БЖТ: Кімге және қалай төлеу керек
2019 жылдан бастап Қазақстанда бейресми жұмыспен қамтылған азаматтарды тіркеуді жеңілдететін бірыңғай жиынтық төлем (БЖТ) енгізілді. Бұл режим жеке тұлғаларға жеке кәсіпкер (ЖК) ретінде тіркеусіз жүрген кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұл жазбада біз оны қалай және қандай жағдайларда төлеу керектігін ашып жазуды шештік.
Бірыңғай жиынтық төлем дегеніміз не
БЖТ-ға төрт төлем түрі кіреді:
- жеке табыс салығы (ЖТС) - 10%
- мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына аударымдар - 20%
- ЖЗҚ-ға зейнетақы аударымдары-30%
- сақтандыру қорына медициналық аударымдар-40%
Бірыңғай жиынтық төлемнің (БЖТ) ай сайынғы мөлшері Республикалық маңызы бар қалаларда, астанада және облыстық маңызы бар қалаларда тұратын жеке тұлғалар үшін– 1 АЕК (2023 жылы 3450 теңге) және басқа елді мекендерде тұратын жеке тұлғалар үшін – 0,5 АЕК (2023 жылы 1725 теңге) құрайды.
Өз бетінше жұмыспен қамтылған жеке тұлғаларға БЖТ төлеу мынадай мүмкіндіктер береді:
● міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінің қатысушысы болу;
● зейнетақы жинақтарын жүргізу және еңбек өтіліне байланысты базалық зейнетақы төлемін алу;
● еңбекке қабілеттілігінен айырылу, жұмысынан айырылу, асыраушысынан айырылу, жүктілік және босану, бала асырап алу немесе бала асырап алу, 1 жасқа дейінгі бала күтімі жағдайларында әлеуметтік төлемдер алу.
ҚР Салық кодексінің 774-бабының 24-бөліміне сәйкес Жеке тұлға тіркеуінсіз жеке кәсіпкер-тұлғалар БЖТ төлеушілер болып есептеледі. Төмендегі шарттарға сәйкес келетіндер:
- (тек жеке тұлғаларға) қызмет көрсететіндер;
- жалдамалы жұмысшылардың еңбегін пайдаланбайтындар;
- жеке қосалқы шаруашылықтың немесе жеке өндірістің ауыл шаруашылығы өнімін тек жеке тұлғаларға (акцизделетін өнімді қоспағанда) өткізеді.
Осылайша, егер Сіз Жеке тұлғаларға тауарлардың басқа түрлерін (ауыл шаруашылығына жатпайтын) сататын болсаңыз, онда сіз БЖТ қолдана алмайсыз. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы, құс және ара шаруашылығы өнімдері жатады.
Ең басты ескеретін жайт - БЖТ төлеушілердің табыс мөлшері жылына 1175 АЕК-тен аспауға тиіс. 2023 жылы бұл 4 053 750 теңгені құрады. Біз бұл соманы 12 айға бөлеміз және табыс айына 337 812 теңгеден аспауы керек екендігін анықтаймыз. Яғни, егер сіз, мысалы, пәтерді 400 000 теңгеге жалға берсеңіз, сіз БЖТ төлеу шарттарына сай келмейсіз.
БЖТ-ны табыс алған әрбір ай үшін бөлек төлеу қажет. Сондай-ақ келесі айлар үшін аванстық төлем жасау мүмкіндігі қарастырылған.
БЖТ Екінші деңгейдегі банктер немесе «Қазпошта» бөлімшелері арқылы аудару жолымен төлеушінің тұрғылықты жері бойынша жалпы сомамен төленуге тиіс.
Ол үшін жеке куәлігіңізді көрсетіп, «Азаматтарға арналған үкімет» МК КЕАҚ банктік шотына "183"КНП бойынша төлем жасау қажет.
Қандай жағдайларда жеке кәсіпкерлікке ауысу керек
Сіз БЖТ қолдана алмайсыз, егер:
● Өз қызметіңізді коммерциялық жылжымайтын мүлік объектілерінің, сауда объектілерінің аумағында (меншікті немесе жалға алынған) жүзеге асырсаңыз;
● Кез келген мүлікті (тұрғын үйден басқа) жалға берсеңіз;
● Жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуіңіз бар болса;
● Сіз жеке практикамен (нотариустар, адвокаттар, сот орындаушылары) айналысатын тұлға немесе шетелдік не азаматтығы жоқ адам болсаңыз (оралмандардан басқа).
2021 жылғы 20 желтоқсандағы Заң да жаңа қызмет түрлерімен толықтырылды. Оған сәйкес, БЖТ төлеушілер ретінде мына қызметтерді атқаратындар танылмайды:
● консультациялық және (немесе) маркетингтік қызметтер;
● бухгалтерлік есеп немесе аудит саласындағы қызмет;
● сақтандыру брокері мен сақтандыру агентінің қаржылық, сақтандыру қызметі және делдалдық қызметі;
● Құқық, әділет және сот төрелігі саласындағы қызмет;
● цифрлық майнингті және (немесе) цифрлық активтердің айналымы бойынша қызметті жүзеге асыру;
● агенттік шарттар (келісімдер) негізінде көрсетілетін қызметтер.
Бірыңғай жиынтық төлемді енгізудің басты себебі – бейресми жұмыспен қамтылған адамдардың қызметін тіркеуді жеңілдету. БЖТ енгізіле бастағаннан бастап барлық төлемдерді жеңілдетілген шарттарда төлеуге және әлеуметтік қамсыздандыру жүйелеріне қатысуға мүмкіндік пайда болды.
Төлемді төлемегені үшін айыппұлдар немесе өсімпұлдар жүргізілмесе де, оны елемей жіберіп алмау қажет. Себебі ОМС жүйесінде «сақтандырылған» мәртебесін алу үшін БЖТ үш ай қатарынан төлену қажет.