Ona tili fanidan testlar tahlili
1-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Bizdan 3 narsa so’ralyapti:
1. Boshqaruvli birikma bo’lsin.
E’tibor qilsak, faqat B va C variantlarda boshqaruvli birikma bor (so’zlar -ga , -ni qo’shimchalari orqali bog’langan).
O’z-o’zidan, A va D variantlar safni tark etadi, chunki ularda bitishuvli birikmalar berilgan: asil tosh, qalin tutun.
2. Hokim so’z paronimi bor so’z bo’lsin.
Hokim so’z – birikmada o’ng tomondagi so’z:
B da yoqmoq, C da artish.
Afsuski, bu ikkala so’z ham o’z paronimiga ega:
B) yoqmoq – yog’moq (ayniqsa, yoqqan, yog’gan shakllarida tiniq ko’rinadi);
C) artish – archish.
To’g’ri javob hali aniqlanmadi.
3. Tobe so’z shakldoshiga ega so’z bo’lsin.
Tobe so’z – birikmada chap tomondagi so’z:
B da adibga, C da yuzni.
Bulardan faqat yuzni so’zi shakldoshiga ega:
yuzni I (betni);
yuzni II (yuz sonini).
Demak, to’g’ri javob – C.
2-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Parchadagi quyidagi so'zlar test shartiga mos keladi:
1) yurak (yurag/im):
2) senga (asosi "sen": sen+ni= se/ni);
3) kerak (kerag/i);
4) obro'mi (asosi "obro'": obro'/yim);
5) pastkashlar (asosi "past": past+ay=pasay).
Demak, bunday so'zlar 5 ta ekan.
To'g'ri javob - A.
P.S. "Qilmoqmi" so'zining asosi "qilmoq" emas, balki "qil", shu bois fonetik hodisa haqida gap-so'z bo'lishi mumkin emas.
3-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Metonimik ko’chish – bir so’zni aytib, unga bog’liq boshqa narsani nazarda tutish. Masalan, “Oyog’ing necha?” deganda oyoqni emas, oyoqqa bog’liq boshqa narsani – “razmer”ni tushunamiz. Shunga o’xshash holatlar A, B va D variantlarda mavjud.
A) Balki, tush ko‘rganday qolursiz hayron, Eshitib Toshkentning sabr-u toqatin.
“Toshkentning sabr-toqati” deganda “Toshkent aholisining sabr-toqati” tushunilmoqda. Joy va undagi odamlar – bog’liq tushunchalar.
B) O‘zbek Navoiyni o‘qimay qo‘ysa, Oltin boshning kalla bo’lgani shudir.
“Navoiyni o’qish” deganda “Navoiyning asarlarini o’qish” tushunilmoqda. Muallif va uning asarlari – bir-biriga aloqador tushunchalar.
D) Dasturxonga qarang!
“Dasturxon” deganda “ovqat, yeguliklar” tushunilmoqda. Dasturxon va ovqat makon-zamonda o’zaro bog’liq tushunchalardir.
E’tibor bering: bizdan metonimiyani emas, aksincha, metonimiya yo’q bo’lgan gapni topish so’ralgan. C variantda metonimik ko’chish yo’q.
C) Undan-ku, bir tirnoq — men qoldim. Yaxshimi-yomonmi, har qalay, ismini familiya qilib yuribman.
“Tirnoq” deganda “farzand” nazarda tutilgan. Tirnoq va farzand ham bir-biriga bog’liq, biroq butun-qism bog’liqligi (tirnoq farzandning bir qismi) fanda sinekdoxa deb o’rganiladi.
To’g’ri javob – C.
Testlar va ularning tahlili ona tili va adabiyot fani o'qituvchisi Mansur Siddiqovga tegishli.
4-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Har bir variantda 3 tadan fe'l berilgan. Ulardagi fe'l yasovchi qo'shimchalarni aniqlab chiqamiz. Qaysi variantdagi hamma fe'l yasovchi qo'shimcha bir xil bo'lsa, o'sha javob to'g'ri bo'ladi.
A) qanoat/lan/moq, zavq/lan/moq, tik/la/nmoq
❌ (-lan, -lan, -la)
B) achchiq/lan/moq, yaxshi/la/nmoq, ovqat/lan/moq
❌ (-lan, -la, -lan)
C) foyda/lan/moq, shubha/lan/moq, shug'ullan/moq
❌ (-lan, -lan, tub so'z)
D) tayyor/la/nmoq, toza/la/nmoq, tarbiya/la/nmoq
✅ (hammasi -la)
Bu testni yechishda -la va -lan qo'chimchalarini farqlash muhim edi. Shuningdek, C variantdagi shug'ullanmoq so'zi yasalMAgan ekaniga diqqat qaratish talab etilardi.
