Күлтегін жазуы

Öze Kök : Teŋіri : asïra : yaγïz : Jer : qïlïntaquda : ekin ara : kisi : oγulï : qïlïnmïs : kisi : oγulïnta : öze : ečüm apam : Bumïn qaγan : Estemi qaγan : olurmïš : olurupan : Türük : budunïγ : Elin : törüsün : tuta : bermis : iti : bermis :

Үстіде Көк Тәңірі, астыда қоңыр Жер қылынғанда, екеуі арасында кісі ұлы қылынды. Кісі ұлы үстінен бабаларым Бумын қаған, Естемі қаған басқарды. Басқарған Түрік жұртының Елдігін, төрелігін ұстай білді, жетілдіре (ете) білді.

törüt : buluŋ : qop : yaγï ermis : sü sülepen : törüt : buluŋtaqï : budunïγ : qop almïš : qop baz qïlmïs : bašlïγïγ : jüküntürmüs : tizеligig : sökürmüs : ilgerü : Qadïrqan : Jïšqa tegi : keri : Temir qapïγqa tegi : qonturmus : ekin ara :

Төрт жақтың бәрі жау болды. Жасақпен төрт жақтағы жұрттың бәрін алды, бәрін басты. Бастарын жүгіндірді, тізелерін шөктірді. Шығыста Қадырқан жеріне дейін, батыста Темір қапыққа дейін басып алды.

ïdï oqsuz : Kök Türük : anča : olurur ermis : bilge : qaγan ermis : alïp qaγan ermis : bujruq jeme : bilge ermis erinč : alïp ermis erinč : begleri jeme : budunï jeme : tüz ermis : anï üčün : Еlig : anča tutmus : erinč : Еlig tutup : Тörüg : etmis : üze anča :

Екеуі арасында иесіз (егемен, еркін) Көк түріктері көшіп жүрген еді. Қағаны білгір еді. Қағаны алып еді. Бұйрықтары да білгір еді, алып еді. Бектері де, жұрты да түзу еді. Елді солай ұстады. Елді солай ұстап, үстінен төрелік етті.

kergek : bolmus : yoγučï : sïγïtčï : öŋre : kün : toγusïqta : Böküli : Čölüg el : Tabγač : Tüpüt : Apar : Purum : Qïrqïz : Üč Qurïqan : Otuz Tatar : Qïtaň : Tatabi : bunča : budun : kelipen : sïγïtamïs : yoγulamïs : antïγ : külüg : qaγan : ermis : anta kisre : inisi : qaγan :

Қаған қайтыс болды. Жоқтау-сықтауға өңірге күнтуыстан Бөкүлі Шөлік елі, Тауғаш, Түбіт, Апар, Пұрұм, Қырғыз, Үш Құрықан, Отыз Татар, Қытаң, Татабы келді. Осынша жұрттан келіп сықтады, жоқтады. Сондай атақты қаған еді. Содан кейін інісі қаған болған екен.

bolmis erinč : oγulï atï : qaγan : bolmis erinč : anta kisre : inisi : ečisin teg : qïlïnmadïq erinč : oγulï : аqaŋïn teg : qïlïnmadïq erinč : bilgesiz : qaγan : olurmïs erinč : yablaq⁸ : qaγan : olurmïs erinč : bujruqï : jeme : bilgesiz erinč : yablaq ermis erinč :

Кейін ұлдары қаған болған екен. Інілері ағалары текті болмады. Ұлдары да әкелеріне тартпаған екен. Білгісіз қаған болған екен. Жабайы қаған болған екен. Бұйрықтары да білгісіз, жабайы болған екен.

begleri : budunï : tüzsüz : üčün : Tabγačbudun : teblegin : körlüg : üčün : armaqčïsïn : üčün : inili : ečili : kеksürtükin : üčün : begli : budunlïγ : yoŋašurtuqïn : üčün : Türük : budun : elledik : Еlin : ïčγanu : ïdmïs :

Бектері, жұрты түзу болмады. Тауғаш жұртының тепкісін көрген ағалы-інілі (бір-бірімен) кектесті, бектерін жұртына (бір-біріне) қарсы қойды. Сол үшін Түрік жұртының елдігі бұзылды.

