Ватаннинг қандай ҳақлари бор?

| Лотин ёзувидаги матн пастроқда

Ҳар бир инсоннинг ватан олдида бир неча бурч ва вазифалари бор: – Ватанга муҳаббатли бўлиш; – яшаб турган ерининг тозалиги ва гўзаллигига ҳисса қўшиш; – ер усти ва ости бойликларидан оқилона фойдаланиш; – маданий ва маънавий меросни асраб-авайлаш, уни ўрганиш, ўргатиш ва келжак авлодга етказиш; – табиатни муҳофаза қилиш (яъни, атроф-муҳитни ифлослайдиган ишларни қилиш билан ўша ерни яшаш учун яроқсиз ҳолга келтирмаслик); – Ватанни ташқи ва ички душманлардан ҳимоя қилиш; – ўз она тилини сақлаш; – Ватан ривожи йўлида ақлий, жисмоний ва моддий имкониятларни сарф қилиш; – бор имкониятни сафарбар қилиб ички фитна ва низоларнинг олдини олиш (чунки фитна-фасод аҳолини пароканда қилувчи энг катта бало ҳисобланади); – аҳоли, айниқса, ёшлар ўртасида Ватан қадрини юксалтириш ва ҳар бир фуқаро қалбида Ватанга бўлган муҳаббат ҳиссини ошириш; – қайси касб эгаси бўлишдан қатъи назар, ўз ишини сидқидилдан бажариш (чунки фуқаро меҳнати ортида юрт ривожи ва равнақи ётади); – доимо дахлдорлик ҳисси билан яшаш; – ватандошлар билан чиройли муносабатда бўлиш, келажак авлод тарбияси йўлида барча қўлидан келган имкониятларни сафарбар қилиш.

Ватанга тегишли осори атиқалар ардоқланади

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Уҳуд тоғига қараб: “Дарҳақиқат, Уҳуд бизни, биз уни яхши кўрадиган тоғдир”, дедилар» (Имом Муслим ривояти). Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Уҳуд тоғини яхши кўрардилар. Ибн Ҳажарнинг ривоятида: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Уҳуд тоғида юрганларида унинг шавқи келиб қимирлади. Шунда у зот оёқлари билан тоғни тепиб: “Сокин бўл, эй Уҳуд!” дедилар”, дейилган. Суҳайлийнинг ривоятида бундай дейилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам чиройли “фаъл” (яхшиликка йўйиб қўйиш)ни ва чиройли исмларни яхши кўрар эдилар. “Аҳадийя” калимасидан ясалган исм (Уҳуд) дан чиройли исм йўқ. “Уҳуд” сўзидаги ҳаракатлар (ҳарф остига ва устига қўйиладиган белгилар) рафъдир. Рафъ (биздаги “у” ҳарфига тўғри келади) сўзи – кўтариш, юксалтириш маъноларини англатади. Шу лафздан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аҳаднинг дини қадри баланд кўтарилиши, олийларга юксалишини ҳис қилардилар. Шунинг учун унга бўлган муҳаббатлари ҳам сўзда, ҳам маънода боғланган эди. Демак, биз ҳам юқорида айтилган сўзлардан ўзимизга керакли хулосалар чиқариб, уларни қўлдан келганча ҳаётимизга татбиқ этиб боришимиз лозим. Биз ҳам доимо қадрли инсонлар, қардли нарсаларни яхши кўришимиз даркор. Бу борада суюкли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам барчалармизга ўрнак – намунадирлар.

Ватан номи улуғдир!

Ибн ал-Ҳож “Ал-мадхал” китобида ёзади: “Шайх, Имом Абу Абдурраҳмон Соқоллий раҳматуллоҳи алайҳ: “Ҳар бир инсоннинг исмидан насибаси бор”, деган. Бу гап инсонлар учун айтилган бўлса-да, бошқа нарсалар учун ҳам ишлатилаверади”. Араб тилида нисбат тушунчаси мавжуд. Яъни инсонни бирор-бир касб ёки туғилган ерга мансуб эканлигини билдирувчи – йо ҳарфининг қўлланиши. Масалан, Самарқандий (cамарқандлик), Бухорий (бухоролик) каби. Кўпинча олимлар исмларини ватанлари номи билан боғлаб нисбат олганлар. Бу ҳам бўлса ўз юртларини дунёга танитиш, унга бўлган муҳаббатни шу орқали изҳор қилиш, доим ўзини ўша заминга мансуб, алоқадор эканлигини ҳис қилиш ва ҳоказо... Инсонга энг қадрли нарса унинг исми бўлади. Ўтган аждодларимиз кўп ҳолларда ўша энг қадрли нарса қолиб, ундан-да қадрли бўлган Ватан номи билан номланишни яхши кўрганлар. Баъзан муҳаддислар султони ким бўлган дейилса, “Муҳаммад Исмоил” дейиш хаёлга келмайди. Ҳаёлга энг тез келадиган жавоб “Имом Бухорий”дир.

Билиб қўйган яхши!

Сийрат китобларида келтириладики, хунук исмларни чиройлисига ўзгартириш Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг одатлари бўлган. У зот Мадинага келганларида у ернинг номи Ясриб эди. Ясриб – “ёмонлик” маъносини англатгани учун унинг ўрнига Тойба – яхшилик номини бердилар.

Vatanning qanday haqlari bor?