To'g'ri javob - D.
5-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Nimani topishimiz kerak?
Bo'g'inga ajratganda va morfemalarga bo'lganda chizadigan chiziqlarimiz bir joyda (ustma-ust) kelib qolmaydigan so'z.
Har bir variantni ko'rib chiqamiz.
A)
yu-gur-gan-dan (bo'g'in);
yugur / gan/ dan (morfema).
Bu yerda 3- va 4-bo'g'inlar ajralgan joyda morfemalar ham bo'lingan.
Demak, xato.
B)
tinch-lik-par-var (bo'g'in);
tin/ch/lik/parvar (morfema).
Bu so'zda -lik ham bo'g'in, ham morfema sifatida ajratilgan, ya'ni 2-bo'g'in va 3-morfema bir xil.
Demak, xato.
C)
is-si-g'i-ni (bo'g'in);
issi/ g'/i/ni (morfema).
Bu so'zda -ni ham bo'g'in, ham morfema sifatida ajratilgan.
Demak, xato.
D)
qay-ta-ri-lar (bo'g'in)
qayt/ar/il/ar (morfema).
Bu so'zda biror bo'g'in biror morfema bilan bir xil bo'lib qolmagan.
Demak, to'g'ri javob - D.
6-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Bizdan so'ralgan narsa:
1) bir xil yoziladigan ikki xil, ya'ni shakldosh qo'shimcha bo'lsin;
2) ikkovi ham so'z yasovchi bo'lsin.
Testda shu ikki talabga javob beradigan qo'shimchalar YO'Q gap so'ralgan.
To'g'ri javob - A.
"O'xshash" dagi -sh va "to'plash"dagi -sh shakldosh-ku, lekin ikkinchi -sh so'z yasovchi EMAS. Demak, bu gapda o'zaro shakldosh so'z yasovchilar qo'llanMAgan.
B da madaniy/ at va o'l /at (bu yerda har ikki -at ham ot yasovchi, biroq birinchisi arabcha, ikkinchisi o'zbekcha qo'shimcha bo'lgani bois shakldosh hisoblanadi);
C da qir/ g'in (ot yas.) va hor/ g'in (sifat yas.);
D da tin/ ch (sifat yas.) va quvon/ ch (ot yas.).
7-test(savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Bizdan 3 narsa so’ralyapti:
1. Boshqaruvli birikma bo’lsin.
E’tibor qilsak, faqat B va C variantlarda boshqaruvli birikma bor (so’zlar -ga , -ni qo’shimchalari orqali bog’langan).
O’z-o’zidan, A va D variantlar safni tark etadi, chunki ularda bitishuvli birikmalar berilgan: asil tosh, qalin tutun.
2. Hokim so’z paronimi bor so’z bo’lsin.
Hokim so’z – birikmada o’ng tomondagi so’z:
B da yoqmoq, C da artish.
Afsuski, bu ikkala so’z ham o’z paronimiga ega:
B) yoqmoq – yog’moq (ayniqsa, yoqqan, yog’gan shakllarida tiniq ko’rinadi);
C) artish – archish.
To’g’ri javob hali aniqlanmadi.
3. Tobe so’z shakldoshiga ega so’z bo’lsin.
Tobe so’z – birikmada chap tomondagi so’z:
B da adibga, C da yuzni.
Bulardan faqat yuzni so’zi shakldoshiga ega:
yuzni I (betni);
yuzni II (yuz sonini).
Demak, to’g’ri javob – C.
8-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Bu gapda ergash gap - "kechagi gaplari majburlikdan aytilgan ekan".
Qo'shma gapni sodda gapga aylantirganimizda ☝️ergash gap qanday bo'lakka aylanadi - shunisi kerak bizga.
Qo'shma gap:
Shunda bildikki, kechagi gaplari majburlikdan aytilgan ekan.
👇🏿
Sodda gap:
Shunda kechagi gaplari majburlikdan aytilgan ekaniNI bildik. (Shunda nimani bildik?)
Ergash gap to'ldiruvchiga aylandi.
Demak, qo'shma gap - to'ldiruvchi ergash gapli qo'shma gap.
To'g'ri javob - C.
9-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Bu testni ovoz berganlarning salkam yarmi to'g'ri belgilagan.
Bu test shu turdagi testlarning nisbatan osonrog'idir, ya'ni "tana" so'ziga raqobat qila oladigan tuzukroq variantlar ham yo'q. Asosiy raqib - "qora". Masalan, B variantda "kon", C variantda "jin" so'zlari berilganda edi, abituriyentlar ancha ter to'kishgan bo'lardi.