qaγanladïq : qaγanïn : jetіrü : ïdmïs : Tabγač budunqa : beglik : urï oγulïn : qul : boltï : silik : qïz oγulïn : küŋ boltï : Türük : begler : Türük : atïn : ïtï : Tabγačγï : begler : Tabγač : atïn : tutupan : Tabγač : qaγanqa :

Сайлаған қағанына қарсы шықты. Ер ұлы құл болды, сұлу қызы күң болды. Түрік бектері Түрік атынан безіп, Тауғаш атын тұтып, тауғаш қағанға бағынды.

körmüs : elig jïl : isig küčüg : bermis : ilgerü : kün toγusïqda : Böküli : qaγanqa : tegi : sülüjü : bermis : qurïγaru : Temir qapïγqa : tegi : sülüjü : bermis : Tabγač : qaγanqa : Еlin : törüsin : alï bermis : Türük : qara : qamïγ :

Елу жыл ісін-күшін берді. Тауғаш қағаны үшін шығыста Бөкілі қағандығына дейін, батыста Темір қапыққа дейін шайқасты.

budun : anča temis : Еllig : budun ertim : Еlim : ïmtï qanï : kіmke : Еlig : qazγanurman : tеr ermis : qaγanlïγ : budun : ertim : qaγanïm qanï : ne qaγanqa : isig küčüg : berürmen : tir ermis : anča tep : Tabγač : qaγanqa : yaγï bolmïs :

Түрік қара жұрты былай деді: "Елді жұрт едім, елім енді қайда? Елімді кімге берермін? Қағанды жұрт едім, қағаным қайда? Қай қағанға іс-күшімді берермін?".
Солай деп, тауғаш қағанына жау болды.

yaγï bolïp : etіnü : yаrаtunu : umаdïq : yana : ičіkmis : bunča : isig küčüg : bertük gerü : saqïnmаtï : Türük : budun : ölürüjen : urïγsïratïyan : ter ermis : yuqadu : barïr : ermis : öze : Türük : Teŋrisi : Türük : Ïduq Jeri :

Жау болып, өзін жарата алмай қайта бағынды. Бұдан гәрі іс-күшін беруді ойламады. Түрік жұрты өлгенім, жалғаспағаным артық деп, жоғалып бара жатқан еді.

subï : anča temis : Türük : budun : yoq : bolmazun : tejin : budun bolčun tejin : аqanïm : Elteris qaγanïγ : ögüm : Elbilge qatunïγ : Teŋіri : töpesinte : tutup : jügürü : kötürmüs erinč : aqanïm : qaγan : jeti jegirmi : erin : tašqïmïs : tašïra :

Сонда Үсте Түрік Тәңірі, Түрік ұйық жері, суы былай депті: Түрік жұрты жоқ болмасын - дейін, Бүтін болсын! - дейін".
Сөйтіп, әкем Елтеріс қағанды, өгей анам Елбілге қатынды Тәңір төбесінде тұтып, жоғары көтермелеген еді.
Әкем қаған он жеті ерін жинады.

yoruyor : tejin : ükü еsidіp : balïqdaqï : taγïqmïs : taγdaqï : enmis : tirilip : jetmis er bolmïs : Teŋіri : küč : bertük : üčün : аqanïm : qaγan : süsi : böri teg : ermis : yaγïsï : qoň teg ermis : ilgerü : qurïγaru : sülep : tеrmis : qubartmïs : qamïγï :

Жиналған ер жорытқанын есітіп, қаладағы тауға қарай беттеді, таудағы жерге түсті. Тіріліп, бірге жетпіс ер болды.
Тәңірі күш бергендіктен, әкем қаған жасағы бөрі текті болды, жауы қой текті болды. Алдыға, артқы шерулеп, жинап-тергені жеті жүз ер болды.

jetijüzer : bolmïs : jetijüzer : bolïp : elsiremis : qaγansïramïs : budunïγ : küŋdemis : quldamïs : budunïγ : Türük : törüsün : ïčγanmïs : budunïγ : ečümаpam : törüsünče : yarаtmïs : bošγurmïs : Töles : Tarduš : budunïγ : /anta itmis : /

Жеті жүз ер болғанда, елсіз, қағансыз қалған жұртты, күңденген, құлданған жұртты Түрік төресінен айрылған жұртты ата-баба төресіндей жаратты, орнына қойды. Төлес пен Тардұш жұртымен де сүйтті.

