Erişimin Engellenmesi ve İçeriğin Yayından Kaldırılması
Erişimin engellenmesi ve içeriğin yayından kaldırılması, 5651 sayılı Kanun’da düzenlenmiştir. Bu yazımızda bu iki kurumla ilgili açıklamalar ve yapılması gerekenlerden bahsedeceğiz:
A) Genel Olarak
İnternet kullanımının yaygınlaşmasına bağlı olarak internet üzerinden işlenen suçlar da artış göstermiştir. Bu nedenle suçlarla mücadele de erişimin engellenmesi ve içeriğin yayından kaldırılması etkin hızlı ve etkin bir yoldur. 04/05/2007 tarihinde TBMM’ce kabul edilen 5651 sayılı Kanun bu iki hususu ayrıntılı olarak düzenlemiştir.
Yaşadığımız çağın ve teknolojinin gelişmesine bağlı olarak insan alışkanlıkları da değişim göstermektedir. Eskiden yapılan birçok şey artık yapılmamaktadır. Geçmişte çok popüler olan şeyler de zamanla popülaritesini yitirmektedir. Gazete ve dergiler yerini Twitter, Facebook gibi programlara bırakmıştır. Radyo ve televizyonlar da artık Youtube ve Netflix kadar güncel değildir. Tüm bu değişimler beraberinde suç tiplerini ve işleniş şekillerini de değiştirmiştir.
Ülkemizde yargıdaki iş yükünün fazlalığı, uzun yargılamaları da beraberinde getirmiştir. Buna bağlı olarak, yargılama yapılmadan hak ihlallerinin hızlı bir şekilde sonlandırılması gerekmektedir. Bu amaçla birtakım düzenlemeler yapılması zaruri hale gelmiştir. Bu zaruretin sonucu olarak internetten içerik, resim, haber silme ve kaldırma gibi durumlar hukukumuza girmiştir. Sanal ortamdaki önlenemez gelişmelere bağlı olarak erişimin engellenmesinin önemi her geçen gün daha da artmıştır.
Dijital ortamdaki gelişmeler, insanların bilgi ve habere daha hızlı bir şekilde ulaşmasına imkân sağlamıştır. Bu durum birçok fayda ile birlikte birtakım zararları da beraberinde getirmiştir. Faydalı bir bilgi veya haber saniyeler içerisinde büyük kitlelere ulaşabilmektedir. İnsanların kişilik haklarını zedeleyen bir resim veya video da bir tıkla tüm dünyada dolaşıma sokulabilmektedir. Artık her şey bir an diyebileceğimiz kısa bir süre de gerçekleşmektedir. Bu durum da internet ortamında yapılan ihlallerin de aynı hızla kaldırılmasını veya engellenmesini gerekli kılmaktadır.
İnternet ortamında işlenen suçlarla mücadele adına en etkili ve hızlı yol olarak “erişimin engellenmesi ve içeriğin yayından kaldırılması” kurumları karşımıza çıkmaktadır.
B) Erişimin Engellenmesi
5651 sayılı yasanın 2/o bendinde tanımı şu şekilde yapılmıştır. Alan adından, IP adresinden, içeriğe (URL) üzerinden ve benzeri yöntemler kullanılarak erişimin engellenmesidir.
İnsanların kişilik haklarını zedeleyen bir haber, resim veya videoya ulaşımının engellenmesinde, ilgili mevzuatı bilmek ve uzman bir ekiple çalışmak hızlı sonuç alma adına büyük önem arz etmektedir.
Erişimin engellenmesi, yargılamadan önce ortaya çıkması muhtemel zararı asgari düzeye indirmeyi amaçlamaktadır. Bu haliyle bir koruma tedbiridir. Bu şekilde bir taraftan kişilik hakkına saldırı nedeni ile ceza soruşturması süreci devam edecektir. Ve yargılama sonunda suçluların cezalandırılmaları sağlanacaktır. Diğer taraftan engelleme ile ihlal sonlandırılarak hızlı bir şekilde sonuç alınacaktır.
Bu müessesenin kanunda yapılan tanımından yola çıkarak engellemenin tek bir yol veya yöntemle yapılmadığını söyleyebiliriz. 5651 sayılı yasanın ikinci maddesine göre erişimin engellenmesi 3 şekildedir:
1-Alan Adından Erişimin Engellenmesi
“Domain name” de dediğimiz alan adı herhangi bir internet sitesine bağlanmak için kullanılan isimdir. İnternet ortamında her bir alan adı yalnızca bir kez tescil edilmektedir. Bu nedenle aynı alan adına sahip iki tane internet sitesinin bulunmamaktadır. Alan adı üzerinden yapılan engellemelerde sitenin tamamına ulaşım engellenmektedir.
2-IP adresinden Engelleme
“Internet Protocol” kısaca “IP“olarak ifade edilmektedir. IP; internet üzerinden yapılan tüm veri alışverişlerinde kullanılmaktadır. IP, bu işlemlerde ağlara bağlanan telefon, bilgisayar gibi aletlerin kimliğini tanımlar.
