აშშ ახლოსაა დეფოლტთან | მართლა ასე სერიოზულია ყველაფერი?

Რა მოხდა?

შეერთებული შტატები ახლოსაა დეფოლტთან - სიტუაცია, როდესაც ხელისუფლება ვერ შეძლებს რაიმე ვალდებულების დაფარვას - კერძოდ, სახელმწიფო ვალის უზრუნველყოფას (ანუ დაფარვას).

ფაქტია, რომ ჯერ კიდევ 2023 წლის იანვარში აშშ-ს მთავრობამ სახელმწიფო ვალის ჭერი დაარტყა. ეს ლიმიტი კონგრესმა 1917 წლიდან დააწესა, რათა აღმასრულებელი ხელისუფლება განუსაზღვრელი ვადით ვერ აიღოს სესხი.

ამჟამად, ხაზინა ბიუჯეტის ხარჯებს ფარავს საგადასახადო შემოსავლებით და საკუთარი ბალანსის ბალანსით, რომელიც აპრილის ბოლოს 300 მილიარდი დოლარი იყო. მაგრამ თუ ლიმიტი არ გაიზარდა, შესაძლოა ბიუჯეტში თანხა ამოიწუროს.

დღე X, როდესაც შეიძლება მოხდეს დეფოლტი, არის 1 ივნისი: სახაზინო მდივანმა ჯანეტ იელენმა გამოაცხადა ეს თარიღი.

რატომ უნდა სესხულობდეს აშშ ფულს საერთოდ?

ბიუჯეტის დეფიციტის დასაფარად: 20 წელზე მეტია, ქვეყნის ხელისუფლება იმაზე მეტს ხარჯავს, ვიდრე იღებს გადასახადებსა და მოსაკრებლებში. ბოლოს ამერიკას ბიუჯეტის პროფიციტი ჰქონდა 2001 წელს, როდესაც სახელმწიფო ვალი "მხოლოდ" 5,807 ტრილიონი დოლარი იყო. მისი შემდგომი ზრდა დიდწილად გამოწვეული იყო კრიზისებით, რომლებიც მოითხოვდნენ ეკონომიკაში დიდი სახსრების შეყვანას.

ამრიგად, 2008-2009 წლებში გლობალური ფინანსური კრიზისის გამო, სახელმწიფო ვალის მოცულობა 30%-ზე მეტით გაიზარდა, ხოლო 2020 წლის კოვიდში 19%-ით გაიზარდა. კერძოდ, პანდემიის დაწყების შემდეგ, ხელისუფლებამ გამოყო ხუთი ტრილიონი დოლარი უმუშევრობის გაფართოებული შეღავათების, ბიზნესის ფინანსური მხარდაჭერისა და სხვა სტიმულირების გადასახდელად.

ნომინალურად, აშშ-ს მსოფლიოში ყველაზე დიდი სახელმწიფო ვალი აქვს. მაგრამ თუ ავიღებთ სახელმწიფო ვალის შეფარდებას მშპ-სთან, მაშინ აქ სიტუაცია არც ისე დრამატულია: ის ქვეყნის მშპ-ის 123,4%-ია. მაგალითად, იაპონიის ვალი მშპ-ის 256%-ია.

როგორ - და ვისგან - სესხულობენ ამერიკის ხელისუფლება ასეთ თანხებს?

ამისათვის ხელისუფლება გამოსცემს სპეციალურ სავალო ფასიან ქაღალდებს - სახაზინო ობლიგაციებს - რომლებსაც ყიდულობენ ფიზიკური პირები, კორპორაციები, საინვესტიციო ფონდები და უცხო სახელმწიფოები (ამ უკანასკნელთა შორის ყველაზე დიდი მფლობელები არიან იაპონია და ჩინეთი). ობლიგაციების მნიშვნელოვან ნაწილს ფლობს ამერიკული მარეგულირებელი - აშშ ფედერალური სარეზერვო სისტემა (FED).

აშშ-ს ეკონომიკა მსოფლიოში ყველაზე ძლიერია და მისი ფასიანი ქაღალდები უკიდურესად საიმედოდ ითვლება, ამიტომ ობლიგაციებზე მოთხოვნა ყოველთვის მაღალი რჩებოდა.

შეუძლია თუ არა აშშ-ს დეფოლტის თავიდან აცილება?

დიახ, კრიზისის თავიდან აცილება შესაძლებელია სახელმწიფო ვალის ლიმიტის გაზრდით. ამის წყალობით აშშ კვლავ შეძლებს სესხის აღებას.