Jabγuγ : Šadïγ : anta : bermis : berje : Tabγač : budun : yaγï : ermis : jïrïya : Baz qaγan : Toquz Oγuz : budunï : yaγï : ermis : Qïrγïz : Qurïqan : Otuz Tatar : Qïtaň ::
Tatabï : qop : yaγï : ermis : аqanïm : qaγan : bunča : ...

Жабғы мен Шадты да берді. Беріде Тауғаш, жырақта Бас қаған бастаған Тоғыз-Оғыз жұрты жауы болды. Қырғыз, Құрықан, Отыз-Татар, Қытаң, Татабы - бәрі жауы еді.

qïrïq : artuqï : jeti : yolï : sülemis : jegirmi : süŋüs : süŋüsmis : Teŋіri : yarïlqaduq : üčün : elligig : elsіretmis : qaγanlïγïγ : qaγansïratmïs : yaγïγ : bazqïlmïs : tizelіgig : sükürmis : bašlïγïγ : jüküntümis : qaŋïm : qaγan ...

Әкем қаған қырық жеті рет соғыста болған, жиырма рет сүңгіскен.
Тәңірдің жарылқауымен, елді елсіреткен, қағанды қағансыратқан жауын басты. Тізелерін шөктіріп, бастарын идірді.

törüg : qаzγanïp : uča : barmïs : аqaŋïm : qaγanqa : bašlayu : Baz qaγanïγ : balbal : tikmis : ol törüde : öze : ečüm qaγan : olurtï : ečüm qaγan : olurupan : Türük : budunïγ : ječe іtdi : іgіti : čïγaŋïγ/ : bay : qïltï : azïγ : üküš : qïltï : /

Әкем қаған... ...төресін тұрғызып (ел құрып), ұша барды. Әкем қағанға арнап балбал тігу Баз қағанның балбалынан басталды. Сол кезде көкем таққа отырды. Көкем қаған бастаған Түрік жұрты одан да жақсара түсті. Шығайды бай қылды, азды көп қылды.

ečüm qaγan : olurtuqda : özüm : Tarduš : budun : öze : šad ertim : ečüm qaγan : birle : ilgerü : Yašïl ügüz : Šantuŋ : yazïqa tegi : süledimiz :
qurïγaru : Temir qapïγqa : tegi : süledimiz : Kögmen : аša : Qï/rqïz : jeriŋe : tegi : süledimiz : /

Көкем қаған отырғанда, өзім Тардұш жұртына Шад болдым. Көкеммен бірге шығыста Жасыл өзен, Шантұң жазығына дейін, ал батыста Темір қапыққа дейін шайқастық. Көгменнен асып, Қырғыз жеріне дейін шайқастық.

qamïγï : bešotuz : süledimiz : üčjegirmi : süŋüšdimiz : Еlligig : elsiretdimiz : qaγanlïγïγ : qaγansïratdïmïz : tizеligig : sökürtimiz : bašlïγïγ : jöküntürtimiz : Türügeš : qaγan : Türükmüz : budunmïz : erti : bilmedikin :

Бар болғаны жиырма бес жорықтың он үшінде сүңгілестік. Елді болғанды елсіреттік, қағанды болғанды қағансыраттық. Тізелерін шөктіріп, бастарын идірдік.

üčün : bizіŋe : yaŋïlqïn : üčün : qaγanï : ölti : buyruqï : begleri : jeme : ölti : On oq : budun : emgek : körtü : ečümüz : apamïz : tutmïs : Jer sub idsiz : bolmazun : tejin : az budunïγ : ïtï : ar...

Түргеш қаған біздің түркіміз еді. Білмегеннен, біздің арамыздағы түсінішпеушілік арқасында қағандары өлді. Бұйрықтары, бектері және өлді. Он-оқ жұрты қиыншылық көрді. Бабамыз тұтқан Жер-су иесіз болмасын деп, аз жұрты...