Bu yol kullanılarak yapılan erişim engellemelerinde ilgili web sitelerinin konumlandığı sunucuların engellenmesi sağlanmaktadır. Yani bir sunucunun IP adresinin engellenmesi durumunda sadece internet sitesi engellenmemektedir. Ayrıca bu sunucudan yayın yapan bütün internet sitelerinin erişimi kullanılamamaktadır.
3-URL Engellemesi
URL; internet kullanıcılarının internette dolaşırken adres çubuğunda gördükleri açık adres bilgileridir. Bu yöntemde sadece hukuka aykırı olan ve kişilik hakları ihlali sonucunu doğuran veriye ulaşım engellenmektedir.
Saydığımız tüm bu erişimin engellenmesi yöntemlerinin uygulanma sırası bakımından kanun koyucu terditli bir sistem benimsemiştir. Buna göre kararlar öncelikle ihlalin gerçekleştiği kısım ile ilgili olarak (URL vb. şeklinde) içeriğe erişimin engellenmesi yöntemiyle verilmektedir. Zorunlu olmadıkça internet sitesinde yapılan yayının tümüne yönelik engelleme kararı verilemez. Ancak, teknik olarak,
- İhlale ilişkin içeriğe engelleme yapılamadığı veya
- İlgili içeriğe erişimin engellenmesi yoluyla ihlalin önlenemediği
durumlarda, internet sitesinin tümüne yönelik olarak da bu yönde erişimin engellenmesi kararı verilebilir. Daha sonra içeriğin yayından çıkarılması halinde; bu karar kaldırılır. Kaldırma kararı soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısı, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından verilir.
5651 sayılı yasa, erişimin engellenmesinin yanında hukuka aykırı içeriğin yayından kaldırılmasına da imkân tanımıştır.
C) İçeriğin Yayından Kaldırılması
İçeriğin yayından kaldırılması; içerik veya yer sağlayıcılar tarafından içeriğin sunuculardan veya barındırılan içerikten çıkarılmasıdır.
Kişilik hakları; kişinin adını, resmini, kişiye ilişkin bir videoyu veya haberi de kapsamaktadır. Tüm bu hususlara ilişkin ihlaller kişilik haklarına ve özel hayatın gizliliğine saldırı olarak kabul edilir. Bundan dolayı, saydığımız hallere ilişkin ihlallerde erişimin engellenmesi ve içeriğin yayından kaldırılması mümkün olabilmektedir. Açıklamalarımız ışığın da kişilik haklarına ilişkin ihlallerde şu tip sonuçlar elde edilebilmektedir.
- İnternet Ortamında yayınlanan bir habere ulaşmanın engellenmesi ve haberin yayından kaldırılması
- İnternet Ortamında yayınlanan bir resim veya videoya ulaşmanın engellenmesi veya yayından kaldırılması
- Kişinin adının haksız kullanılması halinde bunun engellenmesi
- Kişiye ilişkin yapılan hukuka aykırı yorumun kaldırılması
D) Karar Alma Süreci
İçeriğin çıkarılması ve erişimin engellenmesi kararı, soruşturma evresinde Sulh Ceza Hakimi tarafından verilir. Kovuşturma evresinde ise yargılamayı yapan mahkeme tarafından verilir. Soruşturma evresinde, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı tarafından da bu karar verilebilir. Bu durumda Cumhuriyet savcısı kararını yirmidört saat içinde Sulh ceza hâkiminin onayına sunar. Sulh Ceza Hâkimi, kararını en geç yirmidört saat içinde açıklar. Bu süre içinde kararın onaylanmaması halinde tedbir, Cumhuriyet savcısı tarafından derhal kaldırılır.
Kanun koyucu 5651 sayılı yasanın 9. Maddesinde içeriğin kaldırılmasına ilişkin ek bir yol daha öngörmüştür. Buna göre, ilk olarak internet ortamında yapılan yayının içeriği nedeniyle kişilik haklarının ihlal edildiğini iddia eden
içerik sağlayıcısına başvuracaklardır. Buna ulaşamaması hâlinde yer sağlayıcısına başvurarak uyarı yöntemi ile içeriğin yayından çıkarılmasını isteyebileceklerdir. Ancak böyle bir başvuru yapmaksızın direk olarak Sulh Ceza Hakimliğine başvuru yapmakta mümkündür.
E) Kararın Uygulanma Süreci
Hâkim, mahkeme veya Cumhuriyet savcısı tarafından verilen Erişimin engellenmesi ve İçeriğin yayından kaldırılması kararlarının birer örneği, gereği yapılmak üzere Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumuna gönderilir. Bu kararlar kural olarak süresizdir. Ancak istenen amacı gerçekleştirecek nitelikte görülürse belirli bir süreyle sınırlı da olabilir.
