o'zgartiradi.
AR (kengaytirilgan reallik), AR dunyosi qisman haqiqiy va qisman virtualdir. Boshqacha qilib aytganda, haqiqatan ham dunyo raqamli axborot tashuvchisi sifatida mavjud. Masalan haydovchi AR ko'zoynak taqib, avtomobilning old oynasini virtual ekranning tashuvchisi sifatida ishlatsa, raqamli ma'lumotlarning pozitsiyasi ko'zoynak kiygan odamning boshini burish bilan o'zgartiriladi, shunda ma'lumotlar har doim old tomonda bo'ladi. foydalanuvchining nazarida va nisbiy pozitsiyada hech qanday o'zgarish bo'lmaydi
1. Virtual Sinov O'zgaruvchilari:
· Onlayn sotiq saytlarida AR ishlatib, mijozlarga mahsulotlarni san'aliy ravishda sinash imkoniyatini berish mumkin. Masalan, kiyim-kechak va aksesuar sohasida foydalanuvchilar mahsulotlarni o'z rasmlarida san'aliy sinov qilishlari mumkin.
2. Mahsulot Belgilash va Ma'lumotlar:
· QR kodlari yoki tasvir tanish tizimlari orqali mahsulotlarda AR belgilar ishlatib, mijozlarga qo'shimcha ma'lumotlar, izohlarni yoki chegirmalarni taklif qilish mumkin.
· Katta sotib olinadigan joylarda yoki supermarketlarda, AR asoslangan xaritalar va yo'lnomalar orqali mijozlarga do'kondagi mahsulotlarni topishda yordam beringan mumkin.
· Mijozlarga mahsulotlarni ishlatish, bakimi yoki o'rnatish haqida interaktiv yo'riqnoma taqdim qilish uchun AR ishlatish mumkin.
· Mijozlarga butunlay virtual do'kon tajribasi taqdim qilish orqali, mahsulotlarni haqiqiy dunyoda bo'lmagan joyda ko'rish va sinov qilish imkoniyatini berish mumkin. Xususan katta va qimmatbaho mahsulotlar uchun etkili bo'lishi mumkin.
2. Virtual Sinov O'zgaruvchilari:
· Kiyim va modada foydalanuvchilarga, san'aliy sinov odalari taqdim qilish orqali, kiyim va aksesuarlarni san'aliy ravishda sinashlari mumkin.
· Ishchi yoki mijozlarga mahsulot ta'limi, seminarlar yoki uchrashuvlar uchun virtual muhitlar yaratish mumkin. Bu, masofaviy ta'lim yoki hamkorlik imkoniyatlarini oshirishga yordam bera olish uchun muhim bo'lishi mumkin.
4. Virtual Showroom va Nashrlar:
· Sanal realitet, mahsulot nashrlari yoki choyxona uchun virtual showroomlar yaratib, mijozlarga interaktiv tajriba taqdim qilish mumkin.
56. AR texnologiyasini biznesda qo'llash sohalari
Augmented reality (AR) texnologiyasi, biznes sohalarida bir nechta foydalanish yollari bor. Bu yerlardan ba'zilari:
· Virtual do'konlar: AR, mahsulotlarni san'aliy ravishda sinash va ko'rish imkoniyatini berib, onlayn xarid tajribasini yaxshilaydi.
· Mahsulotlar haqida ma'lumot: Do'kon raflaridagi mahsulotlar bilan bog'liq qo'shimcha ma'lumotlarni ko'rish uchun AR ilovalari ishlatilishi mumkin.
· Ta'lim materiallari: AR, interaktiv ta'lim materiallarini yaratish va talabalarga haqiqiy o'rganish tajribasi taqdim qilish uchun ishlatilishi mumkin.
· Virtual konferensiyalar va ta'limlar: AR, masofaviy ta'lim va ishbilarmonlik uchun virtual konferensiyalar va uchrashuvlar tashkil qilish uchun ishlatilishi mumkin.
· Jarrohlik rejasi: AR, jarrohlar uchun amaliyotni rejalashtirishda yordam bera olishi mumkin.