...bars beg : erti : qaγan at : bunta : biz : bertimiz : siŋilim : qunčuyum : bertimiz : üze yaŋïltï : qaγanï : ölti : budunï : küŋ qul : boltï : Kögmen : Jer sub : idsiz : qalmazun tejin : az Qïrqïz : budunïγ : jarat...

...Барыс бек еді. Қаған атын біз бердік. Қарындасымды, ханшайымды да бердік. Бірақ жаңылды, алдады. Соның арқасында қаған өлді, жұрты күң, құл болды. Көгмен жер-суы иесіз қалмасын деп, Аз Қырғыз жұртына жарат...

yana : bertimiz : ilgerü : Qadïrqan : Jïšïγ : aša : budunïγ : anča : qonturtïmïz : anča : itdimiz : qurïγaru : KeŋüTarmanqa155 : tegi : Türük : budunïγ : anča qonturtïmïz : anča tedimiz : ol ödke : qul : qullïγ : bolmïs /küŋ : küŋlig : bolmïs : erti : inisi : ečisin : bilmez : erti : oγulï : аqaŋïn : bilmez : erti : /

қайта біз бердік (қағанын қайта сайлады?). Шығыста Қадырқан қыратынан аса жұртты көшіріп, батыста Кеңгі Тарманға дейін түрік жұртын қоныстадық. Ол кезде құлдың өзі құлды болды, /күң күңді болған еді. Іні ағасын білмеді, ұл әкесін білмеген еді (ел соншама үлкен болды деген ұғымда)/.

anča : qazγanmïs : etmis : Еlіmiz : törümіz : erti : Türük : Oγuz : begleri : budun : esidiŋ : üze Teŋіri : basmasar : asraJer : tilinmeser : Türük : budun : Еliniŋ : törüsün : kim : artatï /udаč...ï : Türük : budun : ert...z : /

Құрған еліміз, төрелігіміз сондай еді. Түрік Оғыз бектері, жұрты, есітіңдер: үстіде Тәңірі баспаса, астыда Жер тілінбесе, Түрік жұрты жұртының төресін кім бұзар?

ökün : körügüŋin : üčün : igidmiš : bilge : qaγaŋïn : ermiš barmïš : edgü Еliŋ : kentü : yaŋïltïγ : yablaq : kegürteg : yarаqlïγ : qantan : kelіp : yaňaеltedi : süŋgülüg : qandan : kelіp : süre еltedi : Ïduq Ötüken : /jer…..budun : bardïq : ilgerü : barïγma /

Қастандығың(?) үшін өкін! Жетілдірген білікті қағаның бар еді.
Игі елің өзі жаңылды, жаман кекірттенді. Жарақты кісілер қайдан келіп ертті? Сүңгісі барлар қайдан келіп ертіп кетті? (бөліп жіберді)
Ұйық Өтүкен /жер... жұрты... өздерің кеттіңдер/

bardïγ : qurïγaru : barïγma : bardïγ : bardïq : jerde : edgüg : ol erinč : qanïŋ : subča : jügürti : söŋükün : taγča : yatаdï : beglik : urï oγulïŋ : qul boltï : silik qïz oγulïŋ : küŋ boltï : bilmedük üčün : yablaqïŋïn : üčün : ečüm qaγan : uča bardï :

Шығыс асып барғаныңша бардың. Батысқа қарай кеткеніңше кеттің. Барған жерде қаның суша ақты, сүйегің тауша жатты. Бек болар ұлың құл болды, сұлу қыз балаң күң болды. Түсініспеушілік пен жабайылығымыздың арқасында әкем қаған қайтыс болды.

bašlayu : Qïrqïz qaγanïγ : balbal : tikdim : Türük : budunïγ : atï küsü : yoq bolmazun : tijin : aqaŋïm qaγanïγ : ögüm qatunïγ : kötürmiš : Teŋіri : Еl bеrigme :
Teŋіri : Türük : budun : atï küsü : yoq bolmazun : tijin : /özümüz : ol Teŋіri : /

Қырғыз қағаннан бастап балбал тіктім. Түрік жұртының аты жоқ болмасын деп, әкем қағанды, өгей анам-қатынды көтермелеп, Тәңір елді берген.

