БИРИНЧИ БОБ

| Лотин ёзувидаги матн пастроқда

ВАТАН ҲАҚИДАГИ ТУШУНЧА ВА ВАТАНГА БЎЛГАН МУҲАББАТ

• “Ватан” сўзининг луғавий маъноси

• “Ватан” сўзининг истилоҳдаги маъноси

• Муҳаббатнинг таърифи

• Қуръони каримда Ватан тушунчаси

• Ҳадиси шарифда Ватан тушунчаси • Ватанни севиш ва унга ошиқишнинг ҳукми

• Пайғамбарлар таъбирида Ватан тушунчаси

• Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам таъбирларида Ватан тушунчаси

• Саҳобалар таъбирида Ватан тушунчаси

• Фақиҳлар таъбирида Ватан тушунчаси

• Авлиёлар таъбирида Ватан тушунчаси

• Ислом уламолари таъбирида Ватан тушунчаси

• Дунё олимлари таъбирида Ватан тушунчаси

• Ҳукамоларнинг Ватан ҳақида айтган гаплари

• Подшоҳлар таъбирида Ватан тушунчаси

• Табиблар таъбирида Ватан тушунчаси

• Аёллар таъбирида Ватан тушунчаси

• Саҳро одамлари таъбирида Ватан тушунчаси

• Дунё халқлари Ватан ҳақида

“Ватан” сўзининг луғавий маъноси

“Ватан” арабча cўз бўлгани учун унинг асл маъносини билишда мўътабар араб луғатлари ҳамда замонавий қомусларга мурожаат қилинди. Бу борада “Лисанул араб”, “Мухторус сиҳоҳ”, “Ал-муҳит фил-луға”, “Таҳзибул луғот” ва “Ал-мўъжам ал-васит” каби машҳур луғат китоблари асос қилиб олинди. Бу қомусларнинг барчасида В,Т,Н моддаси остида “Ватан” сўзига деярли бир хил изоҳ берилган. “Ватан” сўзи: “Инсон у ерда хоҳ туғилган, хоҳ туғилмаган бўлсин, истиқомат қиладиган ва маскан тутган ер” сифатида ифодаланган. Луғавий маъноларни синчиклаб ўрганиш жараёнида қизиқ бир ҳолатга гувоҳ бўлдим. Бошқа миллатларнинг “Ватан” сўзи луғатда бошқа маъноларни ифода этиб, зарурат юзасидан унинг ўрнига ишлатилар экан. “Она Ватан” – “асл Ватан”, “туғилган ер” маъносида ишлатилади.

“Ватан” сўзининг истилоҳдаги маъноси

Баъзилар Ватанга “Инсоннинг киндик қони тўкилган жой”, деб таъриф беради. Таъриф тўғри, лекин тўлақонли, мукаммал эмас. Чунки ҳаётда бир жойда туғилиб, бошқа ерни Ватан қилганлар ҳам йўқ эмас. “Ватан” сўзининг олдинлари урфда бўлган истилоҳий таърифи бугунги кун урфидаги истилоҳий таърифига унчалик мос келмайди. “Ватан” сўзининг олдинги ва ҳозирги истилоҳий маънолари бир-биридан катта фарқ қилади. Биз бу фарқларни мавзудан четга чиқмаслик мақсадида баҳс қилмадик-да, унинг ўрнига барча истилоҳий таърифларни жамлаб, қуйидаги тўлдирувчи хулосага келишни ўринли деб топдик. Унга кўра, “бир жамоа инсонлар унинг фуқаролигини олиб, хоҳ у ерда туғилган ёки туғилмаган бўлсин, унга мансуб бўлиб, мустақил, жамоавий тарзда яшайдиган, ўз чегарасига эга Давлатга “Ватан” деб айтилади”.

