Ҳадиси шарифда Ватан тушунчаси
| Лотин ёзувидаги матн пастроқда
Муқаддас динимизнинг иккинчи манбаси бўлган Суннатда ҳам ватан тушунчаси ва унга бўлган муҳаббат борасида талайгина ҳадислар келган.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам сафардан қайтаётиб Мадина кўчаларини кўрган вақтларида туяларини тезлатардилар. (От, хачир каби) уловда бўлсалар, уни ниқтардилар”. Абу Абдуллоҳ айтади: «Ҳорис Ибн Умайр Ҳумайднинг “Уловни уни (Мадинани) севганларидан ниқтардилар” ривоятини зиёда қилган» (Имом Бухорий ривояти).
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сизлардан бирингиз ҳажини адо қилса, аҳлига қайтишга шошилсин. Чунки шундай қилиши ажрини кўпайтиради”, дедилар» (Имом Дорақутний, Ҳоким ва Байҳақий ривояти). Шарҳ: Аллома Муновий раҳматуллоҳи алайҳ “Файзул Қодир” китобида ҳадисни қуйидагича шарҳлаган: “(Ватанга) шошилиш – мустаҳаб. “Аҳл”дан мурод эса ватандир, гарчи у ерда аҳли (оиласи) бўлмаса-да, келиши билан дўстлари, аҳлларига сурур бағишлагани учун “шундай қилиши ажрини кўпайтиради”. Ватанда истиқомат қилишда бошқа жойга қараганда ибодатга (оид) вазифаларни бажариш осон бўлади. Бу Ислом асосларидан бири бўлган ҳаж борасида шундай дейилган бўлса, бошқа, айниқса, мустаҳаб ва мубоҳ сафарларда (ўз ватанига шошилиши биринчи навбатда) талаб қилинади. Мана шу ҳадисдан Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ Маккани қўшни тутиш макруҳ деган ҳукмни олганлар”.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сафар азобнинг бир бўлагидир. Сизларни таом, шароб ва уйқдан тўсади. Қай бирингизнинг сафардан мақсади ҳосил бўлса, аҳлига шошилсин”, дедилар» (Муттафақун алайҳ).
Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Уч кишининг: ота, мусофир ва мазлумнинг дуоси ижобат қилинади”, дедилар» (Имом Табароний ривояти). Шарҳ: Аллома Муновий раҳматуллоҳи алайҳ “Файзул Қодир” китобида ёзади: “Уч кишининг: отанинг фарзандга, мусофирнинг ва мазлумнинг золимга қилган дуоси ижобат бўлади. Сафар ватандан узоқ, ғурбатда бўлиш, машаққатларни бошдан кечириш сабабли қалбда синиқлик пайдо қилади. Синиқлик дуо ижобат бўлишининг энг катта сабабларидан бири. Мазлум эса ночордир”.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга меванинг аввали келтирилар эди. Шунда у зот: “Аллоҳумма барик лана фи мадинатина ва фи самарина ва фи муддина ва фи соъина барокатан маъа барока” дуосини айтардилар. Сўнгра уни ҳозир бўлган болаларнинг энг ёшига берардилар» (Имом Муслим ривояти). Дуонинг таржимаси: “Эй Аллоҳим! Бизнинг шаҳримизга, мевамизга, муддимизга ва соъимизга барака устига барака бер“. (Муд ва соъ – ҳажм ўлчов бирликлари).
«Иброҳимнинг: “Роббим, буни омонлик юрти қилгин ва аҳлидан Аллоҳга ва қиёмат кунига имон келтирганларини мевалар ила ризқлантиргин”, деганини эсла...» (Бақара сураси, 126-оят). Хулоса Аллоҳ таолодан юртга тинчлик-омонлик сўраш, мева-чевалар, анвойи неъматлар – ризқни зиёда қилишни ҳамда хирмонга барака беришни сўраш илоҳий таълимот, набавий суннатдир.
Ватанни севиш ва унга ошиқишнинг ҳукми
Уламолар ватанни севиш ва унга ошиқишни “мустаҳаб” дейдилар.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам сафардан қайтаётиб Мадина кўчаларини кўрган вақтларида туяларини тезлатардилар. (От, хачир каби) уловда бўлсалар, уни ниқтардилар”. Абу Абдуллоҳ айтади: «Ҳорис ибн Умайр Ҳумайднинг “Уловни уни (Мадинани) севганларидан ниқтардилар” ривоятини зиёда қилган» (Имом Бухорий ривояти).