qaγan : olurtadï erinč : neŋ yïlïsïγ : budunqa : olurmadïm : ičre ačsïz : tïšra : tonsuz : yabïz yablaq : budunta : üze : olurtum : inim Kültegin birle : sözlešdimiz : аqaŋïmïz : ečümüz : qaz/γanmïš : budun : atï küsü : yoq bolmazun/

Тәңір, Түрік жұрты жоқ болмасын деп, өзімді қаған қылып отырғызды. Тұрмысты жұрт басы болмадым. Аш, сыртында тонсыз, жауыз, жабайы жұрттың басы сайландым. Інім Күлтегінмен бірге кеңестік.

tijin : Türük : budun : üčün : tün udïmadïm : küntüz : olurmadïm : іnim : Kültegin birle : eki šad : birle : ölü jitü : qazγandïm : anča qazγanïp : bіrіki : budunïγ : ot sub qïlmadïm : /men... jersayu /

Әке-көкеміз қалдырған жұрттың аты өшпесін деп, Түрік жұрты үшін түн ұйымадым, күндіз отырмадым. Інім Күлтегінмен бірге, екі шад болып, өлі-жіті бағындырдық. Сонша бағындырып, біріккен жұртты от-су қылып бөлмедім.

barmïš : budun : ölü jitü : yadaγan : yalïŋïn : yana kelti : budunïγ : igіdejin : tijin : jїrїγaru : Oγuz : budun : tapa : ilgerü : Qïtan : Tatabï : budun : tapa : bergerü : Tabγač tapa : uluγ sü : eki jegirmi : süledim : ... süŋüšdüm :

Қалған жұрт өлі-жіті жаяу, жалаңаш қайтып келді. Жұртты көтерейін деп, батыста Оғыз жұртына қарай, шығыста Қытан мен Татабы жұртына қарай, оңтүстікте Тауғашқа қарай ұлы жасақпен он екі рет шайқастым, сүңгілестім.

kisre : Teŋіri : yarïlqazu : qutum : bar üčün : ülügüm : bar üčün : ölüteči : budunïγ : tirigerü : igitim : yalaŋ budunïγ : tonlïγ : čïγaň : budunïγ : bay qïltïm : az budunïγ : üküš qïltïm : ïγar Еlligde : qa/γanlïγta : jeg qïltïm : törüt buluŋdaqï : /

Тәңір жарылқауының арқасында, құтым, үлесім болғанының арқасында өлермен жұртты тірілттім, жетілдірдім. Жалаң жұртты тонды, шығай жұртты бай қылдым. Аз жұртты көп қылдым. Ығыр елді, қағандықты жақсарттым.

budunïγ : qop : baz qïltïm : jaγsïz qïltïm : qop : maŋa : ükü еrtі : isig küčüg : berür : bunča : törüg : qazγanïp : inim Kültegin : üzе anča : kergek boltï : аqanïm qaγan : učduqta : Kültegin : jiti / : jašda : qaltï : /

Төрт жақтағы елдің бәрін бастым. Елді жаусыз қылдым. Көбі маған бағынды. Іс-күшін берер, осындай төрелікті тұрғызған інім Күлтегін қайтыс болды.
Әкем қаған қайтқанда, Күлтегін жеті /жасында болған/.

Umay teg : ögüm : qatun : qutuŋa : inim Kültegin : er at boltï : altï jegirmi : jašïŋa : ečüm qaγan : Еlin : törüsün : anča : qazγantï : Altï čub : Soγdaq tapa : süledimiz : buzdïmïz : Tabγač : On Tutuq : beš tümen : sü kelti : süŋüšdümüz :

Ұмай текті өгей анам-қатынның арқасында інім Күлтегін Ер атанды. Ол он алты жаста болғанда, әкем қаған құрған елді кеңейту үшін Алты Шуда соғдыларға қарай шайқастық, бұздық.
Тауғаш тұтығы Оң бес түмен жасақпен келді. Шайқастық.