Муҳаббатнинг таърифи

Муҳаббат – адоватнинг аксидир. Бу бир киши ёки нарсани севиш, унга қаттиқ боғланиш ҳисси демакдир. Муҳаббатга ҳамма ҳар хил таъриф берган. Улар орасида Роғиб Асфаҳоний раҳматуллоҳи алайҳнинг1 таърифи машҳурроқ. “Муҳаббат” истилоҳда: “Кўрган нарсага хоҳиш қилиш ва уни яхши деб ўйлаш”, деганидир. Муҳибнинг одати муҳаббат қилган нарса ёки инсонга тегишли бўлган ҳамма нарсани яхши кўради.

Уйининг деворларин ўпаман,

Лайлонинг диёридан ўтганда.

Дилдан урмаган диёрлар ишқи,

Унда турганлар ишқи бор манда.

1 Роғиб Асфаҳоний. Тўлиқ исми: Ҳусайн ибн Муҳаммад Абулқосим Асфаҳоний. Роғиб номи билан машҳур. Туғилган йили ҳақида аниқ маълумотлар йўқ. Асли Асфаҳондан. Бағдодда истиқомат қилган. 1108 йили вафот этган. Адабиёт, тафсир ва балоғат ҳақида бир қанча китоблар ёзган. Имом Ғаззолийга ҳамаср бўлган. Асарлари: “Муҳозаротул удабо”, “Ал-ахлоқ”, “Жомеъут тафосир”, “Ал-муфрадот фи ғарибил Қуръон” ва бошқалар.

Хулоса қилсак, муҳаббат – нозик туйғу. У ўзидан-ўзи пайдо бўлиб қолмайди. Муҳаббатни пайдо қилиш учун, аввало, хоҳиш ва ирода бўлиши ва уни яхши деб баҳолай оладиган салоҳият ҳам керак. Шунинг учун Ватан муҳаббати тилда эмас, амалда кўринадиган туйғудир, дейилади. Муҳаббат бирга яшайдиган кишиларгина тушунадиган жонли тажрибадир.

BIRINCHI BOB

VATAN HAQIDAGI TUSHUNCHA VA VATANGA BO‘LGAN MUHABBAT

• “Vatan” so‘zining lug‘aviy ma’nosi

• “Vatan” so‘zining istilohdagi ma’nosi

• Muhabbatning ta’rifi

• Qur’oni karimda Vatan tushunchasi

• Hadisi sharifda Vatan tushunchasi • Vatanni sevish va unga oshiqishning hukmi

• Payg‘ambarlar ta’birida Vatan tushunchasi

• Rasululloh sollallohu alayhi va sallam ta’birlarida Vatan tushunchasi

• Sahobalar ta’birida Vatan tushunchasi

• Faqihlar ta’birida Vatan tushunchasi

• Avliyolar ta’birida Vatan tushunchasi

• Islom ulamolari ta’birida Vatan tushunchasi

• Dunyo olimlari ta’birida Vatan tushunchasi

• Hukamolarning Vatan haqida aytgan gaplari

• Podshohlar ta’birida Vatan tushunchasi

• Tabiblar ta’birida Vatan tushunchasi

• Ayollar ta’birida Vatan tushunchasi

• Sahro odamlari ta’birida Vatan tushunchasi

• Dunyo xalqlari Vatan haqida

“Vatan” so‘zining lug‘aviy ma’nosi

“Vatan” arabcha co‘z bo‘lgani uchun uning asl ma’nosini bilishda moʻtabar arab lug‘atlari hamda zamonaviy qomuslarga murojaat qilindi. Bu borada “Lisanul arab”, “Muxtorus sihoh”, “Al-muhit fil-lug‘a”, “Tahzibul lug‘ot” va “Al-moʻjam al-vasit” kabi mashhur lug‘at kitoblari asos qilib olindi. Bu qomuslarning barchasida V,T,N moddasi ostida “Vatan” so‘ziga deyarli bir xil izoh berilgan. “Vatan” so‘zi: “Inson u yerda xoh tug‘ilgan, xoh tug‘ilmagan bo‘lsin, istiqomat qiladigan va maskan tutgan yer” sifatida ifodalangan. Lug‘aviy ma’nolarni sinchiklab o‘rganish jarayonida qiziq bir holatga guvoh bo‘ldim. Boshqa millatlarning “Vatan” so‘zi lug‘atda boshqa ma’nolarni ifoda etib, zarurat yuzasidan uning o‘rniga ishlatilar ekan. “Ona Vatan” – “asl Vatan”, “tug‘ilgan yer” ma’nosida ishlatiladi.

