BOLALARGA PROBIOTIKLAR KERAKMI?
Probiotiklar antibiotiklarga qarshi ta’sir ko‘rsatadi.
Ular bakteriyalarni yo‘q qilish uchun emas, balki ularning rivojlanishiga yordam berish uchun mo‘ljallangan.
Bu oddiy oziq-ovqat mahsuloti emas, masalan, go‘sht yoki kartoshka kabi.
Bu ichakka kirganda o‘z hayot faoliyatini davom ettiradigan tirik organizmlar yig‘indisidir.
Ular ovqatni yaxshiroq hazm qilishda yordam beradi.
Bu nima?
Probiotiklar haqida o‘tgan asrning 60-yillarida faol gapira boshlashdi, garchi bu turdagi mahsulotlar ancha oldinroq paydo bo‘lgan.
Probiotik oziq-ovqatlarga misollar: kefir, matsuni, qatiq, yogurt, tuzlangan karam, miso pastasi, kimchi, tempe.
Bugungi kunda probiotik nima ekanligi aniq belgilangan.
Bu tushunchalarni Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) shakllantirgan va ular GOSTda belgilangan. Ushbu mahsulotlarga inson uchun zararsiz bo‘lgan va patogen mikroflorani bostira oladigan mikroorganizmlar kiradi.
Asosiy tasnif
Probiotiklar turlicha bo‘lib, ishlab chiqarish usuliga qarab ikki turga bo‘linadi:
Suyuq — faol hayot tarzini olib boradigan mikroorganizmlar.
Quruq — kapsulalarda yoki tabletkalarda.
Turlariga qarab, ikki xil probiotik mavjud:
Qo‘ziqorinlar: xamirturush, sakxaromisetlar.
Bakteriyalar: laktobatsillar, bifidobakteriyalar, propionokislotali, sutkislotali, termofil streptokokk, ba’zi turdagi E.coli ichak tayoqchasi.
To‘liq ro‘yxat GOSTda keltirilgan.
Harakat mexanizmi
Probiotiklar bolalar va kattalar uchun foydali ta’sir ko‘rsatib, ichak mikroflorasiga ijobiy ta’sir qiladi.
Ular patogenlarning faoliyatini bostiradi va foydali mikroorganizmlar hayot kechirishi uchun qulay sharoit yaratadi.
Sog‘lom me’da-ichak traktida 500 ga yaqin simbiotik bakteriyalar mavjud bo‘lib, ulardan 30–40 turi asosiy rol o‘ynaydi.
Do‘stona mikroorganizmlarning miqdori va ularning turlari o‘rtasidagi nisbat ovqat hazmi va bolaning sog‘lig‘iga bevosita ta’sir qiladi.
Ichak mikrobiotasi immunitetning kuchliligiga, allergik reaksiyalar xavfiga, autoimmun kasalliklar xavfiga ta’sir qiladi.
U hayotiy ahamiyatga ega, mikrobiota buzilishi ko‘plab kasalliklar rivojlanishiga olib keladi.
Mikrobiosenozning buzilishi semirish, qandli diabet, ateroskleroz va uning asoratlarini keltirib chiqaradi.
Ichak mikroflorasining tabiiy muvozanatini saqlash juda muhimdir, chunki u immun javobning sifatiga va ovqat hazm qilish tizimining ishlashiga ta’sir qiladi.
Shu vazifani "Elbifid - Essential Probiotics" probiotik kompleksi hal qiladi.
Probiotik vosita orqali foydali bakteriyalarning ichakka yetkazilishi mikrokapsulyatsiya texnologiyasi bilan ta’minlanadi, bunda kapsulalar qobig‘i organik kislotalarga chidamli bo‘ladi.
Me’da-ichak traktiga tushgandan so‘ng, probiotik vositadagi mikroorganizmlar normal mikrobiotaning funksiyalarini bajarishni boshlaydi:
— murakkab uglevodlarni fermentatsiyalaydi va ularni hazm qilishga yordam beradi;
— vitaminlar sintezida ishtirok etadi;
— peristaltikani kuchaytiradi va ichakning ichki tarkibining normal harakat tezligini qo‘llab-quvvatlaydi;
— patogen bakteriyalarning ko‘payishini to‘xtatadi, ularni oziq-ovqatdan mahrum qiladi va ichak devorlariga yopishishiga yo‘l qo‘ymaydi;
— normal metabolizmni qo‘llab-quvvatlaydi, yog‘ almashinuvini normallashtiradi va semirishdan himoya qiladi;
— epitelial yaxlitlikni qo‘llab-quvvatlaydi, yallig‘lanishni tinchlantiradi va regeneratsiyani tezlashtiradi, enterotsitlar o‘sishini rag‘batlantiradi.