Kültegin : jadaγаn : оplayu tegdi : On Tutuq : Yorčïn : yarаqlïγ : eligin tutdï : yarаqlïγdï : qaγanqa : ančulаdï : ol süg : anta yoq qïšdïmïz : bir otuz : jašïŋï : Čača : Sünke : süŋüšdümüz : еŋ ilki : Tadqïs Čurïŋ : boz/ atïγ : binip : tegdi : ol at anta : /

Күлтегін жаяу жасақпен аттанды. Оң тұтықтың қару-жарақты қолын тұтқындап, қағанға алып келді. Ол жасақты сонда жоқ қылдық.
Ол жиырма бір жасында болғанда, Шаша Сүнкемен шайқастық. Ең біріншісінде Тадқыш Шордың боз атына мініп, аттанды. Ол аты сонда өлді.

ölti : ekinti : Ϊšbara Yamtar : boz atïγ : binip : tegdi : ol at anta : ölti : üčünčü : Jegin Sil : begiŋ : kedimlig : tоruγ at : binip : tegdi : ol at anta : ölti : yarаqïnta : yalmasïnta : jüz artuq : oqun urtï : jeziŋe : bašïŋa : bіr te/gmedi/

Екіншісінде Ісбара Жамтар боз атына мініп, аттанды. Ол ат та сонда өлді. Үшіншісінде, Жегін Сіл бектің киімді (сауытты) торы атына мініп, шапты. Ол ат та сонда өлді. Жарағы мен сауытына жүзден артық оқ тиді. Бірақ жүзі мен басына бір тимеді.

tegdiken : Türük : begler : qop bilirsiz : ol süg : anta yoq qïšdïmïz : anta kisre : Jer Bayïrqu : Uluγ Erkin : yaγï boltï : anï yaŋï : Тürgi Үarаγun : költe : buzdumïz : Uluγ Erkin : azqïŋa : erin : tizip : bardï : Kültegin ...

(Күлтегіннің) аттанғанын (шайқасын), Түрік бектері, бәріңіз білесіздер.
Ол жасақты сонда жоқ қылдық. Содан кейін Байырғы жеріндегі Ұлы Еркін жау болды. Оны да Түргі Жарағұн көлінде бұздық. Ұлы Еркін аз ғана ерін тізіп, қайтты.

jašïŋa : Qïrγïz tapa : süledimiz : süŋüкü : batamï : qaraγ : sükіn : Kögmen : jïšïγ : toγa : yorïp : Qïrγïz : budunïγ : uda : basdïmïz : qaγanïn : birle : Suŋa jïšda : süŋüšdümüz : Kültegin Bayïrqun /аq adγïrïγ : /

Күлтегін ... жасында болғанда, Қырғызға қарсы соғыстық. Сүңгі батар қарға шөгіп, Көгмен тау-ормандығына көтеріліп, қырғыз жұрты ұйқыда болғанда бас салдық. Қағанымен бірге Сұңа қыратында соғыстық.

binip : оplayu : tegdi : bir : erig : oqun urtï : eki erig : udušru : sančïdï : ol tegdikde : Bayïrqunuŋ : аq adγïrïγ : udluqïn : sïyu : urtï : Qïrqïz : qaγanïn : ölürtimiz : elin : altïmïz : ol jïlqa : Türügeš...

Күлтегін Байырқының ақ айғырын мініп, ұмтыла шапты. Бір ерді оқпен құлатты, екі ерді шаншып құлатты. Ол айғырының бел-жамбасы сынғанша ұрысты.
Қырғыз қағанын өлтірдік, елін алдық. Ол жылы Түргеш...

toγa : Ertis ügüzüg : keče : yorïdïmïz : Türgeš : budunïγ : uda : basdïmïz : Türgeš : qaγan : süsi : Bolčuda : otča : borča : keltі : süŋüšdümüz : Kültegin : bašγu boz at : binip tegdi : bašγu boz at : k...