Kararın gereği, derhal ve en geç kararın bildirilmesi anından itibaren dört saat içinde yerine getirilir.
Koruma tedbiri olarak verilen kararlara ilişkin olarak 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre itiraz edilebilir.
F) Koşulları
Gerek erişimin engellenmesi gerekse içeriğin yayından kaldırılması ancak belli suçlar açısından verilir. Ve birtakım şartların gerçekleşmesi halinde uygulanır.
1) Hangi Suçlar Bakımından Uygulanır
Her suç açısından engelleme ve yayından kaldırma kararı verilemeyecektir. 5651 sayılı yasanın 8/1. Maddesi uyarınca sadece aşağıda sayacağımız katalog suçlar açısından bu kararlar verilebilecektir.
a) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;
1) İntihara yönlendirme (madde 84),
2) Çocukların cinsel istismarı (madde 103, birinci fıkra),
3) Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma (madde 190),
4) Sağlık için tehlikeli madde temini (madde 194),
7) Kumar oynanması için yer ve imkân sağlama (madde 228),
b) 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanunda yer alan suçlar.
c) 29/4/1959 tarihli ve 7258 sayılı Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanunda yer alan suçlar.
Yalnızca içeriği yukarıda saydığımız suçlara ilişkin olarak içeriğin çıkarılmasına veya erişimin engellenmesine karar verilir. Bu suçlar dışındaki herhangi bir suça ilişkin olarak engellemeye karar verilemeyeceği gibi içeriğin kaldırılmasına da hükmedilemez.
2)Hangi Şartlarda Uygulanır
Erişimin engellenmesine ve içeriğin yayından kaldırılmasına belli şartların bir arada bulunması halinde karar verilebilmektedir. Genel olarak bu şartları şu şekilde sıralayabiliriz.
- Kişilik Haklarına saldırı
- Eylemin suç teşkil etmesi
- Özel Hayatının gizliliğinin ihlali
- Kamu düzeninin gerektirmesi
Bu şartlar dahilinde kişilik hakları ihlal edilen kimseler bu kararın verilmesini talep edebilirler. Hangi eylem ve ya yayınların;
- Kişilik haklarına saldırı teşkil ettiği,
- Özel hayatın gizliliğini sayıldığını ya da
- Kamu düzeninin gereklerine uygun olup olmadığı
her somut olayın özelliklerine göre ayrı ayrı değerlendirilmektedir.
G) Sona Ermesi
Erişimin engellenmesi ve içeriğin yayından kaldırılması kararları birer koruma tedbiri niteliğindedir. Bundan dolayı da tedbir niteliğindeki bu kararlar mutlak değildir. Bunun yanı sıra bu tip kararların alınıp uygulanması ceza soruşturmasının devamına da engel teşkil etmez. Bu kararların devamı veya sona ermesi ceza soruşturması ve kovuşturmasının sonucuna bağlıdır.
Öte yandan soruşturma sonucunda kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesi halinde karar kendiliğinden hükümsüz kalır. Bu durumda Cumhuriyet savcısı, hükümsüz kalan kararı Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumuna gönderir. Bu karara internet sitesinin adresini ve kovuşturmaya yer olmadığı kararının bir örneğini de ekler.
Kovuşturma evresinde beraat kararı verilmesi halinde, karar kendiliğinden hükümsüz kalır. Bu durumda mahkemece hükümsüz kalan karara konu internet adresini belirtmek suretiyle, beraat kararının bir örneği Kuruma gönderilmektedir.
H)Sonuç
Gelişen bilgi teknolojileri ve internet aracılığıyla insanoğlu bilginin gücünden yararlanmaktadır. Aynı zamanda internet ortamındaki hukuka aykırı içeriklerle mücadele etmek durumunda kalmaktadır. Kişiler derya büyüklüğünde olan internet ortamında kendilerine yapılan saldırılara büyük oranda engel olamamaktadırlar. Ancak erişimin engellenmesi ve içeriğin yayından kaldırılması yollarıyla kısa bir süre içerisinde bu saldırıları ve ihlalleri ortadan kaldırma imkanları bulunmaktadır. Uzman bir bilişim ekibi ve hukukçu kadrosu bu konuda öne arz etmektedir. Bu şekilde internet ortamında kişilik haklarına saldırı teşkil eden bir habere kısa bir süre içerisinde ulaşım engellenebilmektedir. Ayrıca bu haberin yayından kaldırılması da mümkün olmaktadır. Bu yöntem ile Youtube’de özel hayatın gizliliğini ihlal eden bir videonun engellenmesi olanaklıdır. Aynı zamanda İnstagram’daki bir fotoğrafın içeriğinin yayından kaldırılması da oldukça kolaydır. Bunun gibi internetin hangi mecrasında olursa olsun kişilerin haklarını ihlal eden haber, resim veya yorum durumlarının engellenmesi veya kaldırılması 5651 sayılı yasaya göre mümkündür.