· Ta'lim va simulatsiyalar: Tibbiyot xodimlari, tibbiyot talabalariga va jarroh bo'lgan shaxslarga AR ilovalar orqali ta'lim va simulatsiya olishlari mumkin.
4. Ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish:
· Ishlab chiqarish stantsiyalari: AR, ishchi-lavozimchilarga yordam berib, ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish uchun qo'llanilishi mumkin.
· Tuzilma va ta'minot zanjirlari: AR, loyihalash va inventar boshqarishda yo'riqnoma berish uchun loyihalash va inventar boshqarishda qo'llanilishi mumkin.
· Xizmat va qo'llab-quvvatlash: AR, mijozlarga mahsulotni o'rnatish, ta'mirlash yoki ishlatish bo'yicha interaktiv yo'riqnoma taqdim qilish uchun ishlatilishi mumkin.
· Virtual yordamchilar: AR ilovalari orqali virtual yordamchilar, mijozlarga savollarga javob bermoq va yordam bermoq uchun ishlatilishi mumkin.
AR texnologiyasini ishlatish, korxonalishni oshirish, mijoz tajribasini yaxshilash va hamkorlikda ishlash imkoniyatlarini oshirish uchun potentsialni yaratadi. Ammo, har bir biznesning zaruratlari farqli bo'lishi mumkinligi sababli, AR ni spesifik bir biznes uchun qanday moslashtirish mumkinligini baholash juda muhim
57. Yandex market elektron savdo do‘koni haqida.
"Yandex.Market" elektron savdo platformasi, Yandex tomonidan ishlab chiqilgan va mijozlarga mahsulotlar, xizmatlar, narxlar va do'konlar haqida ma'lumot beruvchi bir onlayn savdo markazi hisoblanadi. Bu platforma orqali mijozlar o'z mahsulotlarini reklama qilish, sotish va sotib olishlari mumkin.
Quyidagi muhim yönalishlari mavjud:
1. Mahsulotlarni solishtirish: Yandex.Market, mijozlar uchun bir qancha mahsulotlarni solishtirish, qiyoslash va tanlov qilish imkoniyatlarini taqdim etadi. Narxlar, mahsulot haqida ma'lumotlar va foydalanuvchilar tomonidan qoldirilgan sharhlar mavjud.
2. Do'konlar va brendlar: Yandex.Market, turli xil brendlar va do'konlar tomonidan taqdim etilgan mahsulotlarni jamlangan ma'lumotlar orqali mijozlarga ko'rsatadi. Bu orqali foydalanuvchilar o'zlariga kerakli mahsulotni bir necha brendlar, do'konlar orasidan tanlashlari mumkin.
3. Narx solishtirish: Mijozlar, mahsulotlarni narx bo'yicha solishtirish orqali eng arzon va sifatli variantlarni tanlashlari mumkin. Bu, narxlarni solishtirish, filtrlash va tartiblashda osonlikni ta'minlaydi.
4. Reyting va sharhlar: Yandex.Market, mijozlar uchun eng ko'p qo'llaniladigan mahsulotlarni belgilashda yordam bera oladigan reyting tizimini va mijozlar tomonidan qoldirilgan sharhlar orqali mijozlarga xizmat qiladi.
5. Bonus tizimi: Mijozlar mahsulotlar sotib olish orqali bonuslar yig'ib olishlari mumkin. Bonuslar, kelajakdagi xaridlar uchun chegirma qilishda yoki boshqa imkoniyatlarda foydalanishda ishlatiladi.
6. Xaridorga ulashish: Mijozlar mahsulotni xaridorga joylash va to'lovni bajarishlari mumkin. Bu orqali Yandex.Market mijozlarga onlayn xaridni oson va ishonchli qiladi.
7. Harajatlarni solishtirish: Platforma harajatlarni solishtirish imkoniyatini taqdim etadi, shu orqali mijozlar uchun eng arzon yetkazib berish xizmatini tanlashlari mumkin.
