UX o\'zi nima?

User Experience (UX) — bu foydalanuvchining mahsulot, xizmat yoki tizim bilan o‘zaro aloqasi davomida hosil bo‘ladigan hissiy, funktsional va kognitiv javoblar yig‘indisidir.

ISO 9241-210 standartiga ko‘ra:

“User Experience - bu foydalanuvchi va mahsulot, tizim yoki xizmat o‘rtasidagi o‘zaro aloqaning natijasi sifatida yuzaga keladigan tajriba bo‘lib, u foydalanuvchining ehtiyojlarini, xatti-harakatlarini, hissiyotlarini va kontekstini o‘z ichiga oladi.”

UX – bu faqat dizayn emas:

UX (foydalanuvchi tajribasi) faqat dizayn bilan cheklanmaydi. Bu foydalanuvchilarning muammolarini hal qilish, ularning ehtiyojlariga mos yechimlar topish va ularda ijobiy his-tuyg‘ular uyg‘otish san’atidir.

UX nima uchun muhim?

Foydalanuvchi tajribasi (UX) zamonaviy mahsulot va xizmatlarning muvaffaqiyatida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Quyida UXning muhimligini tushunarli tarzda tushuntiram:

Foydalanuvchi qoniqishini oshiradi
Yaxshi UX mahsulot yoki xizmatdan foydalanishni oson, qulay va yoqimli qiladi. Agar foydalanuvchi kerakli narsani tez topsa va jarayondan zavqlansa, u qayta-qayta foydalanadi.
Biznesda muvaffaqiyatni ta’minlaydi
Yaxshi UX mijozlar sadoqatini oshiradi, sotuvlarni ko‘paytiradi va brend imidjini mustahkamlaydi. Noqulay UX esa foydalanuvchilarni konkurentlarga yo‘naltiradi.
Vaqt va resurslarni tejaydi
Yaxshi UX foydalanuvchi xatolarini kamaytiradi va qo‘llab-quvvatlash xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojni qisqartiradi. Bu esa biznes uchun xarajatlarni tejash demakdir.
Inklyuzivlikni ta’minlaydi
UX dizayn nogironlar, yoshi katta odamlar yoki turli madaniyatdagi foydalanuvchilar uchun mahsulotni qulay qiladi, bu ko‘proq odamni jalb qiladi.
Raqobatbardoshlikni oshiradi
Bugungi raqamli dunyoda foydalanuvchilar ko‘plab variantlardan eng qulayini tanlaydi. Yaxshi UX mahsulotni raqobatchilardan ajratib turadi.
Ijobiy his-tuyg‘ularni shakllantiradi
UX nafaqat funksionallik, balki foydalanuvchida ishonch, qoniqish va zavq kabi his-tuyg‘ularni uyg‘otadi.

Xulosa
UX muhim, chunki u foydalanuvchilarning ehtiyojlarini qondiradi, biznes egalarini maqsadlariga erishishiga yordam beradi, resurslarni tejaydi. Yaxshi UX — bu foydalanuvchi va biznes o‘rtasidagi ko‘prik bo‘lib, ikkala tomon uchun ham muvaffaqiyat keltiradi.

UX dizayn tarixi

UX tushunchasi rasman 1990-yillarda shakllangan bo‘lsa-da, uning ildizlari ancha oldinroqqa borib taqaladi.

940-1950-yillar: Inson-mashina o‘zaro ta’siri.
Ikkinchi Jahon urushi davrida muhandislar samolyotlar va harbiy jihozlarning qulayligini oshirish uchun foydalanuvchi tajribasini o‘rganishni boshladi. Bu ergonomika va inson omillari (Human Factors) sohasining boshlanishi edi.

1960-1970-yillar: Kompyuterlarning paydo bo‘lishi.
Kompyuterlar keng tarqala boshlagach, ularning interfeyslari foydalanuvchilar uchun tushunarli bo‘lishi kerakligi ayon bo‘ldi. IBM va Xerox kabi kompaniyalar foydalanuvchi markazli dizaynni tadqiq qila boshladi.

1980-yillar: Shaxsiy kompyuterlar va GUI.
Apple’ning Macintosh (1984) grafik foydalanuvchi interfeysini (GUI) joriy qilishi UXning rivojlanishida katta qadam bo‘ldi. Oddiy va intuitiv dizayn ommalashdi.

1990-yillar: UX termini paydo bo‘lishi.
Don Norman (Apple’ning sobiq dizayn rahbari) 1993-yilda “User Experience” atamasini keng ommaga tanitdi.

2000-yillar: Raqamli mahsulotlar va mobil inqilob.
Internet va smartfonlarning ommalashishi (iPhone, 2007) bilan UX dizayn muhim soha bo‘ldi. Saytlar, ilovalar va raqamli xizmatlar foydalanuvchi ehtiyojlariga moslashdi.

2010-yillar va hozirgi kun:
UX dizayn professional soha sifatida rivojlandi. Inklyuziv dizayn, AI va VR kabi yangi texnologiyalar UXni yanada chuqurlashtirdi. Bugungi kunda UX biznes muvaffaqiyatining asosiy omillaridan biri bo'lib qolmoqda.

UX va boshqa sohalar bilan bog‘liqlik

Psixologiya (foydalanuvchi xatti-harakatini tushunish)

Kognitiv fanlar (inson qanday o‘ylaydi, qaror qiladi)

Biznes (konversiya, mijoz sodiqligi)

Marketing (auditoriyani tushunish)

Texnologiya (web, mobil va boshqa tizimlari)

UX – bu interdisipliner fan, u yagona yondashuv emas, balki fanlararo integratsiyadir.

