Byudjet taqchilligi
Byudjet taqchilligi ko‘plab mamlakatlar duch keladigan asosiy makroiqtisodiy muammolardan biridir. Byudjet taqchilligi rejalashtirilgan byudjet bilan ijro etilgan byudjetning nomutanosibligi natijasida sodir bo‘ladi va xarajatlarning daromadlardan yuqori bo‘lganligini ko‘rsatadi. Davlatning Byudjet taqchilligini qoplash kredit emissiyasi yoki boshqa manbalar, shu jumladan muomalaga turli muddatli davlat obligatsiyalarini chiqarish hamda aholi yoki yuridik shaxslar o‘rtasida joylashtirish evaziga amalga oshiriladi.
Retsessiya sharoitida iqtisodiy faollikning pasayishi tufayli soliq tushumlari kamayadi. Bu byudjet daromadlarining kamayishiga olib keladi, shu bilan birga iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlash, ijtimoiy to‘lovlar va subsidiyalar xarajatlari oshishi natijasida duch keladi.
Infratuzilma, ijtimoiy dasturlar yoki harbiy ehtiyojlar uchun sarf-xarajatlarning ko‘payishi daromadlar va xarajatlar o‘rtasidagi tafovutga olib kelishi mumkin. Kompensatsiya choralarini hisobga olmagan holda qisqartirish davlat daromadlarini kamaytirishi mumkin, bu esa defitsitning oshishiga olib keladi.
Tabiiy ofatlar, pandemiyalar va boshqa inqirozlar katta kutilmagan xarajatlarni talab qilishi mumkin.
Byudjet taqchilligining oqibatlari
Byudjet taqchilligi qisqa muddatli va uzoq muddatli oqibatlarga olib kelishi mumkin:
· Defitsitni qoplash uchun hukumat ko‘pincha qarz olishi kerak bo‘ladi, bu esa umumiy davlat qarzini oshiradi.
· Pul emissiyasi orqali sarf-xarajatlarning ortishi pul massasi va inflyatsiyaning oshishiga olib kelishi mumkin.
· Qarzning oshishi va moliyaviy vaziyatning beqarorligi mamlakatning kredit reytingiga ta’sir qilishi mumkin, bu esa qarz olishda foiz summasini oshiradi.
· Kamomadni kamaytirish uchun hukumat ijtimoiy va infratuzilma dasturlarini moliyalashtirishni qisqartirishga majbur bo‘lishi mumkin.
Byudjet taqchilligini bartaraf etish yo‘llari
Byudjet mablag‘laridan foydalanish samaradorligini oshirish, keraksiz xarajatlarni kamaytirish uchun islohotlar o‘tkazish. Soliq siyosatini qayta ko‘rib chiqish, yangi daromad manbalarini joriy etish, soliq tushumlarini oshirish uchun iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish orqali defitsitni oldini olish mumkin.
Davlat moliyasini boshqarish va shaffofligini oshirish, bu xalqaro va mahalliy investorlarning ishonchini oshirishga yordam beradi. Vaqtinchalik kamomadlarni qoplash va islohotlarni qo‘llab-quvvatlash uchun XVJ, Jahon banki va boshqa institutlardan moliyaviy resurslarni jalb qilish.
Byudjet taqchilligi murakkab muammo bo‘lib, kompleks yondashuv va muvozanatli siyosatni talab qiladi. Kamomadni samarali boshqarish iqtisodiy barqarorlikni saqlashga va jiddiy qarz inqirozlarining oldini olishga yordam beradi. Kamomadni bartaraf etish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar nafaqat qisqa muddatli yechimga, balki uzoq muddatli iqtisodiy rivojlanishga ham xizmat qilishi muhim.