Foiz stavkasi: bu nima va u qanday namoyon bo‘ladi
Foiz stavkasi - kredit muassasalari, masalan, banklar qarzga pul berganlik uchun undiriladigan summa yoki aksincha, omonatchilarning mablag‘laridan foydalanganlik uchun to‘laydigan summa.
U odatda yillik umumiy qarz yoki omonatga nisbatan foizlarda ifodalanadi va hisoblanadi, foiz stavkasi iqtisodiy vaziyat, markaziy bank siyosati va boshqa omillarga qarab o‘zgarishi mumkin.
Foiz stavkalari jamg‘armalar, investitsiyalar va iste’mol darajasiga ta’sir ko‘rsatib, iqtisodiyotda asosiy rol o‘ynaydi. Yuqori foiz stavkalari qarz olishni sekinlashtirishi va jamg‘armalarni rag‘batlantirishi mumkin, bu esa iqtisodiy o‘sishni sekinlashtiradi. Past stavkalar, aksincha, qarz olish va xarajatlarni rag‘batlantiradi, iqtisodiyotni rivojlantirishga yordam beradi.
Foiz stavkalariga nima ta’sir qiladi?
Asosiy stavka. Markaziy banklar tijorat banklaridagi kreditlar va depozitlar stavkalariga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy stavkani belgilaydi.
Muddat. Kredit yoki omonat bo‘yicha qarz muddati qancha uzoq bo‘lsa, foiz shuncha yuqori bo‘ladi.
Inflyatsiya. Yuqori inflyatsiya sharoitida markaziy banklar narxlarning o‘sishini sekinlashtirish uchun foiz stavkalarini oshirishi mumkin.
Iqtisodiy vaziyat: Iqtisodiy pasayish davrida biznes va iste’molchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun foiz stavkalari ko‘pincha pasaytiriladi.
Foiz stavkalari qanday bo‘ladi?
Qat’iy belgilangan: Ushbu stavka kredit yoki omonatning butun amal qilish muddati davomida o‘zgarmay qoladi. U qarz oluvchilar va omonatchilarga o‘z moliyaviy majburiyatlari va daromadlarini aniq bilish imkonini beradi.
Suzuvchi (o‘zgaruvchi): Bu stavka markaziy bank asosiy stavkasining o‘zgarishi yoki bozor tebranishlari kabi tashqi iqtisodiy sharoitlarga qarab o‘zgarishi mumkin. Qarz oluvchilar va omonatchilar katta noaniqlik va tavakkalchilikka duch kelishadi, chunki ularning to‘lovlari yoki daromadlari vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib turishi mumkin.
Real: Bu stavka real daromad yoki kredit qiymatini ko‘rsatib, inflyatsiya darajasini hisobga oladi. U nominal stavka va inflyatsiya darajasi o‘rtasidagi farq sifatida hisoblanadi.
Nominal: Bu inflyatsiya hisobga olinmagan stavka. U daromad yoki kredit qiymatini foizlarda ko‘rsatadi, lekin inflyatsiya real xarid qobiliyatiga qanday ta’sir qilishini hisobga olmaydi.
Oddiy foizlar – bu kreditning yoki depozitning asosiy summasiga hisoblanadigan foizdir.
Murakkab foizlar – bu asosiy summaga hisoblangan foizga hisoblangan foizdir.
Murakkab foizlar asosan aholining banklardagi omonatlariga nisbatan qo‘llaniladi. Masalan, jismoniy shaxs bangga 1 mln. so‘m omonat qo‘ydi. Omonatning oylik foiz stavkasi – 2 %. Birinchi oyda omonatga 20 ming so‘m foiz hisoblanadi. Ushbu 20 ming so‘m foiz omonat egasiga berilmaydi, balki omonatning asosiy summasiga qo‘shib qo‘yiladi va keyingi oyga 1 mln. 20 ming so‘m omonatga foiz hisoblanadi.
Foiz stavkasi iqtisodiyotda pul harakatini tartibga soluvchi vositadir. Uning qanday ishlashi va unga nima ta’sir qilishini tushunish moliyaviy masalalarda yaxshiroq yo‘naltirish va oqilona qarorlar qabul qilishga yordam beradi.