Keling real hayotiy misollar bilan ko'rib chiqamiz

Quyida dunyodagi yaxshi UX namunasini ko‘rsatadigan bir nechta misollar keltirilgan. Har bir misol UXning muayyan jihatlarini ochib beradi:

Google Search
Nima uchun yaxshi UX?
Google’ning qidiruv tizimi oddiy, intuitiv va tezkor. Foydalanuvchi faqat so‘rov kiritadi, va kerakli natijalar soniyalar ichida aniq va mos tarzda chiqadi. Minimalistik dizayn (bo‘sh oq ekran, bitta qidiruv satri) foydalanuvchining diqqatini chalg‘itmaydi.

Asosiy jihatlar:
Qidiruv jarayoni soddaligi.
Natijalar deyarli darhol yuklanadi.
Foydalanuvchi xatolariga (masalan, yozuv xatolariga) moslashadi va takliflar beradi.

Spotify
Nima uchun yaxshi UX?
Spotify foydalanuvchilarning musiqaviy didiga mos pleylistlar va tavsiyalar beradi. Interfeys musiqani osongina topish, saqlash va tinglash imkonini beradi.

Asosiy jihatlar:
“Discover Weekly” va “Daily Mix” kabi funksiyalar foydalanuvchi didiga mos keladi.
Qidiruv, pleylistlar va sozlamalar oson topiladigan qilingan.
Telefon, kompyuter va planshetda bir vaqtda boshqarishni taqdim eta oladi.

Amazon

Nima uchun yaxshi UX?
Amazon onlayn xarid qilishni maksimal darajada soddalashtirgan. Mahsulot qidirish, comment o‘qish, savatga qo‘shish va xarid qilish jarayoni tez va tushunarli.

Asosiy jihatlar:
Tovarlar toifalarga ajratilganligi, filtrlash oson.
“1-klikda sotib olish” funksiyasi xaridni bir bosishda amalga oshiradi.
Mahsulot sharhlari, qaytarish siyosati va yetkazib berish ma’lumotlari aniqligi.

Duolingo
Nima uchun yaxshi UX?
Duolingo til o‘rganishni o‘yin sifatida taqdim etadi, bu foydalanuvchilarni qiziqtira oladi. Qisqa darslar, mukofot tizimi va do‘stona interfeys o‘rganishni qiziqarli qilmasdan qolmaydi.

Asosiy jihatlar:
XP ballari va seriyalar (streak) foydalanuvchini qayta-qayta foydalanishga undaydi.
Har xil yoshdagi foydalanuvchilar uchun mos.
Xato qilganingizda darhol tushuntirish beradi.

UX dizaynning 5 darajasi (Jesse James Garrett modeli)

Jesse James Garrett o‘zining “The Elements of User Experience” kitobida UX dizayn jarayonini tushunarli qilish uchun foydalanuvchi tajribasi dizaynini bir nechta darajalarga ajratgan.

1. Strategiya Darajasi (Strategy Plane)

Mahsulotning umumiy maqsadlari va foydalanuvchi ehtiyojlarini aniqlash. Bu darajada “nima uchun” degan savolga javob beriladi.

Misol uchun:

Foydalanuvchilar nimani xohlaydi?
Biznes qanday maqsadlarga erishmoqchi?

2. Doira Darajasi (Scope Plane)

Mahsulotning funksional va kontent talablarini aniqlash. Bu darajada “nima qilish kerak” degan savolga javob beriladi.

Misol uchun:

Mahsulot qanday funksiyalarni o‘z ichiga olishi kerak?
Qanday ma’lumot yoki kontent taqdim etiladi?

3. Tuzilma Darajasi (Structure Plane)

Ma’lumotlar tuzilmasi va o‘zaro ta’sir sxemasini loyihalash. Bu darajada “qanday ishlaydi” degan savolga javob beriladi.

Misol uchun:

Foydalanuvchi qanday harakatlar qiladi?
Ma’lumotlar qanday tartibda taqdim etiladi?

4. Skelet Darajasi (Skeleton Plane)

nterfeysning aniq tartibi va navigatsiya tuzilmasini loyihalash. Bu darajada “qanday ko‘rinadi” degan savolga javob beriladi (lekin vizual estetika emas).

Misol uchun:

Elementlar ekranda qanday joylashadi?
Foydalanuvchi kerakli funksiyani qanday topadi?

5. Sirt Darajasi (Surface Plane)

Mahsulotning vizual ko‘rinishini loyihalash. Bu darajada “tashqi ko‘rinish” tayyorlanadi.

Misol uchun:

Interfeys qanday ko‘rinishi
Ranglar, shriftlar va tasvirlar qanday bo'lishi aniqlanadi

Xulosa

Jesse James Garrettning besh darajali modeli UX dizayn jarayonini tushunarli va tizimli qiladi:

Strategiya: Nima uchun qilamiz? (maqsadlar va ehtiyojlar)
Doira: Nima qilamiz? (funksiyalar va kontent)
Tuzilma: Qanday ishlaydi? (ma’lumot va o‘zaro ta’sir)
Skelet: Qanday joylashadi? (navigatsiya va interfeys)
Sirt: Qanday ko‘rinadi? (vizual dizayn)

Har bir daraja oldingisiga asoslanadi va yaxshi UX yaratishda o‘ziga xos rol o‘ynaydi.

Mustahkamlash uchun savollar:

UX dizayni haqida 3 ta real hayotdagi misol keltiring (yaxshi va yomon tajriba).

UX va UI o‘rtasidagi farqni o‘zingiz tushungan tilda tushuntirib bering.

Siz ishlatgan so‘nggi mobil ilovada UX qanday rol o‘ynadi?

Agar dars qiziqarli bo'lgan bo'lsa telegram kanalimga a'zo bo'lishni unutmang Hurmat bilan Mavlono