Ертіс өзенін айнала кешіп өттік. Түргеш жұртын ұйқыда бастық. Түргеш қаған жасағы Болшы жеріне от пен бор секілді (?) келді. Шайқастық. Күлтегін Башғы боз ат мініп, аттанды. Боз ат ...

tutuztï : ekisin : özü аltizdï : anta yana : kirip : Türgeš : qaγan : buyruqï : az tutuquγ : eligin tutdï : qaγanïn anta : ölürtimiz : elin : altïmïz : Qara Türgeš : budun : qop ičikdi : ol budunïγ : Tabarda : /qo.../

... екеуін өзі (тұтқынға) алды. Онда (шайқасқа) тағы кіріп, Түргеш қағанының бұйрығы - Аз тұтық пен елін алды. Ол жерде қағанын өлтіріп, елін алдық. Қара түргеш жұрты толықтай бағынды. Ол жұрты Табарда...

Soγdaq : budun : іtіjin tijin : Jenčü : ügüzüg : keče : Temir Qapïγqa : tegi : süledimiz : anta kisre : Qara Türgeš : budun : yaγï bolmuš : Keŋeres tapa : bardï : biziŋ sü : atï : turïq : azuqï : yoq erti : yablaq kiši : er...

Соғды жұртын бағындырайын деп, Женшү өзенін кешіп, Темір Қапыққа дейін шайқастық. Сол кезде Қара Түргеш жұрты көтерілді. Кеңереске қарай қайттық. Біздің жасақтың аты арық, азығы жоқ еді.
Жабайы кісі ер...

аlïp er : biziŋe : tegmiš erti : antaγ ödke : ökünüp : Külteginig : az erin : ertürü : ïtmïz : uluγ süŋüš : süŋüšdümüz : Alïp Šalčï : aq atïn : binip : tegmiš : Qara Türgeš : budunïγ : anta ölürmüš : almïš : ajna : yorïp : ...

Алып ер бізге қарай шапты. Бұндай жағдайға өкініп, Күлтегіннің аз ерін ерттіріп, аттандырдық. Ұлы шайқас болды. Алып Салшы ақ атын мініп, шапты. Қара Түргеш жұртын сонда өлтіріп, алдық.

2 - жағы

... : birle : Qošu tutuq : birle : süŋüšmüs : erin qop : ölürmüš : еbin barïmïn : qop : kelürti : Kültegin : jeti otuz : jašïŋa : Qarluq : budun : erür barur : erikli : yaγï boltï : Tamaγ ïduq : bašta : süŋüšdümüz :

... бірге Қошұ тұтыққа қарсы шайқастық. Ерінің бәрін өлтірдік. Үй-барымның да бәрін алдық. Күлтегін жиырма жеті жасында Қарлұқ жұртына қарсы шапты. Жауласты.

Kültegin : ol süŋüšde : otuz jašаyur еrtі : Alïp šalčï : aqïn : binip : oplayu : tegdi : eki erig : udušru : sančïdï : Qarluquγ ölürtіmіz : altïmïz : Аz budun : yaγï boltï : Qara költe : süŋüšdümüz : Kültegin : bir qïrïq : jašаyur еrtі : Alïp šalčï : aqïn :

Тамағ Ұйық басында шайқастық. Күлтегін ол шайқаста отыз жасар еді. Алып Салшы ақ атына мініп, аттанды. Екі ерді шаншып құлатты. Қарлұқтарды өлтіріп, алдық.
Аз жұрты жау болды. Қара көлде шайқастық. Күлтегін отыз бір жаста еді.

binip : oplayu : tegdi : Az Elteberig : tutdï : Az budun : anta yoq boltï : Ečim qaγan : Еli : qamïšïγ : boltuqïnta : budun : Еlig еkіgi : boltuqïnta : Izgel : budun : birle : süŋüšdümüz : Kültegin : Alïp šalčï : aqïn : binip :

Алып Салшы ақ атына мініп, аттанды. Аздардың елтеберін тұтқындады. Аз жұрты сол кезде жоқ болды. Әкем қаған елі қамыстай болғанда (тұрақсыз, қарбалас), ел екіге бөлінгенде, Ізгел жұртына қарсы шайқастық. Күлтегін Алып Салшы ақ атына мініп, аттанды.

[oplayu : tegd] i : ol at anta : tüstü : Izgel : budun : öltü : Toquz Oγuz : budun : kentü : budunïm : erti : Teŋіri : jer : bolγaqïn : üčün : yaγï boltï : bir yïlqa : beš yolï : süŋüšdümüz : eŋ ilki : Toγu balïqda : süŋüšdümüz

Ол ат сонда қалды. Ізгел жұрты өлді.
Тоғыз Оғыз жұрты өз жұртым еді. Бірақ Тәңір, жер бұлданғасын (дүрбелең), олар көтеріліс жасады. Бір жылда бес рет шайқастық. Ең біріншісінде Тоғы балығында шайқастық.