Bundan tashqari, probiotiklar quyidagi holatlarda sog‘ayishni tezlashtiradi:
— ichakning asabiylashish sindromi;
— infeksiya (viruslar, bakteriyalar, parazitlar, protozoa) sabab bo‘lgan diareya;
— antibiotiklar qabul qilganidan keyingi buzilish.
Probiotiklar quyidagi holatlarda ham foydali ekanligi haqidagi ko‘plab ma’lumotlar mavjud:
— teri muammolari: husnbuzar, akne, ekzema;
— siydik chiqarish yo‘llari kasalliklari;
— kariyes va og‘iz bo‘shlig‘i kasalliklari.
Ba’zi bolalar uchun mo‘ljallangan oziq-ovqat aralashmalari (smeslar) probiotiklar bilan boyitiladi. Ammo bunday oziq-ovqatlar hamma bolalar uchun mos kelmaydi.
Bolalar mikroflorasining shakllanishi
Ona qornidagi homilaning ichagi mikroorganizmlardan holi, lekin bo‘sh emas.
U asta-sekin mekoniy bilan to‘ldiriladi.
Bu hidsiz qora-yashil massa bo‘lib, u homila suvi, o‘t va epiteliyning to‘kilgan hujayralaridan iboratdir.
Tug‘ilish jarayonida bola tug‘ruq yo‘llaridan o‘tadi va kerakli bakteriyalar bilan ilk marta aloqada bo‘ladi.
Emizish vaqtida ayolning terisida va sutida mavjud bo‘lgan mikroflora ham bola ichagiga kirib, u yerda kolonizatsiyani boshlaydi.
To‘liq sog‘lom mikrobiotaning shakllanishi taxminan uch yil davom etadi.
Ayniqsa, dastlabki uch oy ichida juda faol rivojlanadi.
Bolaning ovqatlanishi va butun hayot tarzi uning mikrobiotasi va butun organizmining sog‘lig‘ini belgilaydi.
Tabiat shuni ko‘zda tutganki, go‘dak onasidan emizish orqali barcha kerakli biomaterialni oladi.
Tabiiy tug‘ilgan va ona suti bilan oziqlangan bolalar ichak mikroflorasini tezroq shakllantiradilar.
Agar onada sut yo‘q yoki juda kam bo‘lsa, qiyinchiliklar yuzaga keladi.
Bunday holda, go‘dak sun’iy aralashmalarga o‘tkaziladi.
Ayol yoki bolaning kasalliklari, antibiotiklarni buyurish zarurati ham mikrobiotaning normal shakllanishiga xalaqit beradi.
Bunday holatlar uchun probiotiklarni o‘z ichiga olgan davolash vositalari mo‘ljallangan.
Qo‘llashga qarshi ko‘rsatmalar
Probiotiklar (ayniqsa, suyuq shaklda) ba’zi bolalarda kuchli allergiyani keltirib chiqaradi.
Belgilari turlicha: ko‘ngil aynishi, qichishish, toshma, shish, bosh aylanishi.
Ular individual nojo‘ya ta’siri bo‘lgan bolalarga to‘liq qarshi ko‘rsatilgan.
Agar bolaning ma’lum bir turdagi mikroorganizmlarga allergiyasi bo‘lsa, shifokor mos probiotik preparatini tanlashi mumkin, unda allergen yo‘q bo‘ladi.
Immunitet tanqisligi (limfa yoki qon tizimi onkologik kasalliklari, OITS) tashxisi qo‘yilgan bolalarga man etilgan.
Juda zaif immunitetda bu vositalar oddiy bakterial infeksiya kabi o‘zini tutadi.
Ehtiyot choralari
Probiotiklar dori vositalari yoki biologik qo‘shimchalar sifatida mavjud bo‘lishi mumkin.
Har ikkala holda ham bolaning qabul qilishidan oldin shifokor bilan maslahatlashish zarur.
Mutaxassis qaysi mikroorganizmlar kerakligini va qancha miqdorda qabul qilish lozimligini aniqlaydi.
Tezda ovqat hazm qilishni yaxshilamaydi.
Aksincha, qabul qilishning dastlabki bosqichida noqulaylik, diareya, meteorizm, qorin dam bo‘lishi, ko‘ngil aynishi bo‘lishi mumkin.
Bolalar bunday simptomlarni juda og‘ir qabul qiladilar.
Bir necha kundan keyin me’da-ichak trakti yangi mikrobiotaga moslashganda, noqulayliklar yo‘qoladi va ovqat hazmi barqarorlashadi.
Probiotik mahsulotlar, masalan, qatiq, tabiiy yogurt, kefir va boshqalar bolaning yoshiga mos ravishda ratsionga kiritiladi.
Ammo maxsus qo‘shimchalar yoki dori vositalarini faqat shifokor tayinlashi kerak.