კონგრესმენები აწარმოებენ მოლაპარაკებებს ლიმიტის ამაღლებაზე, მაგრამ ჯერჯერობით უშედეგოდ. საქმე რესპუბლიკელების პოზიციაა: ისინი მოითხოვენ სახელმწიფო ხარჯების მკვეთრ შემცირებას (წელიწადში 4,8 ტრილიონი დოლარით) და მათი ზრდის ტემპების წელიწადში ერთი პროცენტით შეზღუდვას. დემოკრატებს, პრეზიდენტ ჯო ბაიდენის ხელმძღვანელობით, სურთ ჭერის აწევა ყოველგვარი წინაპირობის გარეშე, მაგრამ მათ ეს არ შეუძლიათ რესპუბლიკელების თანხმობის გარეშე, რომლებსაც უმრავლესობა აქვთ წარმომადგენელთა პალატაში.

„ყველა მიყურებს სიტყვებით: „ბიჭებო, სერიოზულად ამბობთ?“ ბოლოს და ბოლოს, თუ ვალის გამო დავალიანება გვაქვს, მთელი მსოფლიო უბედურებაში იქნება“, - თქვა თავად ბაიდენმა მოლაპარაკებებზე.

ბაიდენი მართალია და მართლა ასე სერიოზულია ყველაფერი?

აშშ-ს ეკონომიკის სიდიდისა და დოლარის, როგორც მთავარი სარეზერვო ვალუტის სტატუსის გათვალისწინებით, დეფოლტმა შეიძლება მართლაც გამოიწვიოს გლობალური კრიზისი. სინამდვილეში, მთელი გლობალური ფინანსური სისტემა ემყარება აშშ-ს ეკონომიკის უძლეველობის ნდობას: მსოფლიო რეზერვების თითქმის 60% დოლარშია დაცული. დეფოლტის შემთხვევაში, ეკონომისტები ქაოსს პროგნოზირებენ.

„ეს [აშშ-ის დეფოლტი] სასიკვდილო კომბინაცია იქნება. მას შეუძლია მეტასტაზირება მოახდინოს და დააბრკოლოს მთელი ფინანსური სისტემა, რაც საბოლოოდ გამოიწვევს [გლობალური] ეკონომიკის კოლაფსს“, - თქვა მარკ ზანდიმ, Moody's-ის სარეიტინგო სააგენტოს მთავარმა ეკონომისტმა.

დოლარი და აშშ ფასიანი ქაღალდები დაკარგავს ინვესტორების ნდობას, რაც გამოიწვევს საფონდო ინდექსების კოლაფსს. ჯაჭვის გასწვრივ შეერთებულ შტატებში კოლაფსი გამოიწვევს სავალო კრიზისს სხვა პრობლემურ ქვეყნებში, საქონლის ფასების დაცემას, საპროცენტო განაკვეთების ზრდას (ანუ ის განაკვეთები, რომლითაც ბანკები სესხულობენ ფულს ცენტრალური ბანკებიდან, რათა შემდეგ სესხი მისცენ კლიენტებს), სესხების ღირებულება და, შედეგად, მთელი მსოფლიო ეკონომიკის შენელება.

და როგორ იმოქმედებს დეფოლტი თავად აშშ-ში?

თავად ამერიკის ეკონომიკა, დიდი ალბათობით, არ აიცილებს რეცესიას ასეთ სცენარში, რაც გარდაუვლად აისახება სხვა ქვეყნების ეკონომიკაზეც. პირველი დარტყმის ქვეშ იქნება დარგები, რომლებშიც სახელმწიფო ხარჯების წილი დიდია (მაგალითად, თავდაცვის ინდუსტრია), ასევე სადაზღვევო კომპანიები და ბანკები (მათგან ბევრი აღმოჩნდა კრიტიკულ სიტუაციაში დეფოლტის გარეშეც კი).

თეთრი სახლი პროგნოზირებს აშშ-ის მშპ-ს 6.1%-ით შემცირებას, უმუშევრობის 5%-იან ზრდას და საფონდო ბირჟის 45%-იან შემცირებას 2023 წლის მესამე კვარტალში დეფოლტის შემთხვევაში. Moody's-ის ანალიტიკოსებმა იანვარში განაცხადეს, რომ დეფოლტს შეიძლება ჰქონდეს მაკროეკონომიკური შედეგები, როგორც 2008 წლის კრიზისი. მათი გათვლებით, აშშ-ის მშპ დაკარგავს 4%-ს, ხოლო ექვსი მილიონი ადამიანი დაკარგავს სამუშაოს. და Bloomberg-ის ეკონომისტების აზრით, პოტენციურმა დეფოლტმა შეიძლება გამოიწვიოს კიდევ უფრო სერიოზული შედეგები, ვიდრე 2008 წლის კრიზისი.