Har bir insonning vatan oldida bir necha burch va vazifalari bor: – Vatanga muhabbatli bo‘lish; – yashab turgan yerining tozaligi va go‘zalligiga hissa qo‘shish; – yer usti va osti boyliklaridan oqilona foydalanish; – madaniy va ma’naviy merosni asrab-avaylash, uni o‘rganish, o‘rgatish va keljak avlodga yetkazish; – tabiatni muhofaza qilish (ya’ni, atrof-muhitni ifloslaydigan ishlarni qilish bilan o‘sha yerni yashash uchun yaroqsiz holga keltirmaslik); – Vatanni tashqi va ichki dushmanlardan himoya qilish; – o‘z ona tilini saqlash; – Vatan rivoji yo‘lida aqliy, jismoniy va moddiy imkoniyatlarni sarf qilish; – bor imkoniyatni safarbar qilib ichki fitna va nizolarning oldini olish (chunki fitna-fasod aholini parokanda qiluvchi eng katta balo hisoblanadi); – aholi, ayniqsa, yoshlar o‘rtasida Vatan qadrini yuksaltirish va har bir fuqaro qalbida Vatanga bo‘lgan muhabbat hissini oshirish; – qaysi kasb egasi bo‘lishdan qat’i nazar, o‘z ishini sidqidildan bajarish (chunki fuqaro mehnati ortida yurt rivoji va ravnaqi yotadi); – doimo daxldorlik hissi bilan yashash; – vatandoshlar bilan chiroyli munosabatda bo‘lish, kelajak avlod tarbiyasi yo‘lida barcha qo‘lidan kelgan imkoniyatlarni safarbar qilish.

Vatanga tegishli osori atiqalar ardoqlanadi

Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Uhud tog‘iga qarab: “Darhaqiqat, Uhud bizni, biz uni yaxshi ko‘radigan tog‘dir”, dedilar» (Imom Muslim rivoyati). Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Uhud tog‘ini yaxshi ko‘rardilar. Ibn Hajarning rivoyatida: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Uhud tog‘ida yurganlarida uning shavqi kelib qimirladi. Shunda u zot oyoqlari bilan tog‘ni tepib: “Sokin bo‘l, ey Uhud!” dedilar”, deyilgan. Suhayliyning rivoyatida bunday deyiladi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam chiroyli “fa’l” (yaxshilikka yo‘yib qo‘yish)ni va chiroyli ismlarni yaxshi ko‘rar edilar. “Ahadiyya” kalimasidan yasalgan ism (Uhud) dan chiroyli ism yo‘q. “Uhud” so‘zidagi harakatlar (harf ostiga va ustiga qo‘yiladigan belgilar) raf’dir. Raf’ (bizdagi “u” harfiga to‘g‘ri keladi) so‘zi – ko‘tarish, yuksaltirish ma’nolarini anglatadi. Shu lafzdan Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam Ahadning dini qadri baland ko‘tarilishi, oliylarga yuksalishini his qilardilar. Shuning uchun unga bo‘lgan muhabbatlari ham so‘zda, ham ma’noda bog‘langan edi. Demak, biz ham yuqorida aytilgan so‘zlardan o‘zimizga kerakli xulosalar chiqarib, ularni qo‘ldan kelgancha hayotimizga tatbiq etib borishimiz lozim. Biz ham doimo qadrli insonlar, qardli narsalarni yaxshi ko‘rishimiz darkor. Bu borada suyukli Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam barchalarmizga o‘rnak – namunadirlar.

Vatan nomi ulug‘dir!

Ibn al-Hoj “Al-madxal” kitobida yozadi: “Shayx, Imom Abu Abdurrahmon Soqolliy rahmatullohi alayh: “Har bir insonning ismidan nasibasi bor”, degan. Bu gap insonlar uchun aytilgan bo‘lsa-da, boshqa narsalar uchun ham ishlatilaveradi”. Arab tilida nisbat tushunchasi mavjud. Ya’ni insonni biror-bir kasb yoki tug‘ilgan yerga mansub ekanligini bildiruvchi – yo harfining qo‘llanishi. Masalan, Samarqandiy (camarqandlik), Buxoriy (buxorolik) kabi. Ko‘pincha olimlar ismlarini vatanlari nomi bilan bog‘lab nisbat olganlar. Bu ham bo‘lsa o‘z yurtlarini dunyoga tanitish, unga bo‘lgan muhabbatni shu orqali izhor qilish, doim o‘zini o‘sha zaminga mansub, aloqador ekanligini his qilish va hokazo... Insonga eng qadrli narsa uning ismi bo‘ladi. O‘tgan ajdodlarimiz ko‘p hollarda o‘sha eng qadrli narsa qolib, undan-da qadrli bo‘lgan Vatan nomi bilan nomlanishni yaxshi ko‘rganlar. Ba’zan muhaddislar sultoni kim bo‘lgan deyilsa, “Muhammad Ismoil” deyish xayolga kelmaydi. Hayolga eng tez keladigan javob “Imom Buxoriy”dir.

Bilib qo‘ygan yaxshi!

Siyrat kitoblarida keltiriladiki, xunuk ismlarni chiroylisiga o‘zgartirish Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning odatlari bo‘lgan. U zot Madinaga kelganlarida u yerning nomi Yasrib edi. Yasrib – “yomonlik” ma’nosini anglatgani uchun uning o‘rniga Toyba – yaxshilik nomini berdilar.