Yandex.Market, onlayn savdo sohasida keng qamrovli ma'lumotlarni taqdim etadi va mijozlar uchun qulay va foydali bir platforma hisoblanadi. Bu orqali foydalanuvchilar o'zlariga eng muvofiq mahsulotlarni tanlashlari, narxlarni solishtirishlari va internet orqali sotib olishlari mumkin.
Marketing (inglizcha “market” – bozor so‘zidan) ko‘pincha bozorda sotilish ehtimoli hammadan ko‘p bo‘lgan tovarlarni ishlab chiqarish va xizmatlarni ko‘rsatish bilan bog‘liq zarur bozor faoliyati deb talqin qilinmoqda.
Internet-marketing – Internet tarmoq bozoridan iborat o‘ziga xos bozorni tadqiq etishga, zamonaviy Internet texnologiyalar yordamida tovarlar (xizmatlar) ni samarali ilgari surish va sotishga qaratilgan zarur chora-tadbirlar majmuyidir. Internet tarmog‘i web-serverlar, elektron magazinlar majmuyidan iborat bo‘lib, ularning har qaysisi ma’lum va yetarli darajada to‘lov qobiliyati bilan ajralib turadigan hamda tegishli iste’mol manfaatlariga ega bo‘lgan aniq bir auditoriyaga mo‘ljallangan muayyan tovarlarning turlarini namoyish qilish va sotishga ixtisoslashgan bo‘ladi.
Internet-marketing – nisbatan arzon umumjahon axborot kanali bo‘lib, u yuqori darajada operativligi, aniq maqsadli ta’sir ko‘rsatishi, bo‘lajak mijozlar bilan ancha tez qarshi aloqaga kirishishi, reklama aksiyalarining va marketing tadbirlarining arzonligi bilan ajralib turadi.
Marketing tadqiqotlarining obyekti Internet-bozordir. Marketing kompleksi to‘rtta tarkibiy unsurdan iborat. Bu unsurlar to‘rtta “Pi” nomi bilan mashhur: tovar (product), narx (price), ilgarilatish (promotion), joy (place). Puxta o‘ylangan, rejalashtirilgan, muvofiqlashtirilgan, bo‘lajak xaridorlarni tovar haqida xabardor qilishga, ularda ishonchni mustahkamlashga, ma’lum hajmda va muddatlarda xaridni amalga oshirishga undash maq- sadida istak tug‘dirishga va tovar hamda kompaniyani esga solib turishga qaratilgan harakatlar Internetmarketingning mohiyatini tashkil etadi.
CMS, yoki "Content Management System," veb saytlar yaratish va boshqarish uchun ishlatiladigan dasturlash tizimi hisoblanadi. CMS tizimlari, veb saytlar yaratish va ularga ma'lumot qo'shish, o'zgartirish va boshqarishda foydalanuvchilarga qulayliklar yaratadi. Har bir CMS turi o'z xususiyatlari va imkoniyatlariga ega bo'lgan, shuning uchun foydalanuvchilar o'zlariga eng mos keluvchi CMS ni tanlashadi. Quyidagi, mashhur CMS turlari haqida ogohlantirish beraman:
· WordPress, eng mashhur CMS laridan biri hisoblanadi va aksariyat bilan blogging uchun ishlatiladi, lekin u o'zining pluginlari yordamida har xil sayt turlari uchun moslashtirilishi mumkin.
· U Wordpress.org va Wordpress.com shakllarida mavjud. Wordpress.org ni o'z serverlaringizda o'rnatishingiz va uni tanlashingiz mumkin, Wordpress.com esa tizimning o'z serverlarida joylashgan xizmatidir.
· Joomla ham mashhur veb saytlar tuzishda ishlatiladigan bir CMS hisoblanadi. U dinamik veb saytlar uchun yaxshi variant bo'lishi mumkin, chunki uning shakllanishi va turli imkoniyatlari bor.
· Drupal, katta va murakkab veb saytlar tuzish uchun ishlatiladigan bir CMS turi hisoblanadi. U kuchli va moslashtirilishi oson, lekin boshqa CMS lar bilan solishtirishda murakkabroq bo'lishi mumkin.