კოლაფსამდე ორ კვირაზე ნაკლები დარჩა?

ფაქტი არაა. ჯანეტ იელენის მიერ გამოცხადებული ვადის მიუხედავად, დეფოლტი არ უნდა მოხდეს ზუსტად 1 ივნისს.

აშშ-ს ხელისუფლებას ჯერ კიდევ აქვს არსენალში „განსაკუთრებული ზომები“ „განკითხვის დღის“ გადადების მიზნით.

რა ზომებია 👇
ფინანსთა სამინისტროს მოუწია დროებით შეეჩერებინა შენატანები სახელმწიფო დაწესებულებებში და საპენსიო ფონდებში: ჭერის მიღწევის პირობებში ხელისუფლება იძულებულია ჯერ თანხა გამოყოს მიმდინარე ხარჯებისა და ვალების მომსახურებისთვის. ამავე მიზეზით, მათ შეაჩერეს ინვესტიციები სტაბილიზაციის ფონდის დოლარის ნაწილიდან (ეს არის ფონდი, რომელიც შეიქმნა ჯერ კიდევ დიდი დეპრესიის დღეებში დოლარის მხარდასაჭერად) სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებში - ეს ასევე საშუალებას გაძლევთ გაათავისუფლოთ დამატებითი ფული. რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას მიმდინარე ხარჯებისთვის და დროის მოსაპოვებლად.

ასევე, აშშ-ს ხაზინას კვლავ შეუძლია ახალი ობლიგაციების გამოშვება, თუ ძველი ობლიგაციები მომწიფებულია. ახლის ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს ახლად დაფარულთა ოდენობას (ეს კანონიერია, რადგან ვალის ლიმიტი ამ გზით არ იზრდება, მაგრამ ასეთმა ქმედებებმა ასევე შეიძლება მხოლოდ გადადოს გადახდის მომენტი).

იელენის თქმით, ამ გადაუდებელი ზომების ეფექტი ამოიწურება ზუსტად ივნისის დასაწყისში. ამავდროულად, მინისტრი აღიარებს, რომ დეფოლტის ფაქტობრივი თარიღი შესაძლოა განსხვავდებოდეს სავარაუდო თარიღისგან რამდენიმე დღით ან თუნდაც კვირით.

მსოფლიოს საინვესტიციო ბანკების უმეტესობას ასევე სჯერა, რომ X დღე შესაძლოა 1 ივნისზე გვიან დადგეს 👇

Deutsche Bank: სავარაუდოდ ივლისის ბოლოს

Morgan Stanley: 50% 7-14 ივნისი, ალტერნატიული 21-28 ივლისი

Goldman Sachs: ივლისის ბოლომდე ან სექტემბრის ბოლომდე

Citi: 15 ივნისი

Wrightson ICAP: 25 ივლისი

JPMorgan: არაუგვიანეს 9 ივნისისა

Barclays: ივლისის ბოლომდე

და მხოლოდ Bank of America უწოდებს 1 ივნისს სავარაუდო თარიღს.

ლიმიტი იყო გაზრდილი?

დიახ, მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ ეს 102-ჯერ მოხდა.

უმეტეს შემთხვევაში, კონგრესი უბრალოდ ამაღლებს ლიმიტს, მაგრამ ბოლო წლებში ზრდა მზარდი სირთულით მოხდა - მაგალითად, 2011 წელს რესპუბლიკელები და დემოკრატები შეთანხმდნენ ვადამდე სამი დღით ადრე. სახელმწიფო ვალის გაზრდის საკითხი სულ უფრო ხშირად ხდება პოლიტიკური ვაჭრობის საგანი, როცა ოპოზიციას საკუთარი მიზნების მიღწევა სურს.

ანუ საშიში არაფერია?

დიდი ალბათობით, ვალის ზღვარი ამჯერადაც გაიზრდება: პოტენციური დეფოლტის ფასი ძალიან მაღალია როგორც აშშ-სთვის, ასევე მთელი მსოფლიოსთვის. ინსტიტუციონალურ ინვესტორებს არ სჯერათ დეფოლტის: მაგალითად, მმართველი კომპანია იანუს ჰენდერსონი აფასებს მის ალბათობას 1%-ზე ნაკლებზე.