Шарҳ: Ибн Ҳажар15 ва Бадруддин Айний раҳматуллоҳи алайҳимо: “Ҳадисда Мадинанинг фазилати, ватанни севиш ва унга ошиқишнинг шариатда борлигига далил мавжуд”, деганлар. “Уловни уни (Мадинани) севганларидан ниқтардилар” иборасини “Саҳиҳи Бухорий” шориҳларидан бири Ибн Баттол16 раҳматуллоҳи алайҳ қуйидагича изоҳлаган: “...уни севганларидан...” Чунки у (Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг) Ватани эди. Унда энг суюкли инсонлари – оиласи ва фарзандлари бор эди. Ватан муҳаббати ва унга ошиқишни Аллоҳ таоло қалбга жойлаб қўйгандир. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу ишни қилдилар – у зотда энг гўзал намуна бор – ва умматнинг сафарлари тугаганидан сўнг аҳлига тезроқ қайтишга буюрдилар”.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сизлардан бирингиз ҳажини адо қилса, аҳлига қайтишга шошилсин. Чунки шундай қилиши ажрини кўпайтиради”, дедилар» (Имом Дорақутний, Ҳоким ва Байҳақий ривояти. Имом Заҳабий “Муҳаззаб”да санади кучли, деган.
Шарҳ: Аллома Муновий раҳматуллоҳи алайҳ “Файзул Қодир” китобида ҳадисни шарҳлаб, ватанга шошилишни мустаҳаб деган. “Аҳл”дан мурод гарчи у ерда аҳли (оиласи) бўлмаса-да, ватандир, деган. Муҳаммад Зурқоний17 раҳматуллоҳи алайҳ “Шарҳуз Зурқоний ъала муваттоил имам ал-Молик” китобида ҳадис шарҳида айтади: “Ҳадисдан оиладан (ватандан) заруратсиз узоқлашишнинг макруҳлиги ва, айниқса, ҳалокатга учраш хавфи бор кишилар бўлса, унга тезроқ қайтиш мустаҳаб экани, Ватанда истиқомат қилишда роҳат, дин ва дунё ислоҳи учун кўмак, жамият ва жамоатни барпо қилиш ҳамда ибодатларга қувват борлиги тушунилади”.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сафар азобнинг бир бўлагидир. Сизларни таом, шароб ва уйқудан тўсади. Қай бирингизнинг сафардан мақсади ҳосил бўлса аҳлига шошилсин”, дедилар» (Муттафақун алайҳ). Шарҳ: Ибн Баттол раҳматуллоҳи алайҳ ҳадис шарҳида айтади: “Ҳадисдан мусофир ҳожати раво бўлганда аҳлига тезроқ қайтиши мустаҳаблиги ва унга тарғиб тушунилади”.
Hadisi sharifda Vatan tushunchasi
Muqaddas dinimizning ikkinchi manbasi bo‘lgan Sunnatda ham vatan tushunchasi va unga bo‘lgan muhabbat borasida talaygina hadislar kelgan.
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam safardan qaytayotib Madina ko‘chalarini ko‘rgan vaqtlarida tuyalarini tezlatardilar. (Ot, xachir kabi) ulovda bo‘lsalar, uni niqtardilar”. Abu Abdulloh aytadi: «Horis Ibn Umayr Humaydning “Ulovni uni (Madinani) sevganlaridan niqtardilar” rivoyatini ziyoda qilgan» (Imom Buxoriy rivoyati).
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Sizlardan biringiz hajini ado qilsa, ahliga qaytishga shoshilsin. Chunki shunday qilishi ajrini ko‘paytiradi”, dedilar» (Imom Doraqutniy, Hokim va Bayhaqiy rivoyati). Sharh: Alloma Munoviy rahmatullohi alayh “Fayzul Qodir” kitobida hadisni quyidagicha sharhlagan: “(Vatanga) shoshilish – mustahab. “Ahl”dan murod esa vatandir, garchi u yerda ahli (oilasi) bo‘lmasa-da, kelishi bilan do‘stlari, ahllariga surur bag‘ishlagani uchun “shunday qilishi ajrini ko‘paytiradi”. Vatanda istiqomat qilishda boshqa joyga qaraganda ibodatga (oid) vazifalarni bajarish oson bo‘ladi. Bu Islom asoslaridan biri bo‘lgan haj borasida shunday deyilgan bo‘lsa, bosh-qa, ayniqsa, mustahab va muboh safarlarda (o‘z vataniga shoshilishi birinchi navbatda) talab qilinadi. Mana shu hadisdan Abu Hanifa rahmatullohi alayh Makkani qo‘shni tutish makruh degan hukmni olganlar”.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Safar azobning bir bo‘lagidir. Sizlarni taom, sharob va uyqdan to‘sadi. Qay biringizning safardan maqsadi hosil bo‘lsa, ahliga shoshilsin”, dedilar» (Muttafaqun alayh).