· Magento, onlayn do'konlar va elektron tijorat uchun mo'ljallangan CMS hisoblanadi. U katta miqdordagi mahsulotlarni boshqarish va sotish imkoniyatlariga ega.
· Shopify, onlayn do'konlar uchun xususiy CMS hisoblanadi. U hosting va server xizmatlari bilan ham ta'minlangan va moslashtirishga qulayliklar yaratadi.
60. Google Analytics va Yandex Metricaning ishlash prinsiplari
Google Analytics va Yandex.Metrica ikkalasi ham veb saytlarining statistik ma'lumotlarini to'plash, tahlil qilish, va hisobotlar tuzishda ishlatiladigan analitika tizimlari hisoblanadi. Ularning ishlash prinsiplari o'zaro o'xshash, lekin bir-biriga nazaran bir qancha farqlar mavjud.
· Google Analytics: Bu xizmatni ishlatish uchun veb saytingizga Google Analytics skriptini qo'shishingiz kerak. Skriptni saytingizning barcha sahifalariga joylashtirishingiz yoki boshqa interfeyslarni ishlatishingiz mumkin.
· Yandex.Metrica: Yandex.Metrica ishlatish uchun ham veb saytingizga skriptni qo'shishingiz kerak. Bu skript ham saytingizning barcha sahifalariga joylashtiriladi.
2. Foydalanuvchilar haqida ma'lumotlar:
· Google Analytics: Foydalanuvchilar haqida ma'lumotlarni to'plash uchun tanlangan sahifalardagi qanday amalga oshirilishini boshqarish uchun qo'shimcha sozlamalar mavjud.
· Yandex.Metrica: Bu tizim foydalanuvchilar haqida to'liqroq ma'lumotlar to'plashda Google Analytics dan boshqa tahlil usullarini taklif qiladi.
3. Konversiyalar va maqsadlar:
· Google Analytics: Maqsadlar va konversiyalar tuzishning yanada oson yechimini taklif qiladi. Bu, saytingizdagi muhim harakatlarni (masalan, buyurtmalar, kontakt ma'lumotlarni joylashtirish) ko'rsatish uchun idealdir.
· Yandex.Metrica: Bu tizim ham maqsadlar va konversiyalarni kuzatib borish imkoniyatlarini taqdim etadi, lekin uning qo'shimcha funksiyalari mavjud.
· Google Analytics: Mijozlar, haydashlar, jins va boshqa ma'lumotlarga oid statistik ma'lumotlarni to'plashda, Google Analytics ishtirok etilgan tizimlarga ishlov beradi.
· Yandex.Metrica: Yandex.Metrica ham shu kabi parametrlarga asoslangan ma'lumotlarni to'plashda yordam beradi.
5. Statistik ma'lumotlar va hisobotlar:
· Google Analytics: Bu tizim tahlil hisobotlarni, diagrammalarni va ko'rsatkichlarni ishlab chiqishda yaxshi yordam beradi.
· Yandex.Metrica: Bu tizim ham statistik ma'lumotlarni o'rganish va hisobotlarni tuzishda yaxshi imkoniyatlarni taqdim etadi.
6. Mobil ilovalar uchun qo'llanish:
· Google Analytics: Google Analytics mobil ilovalar uchun maxsus statistik ma'lumotlarni olishni taqdim etadi.
· Yandex.Metrica: Bu tizim ham mobil ilovalar uchun mahsus funksiyalarni qo'llab-quvvatlaydi.
7. Ishlovchi interfeys va shakllar:
· Google Analytics: Google Analytics interfeysi yanada shakllangan va intuitsiyaviydir, ammo uning bazi qismlari boshqarish uchun ko'proq vaqt sarflanishi mumkin.
· Yandex.Metrica: Yandex.Metrica interfeysi ham oson va foydalanishga moslashtirilgan. Uning interfeysi bazisida tahlil va ma'lumotlarga tez va oson kirish mumkin.