ამავდროულად, დეფოლტის საფრთხე, თუმცა მცირეა, მაგრამ მაინც გაცილებით მაღალია, ვიდრე 2011 წელს, ამბობენ Bloomberg Markets Live Pulse სერვისის მიერ გამოკითხული ფინანსური სპეციალისტების დაახლოებით 60%. „რისკი უფრო მაღალია, ვიდრე ადრე, ელექტორატის და კონგრესის პოლარიზაციის გათვალისწინებით. ორივე მხარემ იმდენი ჩათხარა, რომ არსებობს რისკი, რომ ყველაფერს დროულად არ გააკეთებენ“, - ციტირებს ბლუმბერგს ანალიტიკური კომპანია Invesco-ს ექსპერტი ჯეისონ ბლუმი.

როგორც ბოლო საშუალება, ჯო ბაიდენს აქვს კონსტიტუციის მე-14 შესწორება

თეორიულად, ეს საშუალებას აძლევს პრეზიდენტს დააგროვოს ვალები კონგრესის თანხმობის გარეშე და კრძალავს ვალდებულებების გადაუხდელობას. თუმცა, ფინანსთა სამინისტროში მიაჩნიათ, რომ ამან შესაძლოა საკონსტიტუციო კრიზისი გამოიწვიოს. ასევე, ფინანსთა სამინისტროს თეორიულად შეუძლია მიმართოს ემისიას ნებისმიერი ნომინალის (თუნდაც ერთი ტრილიონი დოლარი) მონეტის გამოშვებით და მიიღოს ნაღდი ფული Fed-ისგან ამ მონეტის უსაფრთხოების წინააღმდეგ - მაგრამ ამერიკის ცენტრალურ ბანკს უფლება აქვს უარი თქვას მიღებაზე. გადახდის ეს ფორმა რეპუტაციის ზარალის თავიდან აცილების მიზნით.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ თუ დეფოლტი ნამდვილად მოხდება, ეს იქნება ტექნიკური - ეს ნიშნავს, რომ ქვეყანას აქვს ფული, ის უბრალოდ ვერ გამოიყენებს მას. აშშ-ს სრულფასოვანი დეფოლტი, პრინციპში, უკიდურესად საეჭვოა ამერიკული სახელმწიფო ვალის სპეციფიკიდან გამომდინარე: სინამდვილეში, ქვეყნის საგარეო ვალიც კი შიდაა, რადგან სახაზინო ობლიგაციები დოლარად ყიდულობენ. ასეთი ვალების გასტუმრება უფრო ადვილია: პრობლემების შემთხვევაში, მთავრობას შეუძლია უბრალოდ დაბეჭდოს საჭირო თანხა და კრედიტორები მათთან ერთად გადაიხადოს. ეს გამოიწვევს აშშ-ში ინფლაციის ნახტომს, მაგრამ თავიდან აიცილებს სრულ კატასტროფას.

თუმცა, იმ მომენტამდე, სანამ აშშ-ის ხელისუფლება დათანხმდება ჭერის გაზრდას ან იძულებული გახდება გამოიყენოს სხვა გამოსავალი, ბაზრებმა შეიძლება განიცადოს არასტაბილურობა (ანუ ფინანსური აქტივების ფასების მკვეთრი ცვლილება): მაგალითად, 2011 წელს, კონგრესმენების შეუძლებლობის ფონზე კომპრომისზე მისვლა, S&P 500 ინდექსი ორ კვირაში 17%-ით დაეცა. ხოლო საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტო Standard & Poor's-მა მაშინ პირველად ისტორიაში შეამცირა აშშ-ს გრძელვადიანი საკრედიტო რეიტინგი AA +-მდე, ანუ შეცვალა ქვეყნის სავალო ვალდებულებების შეფასება „უმაღლესი“-დან „მაღალ“ ხარისხზე.

შეიძლება ველოდოთ ასეთ მოვლენებს წელსაც?

დიახ, დეფოლტის საფრთხემ შესაძლოა ბაზრებზე ტურბულენტობა გამოიწვიოს. თუ გაურკვევლობა ძალიან დიდხანს გაგრძელდება, რისკები მკვეთრად გაიზრდება.

”ძალიან სავარაუდოა, რომ [ბაზრის რყევებს] თან ახლდეს აქციების ფასების დაცემა, მომხმარებელთა და ბიზნესის ნდობის დაკარგვა და კერძო დაკრედიტების შემცირება,” - აღწერენ ეს საფრთხე ბრუკინგსის ინსტიტუტის ანალიტიკოსები ვენდი ედელბერგი და ლუიზა შაინერი.

