9-dekabr Xalıq aralıq korrupciyaǵa qarsi gúresiw kúni

Xalıq tilinde ápiwayı etip – korrupciya dep atalıwshı qubılıs barlıq reformalar negizine balta urar eken, onı ketirip shıǵarıwshı sebep hám qarsı gúresiw ilajlarin biliwimiz kerek boladı.

Korrupciya ne ózi?
Nızam hújjetlerinde korrupciya túsinigine tómendegishe túsinik berilgen: «Korrupciya – mámleketlik organlardıń xızmetkerleri materiallıq yamasa múlklik tártipte, nızamǵa qarsı jeke payda kóriw maqsetinde, óz xızmet wazıypasınan paydalanıwında sáwlelenetuǵın sociallıq qubılıs bolıp tabıladı».
Negizinde korrupciya qandayda bir lawazımlı shaxstıń nızamshılıq hám etikaǵa qarsı túrde óziniń basqarıw kepillikleri hám huqıqlarınan jeke mápi maqsetinde payda alıw bolıp tabıladı.

Ekonomist Berdxenniń pikiri boyınsha, makroekonomikalıq rawajlanıw kórsetkishine eń úlken unamsız tolqındı alıp kiriwshi faktor korrupciya esaplanadı. Onıń kórinisleri hár túrli bolıwı múmkin.

Korrupciyanıń kelip shıǵıw negizi qayda? Onıń kelip shıǵıw sebeplerin anıqlaw, korrupciyaǵa qarsı gúrestiń nátiyjeli jolların tabıw boyınsha qánigeler, túrli institutlar hám xalıq aralıq shólkemler tárepinen júzlegen, mıńlaǵan izertlewler ótkerilgen. Ózine tán reytingler dúzilip, hár túrli kórsetkish hám sanlar belgilengen kesteler jaratılǵan. Hátte korrupciyanıń túrli kórinisindegi formulaları da islep shıǵılǵan. Elege shekem barlıq milletler ushın qolay bolǵan qarsı gúreste zárúr bolatuǵın birde-bir sheshim joq.

«Korrupciyanıń kelip shıǵıwı insan nápsinen be?
Álbette, biziń bul boljawımız biykarǵa emes. Sebebi insaniyat payda bolǵanlı beri, onı nápsi bar, nápsi bolǵan jerde talan-taraj etiwshilikler boladı.

Izertlewshiler korrupciyanıń tiykarǵı sebepleri retinde tórt faktordı kórsetedi.
Birinshisi – ekonomikalıq sebepler. Bul haqqında, húrmetli Prezidentimiz óziniń shıǵıp sóylewlerinde kóp márte aytıp kelmekte. Korrupciyanıń bul kórinisi sociallıq hám ekonomikalıq turmıstı tikkeley hákimshilik jolı menen basqarıwǵa umtılǵan hákimiyat hám byurokratiyanıń dárejesi joqarı bolǵan mámleket shárayatında rawajlanadı. Ekonomikalıq iskerlikke salıstırǵanda ornatılǵan hár qıylı sheklewler, lawazımlı adamlardıń keń, qadaǵalawdan tısqarı, shegaralanbaǵan yaki ruxsat beriw yamasa qadaǵan etiw kepilligi korrupciyaǵa jol ashadı. Usınıń menen baylanıslı iri qarjılarǵa iye bolǵan ayırım isbilermenler óz dáramatların kóbeytiw maqsetinde hám básekide óz aldına jeńilliklerge iye ushın húkimettiń lawazımlı adamların para esabınan satıp alıp, olardı óz erkine boysındırıwǵa umtıladı.
Ekinshisi – huqıqıy sebepler. Korrupciyanıń rawajlanıwı nızamlardıń sapasına baylanıslı. Jetilispegen nızamlar islemeydi hám ayırım uqıplılar bunnan sheberlik penen paydalanadı.
Úshinshisi – institucionallıq sebepler bolıp, olarǵa aldı menen mámleketlik basqarıw sistemasındaǵı kemshilikler, demokratiyalıq institutlardıń kúshsizligi, sonıń nátiyjesinde húkimet iskerliginiń jabıqlıǵı yamasa puqaralıq qadaǵalawınan tısqarı ekenligi kiredi.
Tórtinshisi – sociallıq sebepler yamasa jámiyettegi ortalıq, xalıqtıń huqıqıy bilimi, mádeniyat dárejesi, ruwxıy dúnyası, birleskenligi hám jámááttiń aktivligi tómenligi sıyaqlı faktorlar bolıp tabıladı.
Juwmaqlap aytqanda, korrupciyanı keltirip shıǵarıwshı faktorlar mine usı qubılıs háreket etip turǵan jámiyet jaratqan sistemanıń salamat bolmaǵan jasawında kórinedi.

Kadastr Agentligi Qaraqalpaqstan Respublikası Basqarması baspa xızmeti