“Vatan” so‘zining istilohdagi ma’nosi

Ba’zilar Vatanga “Insonning kindik qoni to‘kilgan joy”, deb ta’rif beradi. Ta’rif to‘g‘ri, lekin to‘laqonli, mukammal emas. Chunki hayotda bir joyda tug‘ilib, boshqa yerni Vatan qilganlar ham yo‘q emas. “Vatan” so‘zining oldinlari urfda bo‘lgan istilohiy ta’rifi bugungi kun urfidagi istilohiy ta’rifiga unchalik mos kelmaydi. “Vatan” so‘zining oldingi va hozirgi istilohiy ma’nolari bir-biridan katta farq qiladi. Biz bu farqlarni mavzudan chetga chiqmaslik maqsadida bahs qilmadik-da, uning o‘rniga barcha istilohiy ta’riflarni jamlab, quyidagi to‘ldiruvchi xulosaga kelishni o‘rinli deb topdik. Unga ko‘ra, “bir jamoa insonlar uning fuqaroligini olib, xoh u yerda tug‘ilgan yoki tug‘ilmagan bo‘lsin, unga mansub bo‘lib, mustaqil, jamoaviy tarzda yashaydigan, o‘z chegarasiga ega Davlatga “Vatan” deb aytiladi”.

Muhabbatning ta’rifi

Muhabbat – adovatning aksidir. Bu bir kishi yoki narsani sevish, unga qattiq bog‘lanish hissi demakdir. Muhabbatga hamma har xil ta’rif bergan. Ular orasida Rog‘ib Asfahoniy rahmatullohi alayhning1 ta’rifi mashhurroq. “Muhabbat” istilohda: “Ko‘rgan narsaga xohish qilish va uni yaxshi deb o‘ylash”, deganidir. Muhibning odati muhabbat qilgan narsa yoki insonga tegishli bo‘lgan hamma narsani yaxshi ko‘radi.

Uyining devorlarin o‘paman,

Layloning diyoridan o‘tganda.

Dildan urmagan diyorlar ishqi,

Unda turganlar ishqi bor manda.

1 Rog‘ib Asfahoniy. To‘liq ismi: Husayn ibn Muhammad Abulqosim Asfahoniy. Rog‘ib nomi bilan mashhur. Tug‘ilgan yili haqida aniq ma’lumotlar yo‘q. Asli Asfahondan. Bag‘dodda istiqomat qilgan. 1108 yili vafot etgan. Adabiyot, tafsir va balog‘at haqida bir qancha kitoblar yozgan. Imom Gʻazzoliyga hamasr bo‘lgan. Asarlari: “Muhozarotul udabo”, “Al-axloq”, “Jome’ut tafosir”, “Al-mufradot fi g‘aribil Qur’on” va boshqalar.

Xulosa qilsak, muhabbat – nozik tuyg‘u. U o‘zidan-o‘zi paydo bo‘lib qolmaydi. Muhabbatni paydo qilish uchun, avvalo, xohish va iroda bo‘lishi va uni yaxshi deb baholay oladigan salohiyat ham kerak. Shuning uchun Vatan muhabbati tilda emas, amalda ko‘rinadigan tuyg‘udir, deyiladi. Muhabbat birga yashaydigan kishilargina tushunadigan jonli tajribadir.