„რაც უფრო ახლოს იქნება [ამერიკა] დეფოლტთან, მით უფრო დიდი იქნება პანიკა. ბაზრები არასტაბილური გახდება, შესაძლოა საფონდო ბირჟა დაეცეს, სახაზინო ბაზარს ექნება თავისი პრობლემები. ეს არ არის კარგი“, - თქვა JPMorgan-ის აღმასრულებელმა დირექტორმა ჯეიმი დიმონმა Bloomberg TV-ზე.

მაგრამ თუ ყველამ იცის, რომ ამერიკა მაინც გადაიხდის, მაშინ რატომ უნდა იყოს პანიკა?

იმიტომ რომ ბაზარი ასე მუშაობს. ანალიტიკოსები დეფოლტის ალბათობას ახლა 1%-ით აფასებენ - მაგრამ რაც უფრო ახლოს იქნება ვადა, მით უფრო მაღალი იქნება ეს მაჩვენებელი, განსაკუთრებით თუ დარჩენილი პერიოდი აღწევს, მაგალითად, სამ დღეს - როგორც ეს მოხდა 2011 წელს.

ასეთ ვითარებაში, ზოგიერთმა მსხვილმა ინვესტორმა შეიძლება, ყოველი შემთხვევისთვის, გაყიდოს თავისი აქტივები, ვიღაცამ წამოიწყოს სპეკულაცია - შედეგად, ბაზარი შესაძლოა ტურბულენტობაში ჩავარდეს.

მართალი გითხრათ, ეს ყველაფერი პირამიდულ სქემას ჰგავს. რატომ არავინ ფიქრობს, რომ ერთ მშვენიერ დღეს აშშ რეალურად ვერ შეძლებს ვალების გადახდას?

იმის გამო, რომ შეერთებული შტატები არის ყველაზე ძლიერი ეკონომიკა მსოფლიოში, უკავია უნიკალური პოზიცია გლობალურ ფინანსურ სისტემაში და მისი ობლიგაციები ითვლება ყველაზე საიმედოდ.

სახელმწიფო ვალი ნომინალური თვალსაზრისით საშინლად გამოიყურება, მაგრამ არც ისე დიდი აშშ-ს ეკონომიკის ზომასთან შედარებით. გარდა ამისა, არ არის საჭირო ერთდროულად გადახდა. ფიქრი, რომ ამერიკა ვერ შეძლებს ვალების გადახდას, შესაძლებელია მხოლოდ რაიმე სახის გლობალური კატასტროფის შემთხვევაში - მაგრამ ამით არავინ დაინტერესებულია, რადგან შეერთებულ შტატებს კრედიტორების დიდი რაოდენობა ჰყავს.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ აშშ-ის ეროვნული ვალი მხოლოდ ბოლო 20 წლის განმავლობაში იზრდებოდა - თუმცა, ომებითა და ეკონომიკური კრიზისებით გამოწვეული ასეთი პერიოდების შემდეგ, ისტორიულად, როგორც წესი, მოჰყვა მისი კლების პერიოდები.

სად ჯობია ინვესტირება, რომ ნაკლებად იყოს დამოკიდებული შეერთებული შტატების პრობლემებზე?

დეფოლტის შემთხვევაში, ოქრო შეიძლება დაელოდოს გაძლიერებას - კლასიკური თავდაცვითი აქტივი კრიზისში.

Bloomberg Markets Live Pulse-ის უახლესი გამოკითხვის თანახმად, ფინანსური პროფესიონალების ნახევარზე მეტმა თქვა, რომ შეიძენენ ოქროს. Freedom Finance Global-ის ანალიტიკოსი ვლადიმერ ჩერნოვი ვარაუდობს, რომ შეერთებულ შტატებში დეფოლტის შემთხვევაში, ძვირფასი ლითონი შესაძლოა მოკლე დროში 10-15%-ით გაიზარდოს.

სხვა თავდაცვით აქტივებს შორის, რომლებსაც ანალიტიკოსები ხაზს უსვამენ, არის ბიტკოინი, იაპონური იენი და შვეიცარიული ფრანკი, ისევე როგორც თავად აშშ-ს ხაზინა და აშშ დოლარი. ბოლო ორი ვარიანტი შესაფერისია მხოლოდ მოკლევადიანი ტექნიკური დეფოლტისთვის, რადგან გაჭიანურება ორივე აქტივის ღირებულებას დააქვეითებს, მაგრამ თითქმის არცერთ ანალიტიკოსს არ სჯერა ასეთი სცენარის, როგორც ზემოთ დავწერე.