Uqba ibn Omir roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Uch kishining: ota, musofir va mazlumning duosi ijobat qilinadi”, dedilar» (Imom Tabaroniy rivoyati). Sharh: Alloma Munoviy rahmatullohi alayh “Fayzul Qodir” kitobida yozadi: “Uch kishining: otaning farzandga, musofirning va mazlumning zolimga qilgan duosi ijobat bo‘ladi. Safar vatandan uzoq, g‘urbatda bo‘lish, mashaqqatlarni boshdan kechirish sababli qalbda siniqlik paydo qiladi. Siniqlik duo ijobat bo‘lishining eng katta sabablaridan biri. Mazlum esa nochordir”.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga mevaning avvali keltirilar edi. Shunda u zot: “Allohumma barik lana fi madinatina va fi samarina va fi muddina va fi so’ina barokatan ma’a baroka” duosini aytardilar. So‘ngra uni hozir bo‘lgan bolalarning eng yoshiga berardilar» (Imom Muslim rivoyati). Duoning tarjimasi: “Ey Allohim! Bizning shahrimizga, mevamizga, muddimizga va so’imizga baraka ustiga baraka ber“. (Mud va so’ – hajm o‘lchov birliklari).
«Ibrohimning: “Robbim, buni omonlik yurti qilgin va ahlidan Allohga va qiyomat kuniga imon keltirganlarini mevalar ila rizqlantirgin”, deganini esla...» (Baqara surasi, 126-oyat). Xulosa Alloh taolodan yurtga tinchlik-omonlik so‘rash, meva-chevalar, anvoyi ne’matlar – rizqni ziyoda qilishni hamda xirmonga baraka berishni so‘rash ilohiy ta’limot, nabaviy sunnatdir.
Vatanni sevish va unga oshiqishning hukmi
Ulamolar vatanni sevish va unga oshiqishni “mustahab” deydilar.
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam safardan qaytayotib Madina ko‘chalarini ko‘rgan vaqtlarida tuyalarini tezlatardilar. (Ot, xachir kabi) ulovda bo‘lsalar, uni niqtardilar”. Abu Abdulloh aytadi: «Horis ibn Umayr Humaydning “Ulovni uni (Madinani) sevganlaridan niqtardilar” rivoyatini ziyoda qilgan» (Imom Buxoriy rivoyati).
Sharh: Ibn Hajar15 va Badruddin Ayniy rahmatullohi alayhimo: “Hadisda Madinaning fazilati, vatanni sevish va unga oshiqishning shariatda borligiga dalil mavjud”, deganlar. “Ulovni uni (Madinani) sevganlaridan niqtardilar” iborasini “Sahihi Buxoriy” shorihlaridan biri Ibn Battol16 rahmatullohi alayh quyidagicha izohlagan: “...uni sevganlaridan...” Chunki u (Nabiy sollallohu alayhi va sallamning) Vatani edi. Unda eng suyukli insonlari – oilasi va farzandlari bor edi. Vatan muhabbati va unga oshiqishni Alloh taolo qalbga joylab qo‘ygandir. Nabiy sollallohu alayhi va sallam bu ishni qildilar – u zotda eng go‘zal namuna bor – va ummatning safarlari tugaganidan so‘ng ahliga tezroq qaytishga buyurdilar”.
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Sizlardan biringiz hajini ado qilsa, ahliga qaytishga shoshilsin. Chunki shunday qilishi ajrini ko‘paytiradi”, dedilar» (Imom Doraqutniy, Hokim va Bayhaqiy rivoyati. Imom Zahabiy “Muhazzab”da sanadi kuchli, degan.
Sharh: Alloma Munoviy rahmatullohi alayh “Fayzul Qodir” kitobida hadisni sharhlab, vatanga shoshilishni mustahab degan. “Ahl”dan murod garchi u yerda ahli (oilasi) bo‘lmasa-da, vatandir, degan. Muhammad Zurqoniy17 rahmatullohi alayh “Sharhuz Zurqoniy ’ala muvattoil imam al-Molik” kitobida hadis sharhida aytadi: “Hadisdan oiladan (vatandan) zaruratsiz uzoqlashishning makruhligi va, ayniqsa, halokatga uchrash xavfi bor kishilar bo‘lsa, unga tezroq qaytish mustahab ekani, Vatanda istiqomat qilishda rohat, din va dunyo islohi uchun ko‘mak, jamiyat va jamoatni barpo qilish hamda ibodatlarga quvvat borligi tushuniladi”.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Safar azobning bir bo‘lagidir. Sizlarni taom, sharob va uyqudan to‘sadi. Qay biringizning safardan maqsadi hosil bo‘lsa ahliga shoshilsin”, dedilar» (Muttafaqun alayh).
Sharh: Ibn Battol rahmatullohi alayh hadis sharhida aytadi: “Hadisdan musofir hojati ravo bo‘lganda ahliga tezroq qaytishi mustahabligi va unga targ‘ib tushuniladi”.