Bu vositalarni qabul qilishda jadvalga amal qilish zarur.
Kursni ortiqcha davom ettirish mumkin emas — allergiya yoki nojo‘ya reaksiya rivojlanishi mumkin.
To‘satdan qabul qilishni to‘xtatish ham mumkin emas.
Dozani asta-sekin kamaytirib, organizmga moslashish imkoniyatini berish kerak.
To‘satdan qabul qilishni to‘xtatish patogen mikroorganizmlarning bo‘shagan joyni egallashiga olib keladi.
Kursning davomiyligi va belgilangan dozaga rioya qilish davolash yoki profilaktika tadbirlarining muvaffaqiyatini ta’minlaydi.
Antibiotik qabul qilgandan keyin
Antibiotiklar bakterial infeksiyalarga qarshi kuchli dori vositasidir.
Lekin ular mikroorganizmlarning turiga qaramasdan barcha bakteriyalarni yo‘q qiladi.
Shu sababli antibiotik bilan davolanish kursidan keyin ichak mikroflorasi buziladi, ba’zan juda kuchli.
Disbakterioz quyidagi simptomlar bilan namoyon bo‘ladi:
— diareya bilan almashinadigan qabziyatlar;
— qorin bo‘shlig‘idagi noqulaylik, kekirish, baland shovqinli gurillash, og‘irlik hissi, shishish, og‘riqlar;
— donli va sut mahsulotlari yomon hazm qilinadi;
— terining qichishi, toshmalar, quruqlik yoki yog‘lilik ortishi.
Bu tez charchash, loqaydlik, diqqatni jamlash qiyinligi, tushkunlikka moyillikni keltirib chiqaradi.
Disbakterioz qandli diabet, jigar kasalliklari, o‘qishdan ortda qolish xavfini yaratadi.
Buning oldini olish uchun probiotik vositalar bilan qo‘llab-quvvatlash belgilanadi.
Umumiy qabul qilish qoidalari
Probiotiklar davolash va profilaktika qilish uchun bolaga shifokor tomonidan individual tarzda tavsiya qilinadi.
Bunda bolaning yoshi, o‘tkazilgan kasalliklar va umumiy sog‘lik holati hisobga olinadi.
Eng kichik bolalarga odatda tomchilar tavsiya etiladi.
Ikki yoshdan katta bolalarga esa tabletkalar va kapsulalarni yutish qiyinchilik tug‘dirmaydi.
Odatda kursning davomiyligi kamida 14 kun.
Zarurat bo‘lsa, uni bir oy o‘tgach takrorlash mumkin.
Dastlabki kunlarda ko‘pincha noqulaylik hissi paydo bo‘ladi, chunki organizm qo‘shimcha mikroflora mavjudligiga moslashadi.
Keyinchalik bu belgilar yo‘qoladi va davolash oson kechadi.
Agar bola juda xavotirga tushsa, bu haqida shifokorga xabar beriladi va u doza va qabul qilish tartibini moslashtiradi.
Ijobiy ta’sir sekinlik bilan paydo bo‘ladi, shuning uchun sabrli bo‘lish va davolashni shifokor tavsiya qilganidek davom ettirish kerak.
Odatda qabul qilish vaqti: ertalab och qoringa, nonushtadan yarim soat – bir soat oldin.
Agar preparat suv bilan aralashtirilishi kerak bo‘lsa, aralashma darhol qabul qilishdan oldin tayyorlanadi.
Eritmani oldindan tayyorlab qo‘yish mumkin emas.
Suv ishlab chiqaruvchi tomonidan ko‘rsatilgan haroratda bo‘lishi kerak.
Juda sovuq yoki issiq suv bakteriyalarni susaytiradi va preparatni foydasiz qiladi.
Emizikli bolalar uchun probiotiklar aralashmalar solingan butilkalarga qo‘shiladi yoki emizishdan oldin onaning ko‘kragiga surtiladi.
Katta yoshdagi bolalarga probiotiklarni qabul qilish prebiotiklar (bu moddalar hazm qilinmaydi, lekin hazm qilishga yordam beradi) bilan bir vaqtda tavsiya qilinadi.
Shunda yangi mikrobiotaga ichakda mustahkamlanish va o‘z pozitsiyalarini ushlab turish osonroq bo‘ladi.
Probiotiklarni ishlab chiqaruvchi tavsiyalariga rioya qilgan holda saqlash kerak.
Noto‘g‘ri saqlash mikroorganizmlarning nobud bo‘lishiga olib keladi, bu esa preparatni foydasiz yoki hatto zararli qiladi.
Probiotik vositalarni qabul qilishda shifokor tomonidan belgilangan diyetaga rioya qilish lozim.
Shirinliklar qat’iyan cheklanishi kerak.