Har bir variantni yuzakiroq ko'rib chiqamiz. Demak, 1-tovushni o'zgartirib so'zlar hosil qilamiz.
A) tana
kana, mana, pana, sana, yana, chana (6 ta)
B) axir
oxir (1 ta)
C) qora
bora, pora, zora, chora (4 ta)
D) tozi
qozi, rozi (2 ta)
Tahlilda atoqli otlarni hisoblamadik, yo'qsa, Gana-ku, mayli, Jana, Lora, Nora degan ajnabiy ismlarni ham hisoblashni talab qiluvchilar chiqib qolardi.
Yuzakiroq tahlil bo'lgani uchun quloqqa tanish so'zlarni yozdik, lekin bu umumiy natijaga ta'sir qilmaydi.
Demak, to'g'ri javob - A.
10-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
Mustaqil lug’aviy ma’noga ega bo’lmagan so’zlar deganda olmoshlar, bog’lama vazifasidagi bo’lmoq, sanalmoq, hisoblanmoq so’zlari, to’liqsiz fe’llar, yordamchi so’zlar (ko’makchi, bog’lovchi, yuklamalar), oraliq so’zlar (undov, taqlid, modallar) tushuniladi.
Shularni yodda tutgan holda so’ralgan so’zlarni sanab chiqamiz:
Bilurmisan, ayt menga, knyaz,
Movut ko’zli anov xonim kim?
Turur ispan elchisi birlan?
Oneginga qarar u birdan.
Demak, ushbu parchada olmoshlar (menga, anov, kim, u) va bitta ko’makchi (birlan) qo’llangan ekan.
P.S. Bilurmisan so’zi tarkibidagi -mi yuklamasi qo’shimcha ekanligi (so’z emasligi) bois qatorga kiritilmadi.
To’g’ri javob – D.
11-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL Metonimik ko’chish – bir so’zni aytib, unga bog’liq boshqa narsani nazarda tutish. Masalan, “Oyog’ing necha?” deganda oyoqni emas, oyoqqa bog’liq boshqa narsani – “razmer”ni tushunamiz. Shunga o’xshash holatlar A, B va D variantlarda mavjud.
A) Balki, tush ko‘rganday qolursiz hayron, Eshitib Toshkentning sabr-u toqatin.
“Toshkentning sabr-toqati” deganda “Toshkent aholisining sabr-toqati” tushunilmoqda. Joy va undagi odamlar – bog’liq tushunchalar.
B) O‘zbek Navoiyni o‘qimay qo‘ysa, Oltin boshning kalla bo’lgani shudir.
“Navoiyni o’qish” deganda “Navoiyning asarlarini o’qish” tushunilmoqda. Muallif va uning asarlari – bir-biriga aloqador tushunchalar.
D) Dasturxonga qarang!
“Dasturxon” deganda “ovqat, yeguliklar” tushunilmoqda. Dasturxon va ovqat makon-zamonda o’zaro bog’liq tushunchalardir.
E’tibor bering: bizdan metonimiyani emas, aksincha, metonimiya yo’q bo’lgan gapni topish so’ralgan. C variantda metonimik ko’chish yo’q.
C) Undan-ku, bir tirnoq — men qoldim. Yaxshimi-yomonmi, har qalay, ismini familiya qilib yuribman.
“Tirnoq” deganda “farzand” nazarda tutilgan. Tirnoq va farzand ham bir-biriga bog’liq, biroq butun-qism bog’liqligi (tirnoq farzandning bir qismi) fanda sinekdoxa deb o’rganiladi.
To’g’ri javob – C.
12-test (savoli quyidagi rasmda)
TAHLIL
1) qaysi/nisi (bu so'zda "qaysi" so'ziga ikkita egalik shakli (-i va -si) qo'shilgan, bir "n" tovushi ortgan; "singlisi" so'zida ham ikki egalik qo'shilishiga duch kelganmiz) ;
2) se/ning (bir "n" tushgan);
3) sherig/ing ("k" tovushi "g"ga almashgan);
4) o'shan/ga (bir "n" ortgan);
5) tanlo/v... ("a" tovushi "o"ga aylangan);
6) se/ni (bir "n" tushgan);
7) dey/ish... (bir "y" ortgan).
To'g'ri javob - D: 7 ta.
Testlar va ularning tahlillari muallifi: Mansur Siddiqov
O’zbekiston Yoshlar ittifoqi tashabbusi bilan tashkil etilgan "Masofaviy ta’lim" Telegram kanali.