Kültegin : Azman aqïγ : binip : oplayu : tegdi : altï erig : sančïdï : sü /tï/šïsïndа : yetinč erig : qïlïčladï : ekinti : Qušluγqada Еdiz : birle : süŋüšdümüz : Kültegin : Az yaγïzïn : binip : oplayu : tegdi : bir erig : sančïdï :

Күлтегін Азман ақ атына мініп, аттанды. Алты ерді шаншып құлатты. Жетіншісін қылыш сұғып құлатты.
Екіншісінде, Құшлықада Едізге қарсы соғыстық. Аз қоңырын мініп, аттанды. Бір ерді шаншып құлатты.

toquz erig igire : toqïtï : budun : anta ölti : üčünč : Bоl/ču/da : Oγuz birle : süŋüšdümüz : Kültegin : Azman atïγ : binip : tegdi : sančïdï : Učuš bašïnta : süŋüšdümüz : Türük :

Тоғыз ерді қоршап, ігіре тұтқындады. Жұрты сонда өлді.
Үшіншісінде, Бол/шұ/да оғызға қарсы шайқастық. Күлтегін Азман атын мініп, аттанды, шанышты.
Ұшыс басында шайқастық.

budun : adaq qamïšta : yablaq boltï : erti : öze : kelmiš : süsin : Kültegin : ïγïtïp : Toŋra : bir oγuš : alpaγu : on erig : Toŋra tegin yoγïnta : egirip : ölürtümüz : besinči : Ezgenti : Qadïzda : Oγuz : birle : süŋüšdümüz : Kültegin : Az yaγïzïn : binip : tegdi : eki erig : sančïdï : balïqa : barmadï ol sü : anta öltü : Маγï Qorγan : qïšlap : yazïŋа : Oγuz γaru : sü tašqadïmïz : Kültegin : beg bašlayu : aqïtmïz : Oγuz yaγï : оrduγ : basdï : Kültegin :

Түрік жұртының аяғы қамыстай болып, жүрексінді. Ерте келген жасақты Күлтегін талқандады. Тоңра руынан шыққан алпауыт он ерді Тоңра-тегін жоқтауында иіріп (қоршап), өлтірдік.
Бесіншісінде, Езгінті Қадызда Оғызға қарсы шайқастық. Күлтегін Аз қоңырын мініп, аттанды. Екі ерін шаншып құлатты. Балыққа жете алмай, жасақтары сонда қырылды.
Мағы Қорғанда қыстап, жазда Оғыздарға қарай жасақ жібердік. Күлтегінді үйдің басы болсын деп, қалдырдық.

Ögsiz aqïn : binip : toquz erіn : sančïdï : оrduγ : bermedi : ögüm qatun : ulayu : ögelerim : eklerim : kelüŋünüm : qunčuylarïm : bunča jeme : tirigі : küŋ boltačï erti : ölüge : yortadï : yolta : yatu qïltаčï : ertegin :

Жау оғыз ордаға бас салды. Өгейсіз ақ атқа мініп, тоғыз ерді шаншып құлатып, орданы бермеді. Өгей анам-қатынға ілесіп, өгейлерім, енелерім, келіндерім, ханшайларым, бұнша қалған тірісі күң болар еді. Жолда өлім аузына тастап кетуші еді.

Kültegin : yoq erser : qop : ölteči : ertegiz : inim : Kültegin : kergek : boltï : özüm : saqïntïm : körür : közüm : körmez teg : bilür : biligim : bilmez teg : boltï : özüm saqïntïm : Őd Teŋri : yasar : kisi oγlu : qop : ölgeli : törürmiš :

Күлтегін болмаса, бәрің өлетін едіңдер. Інім Күлтегін қайтыс болды. Өзім қайғырдым. Көрер көзім көрместей (жыладым), бар білігім білместей болды. Қатты сағындым.
Ажалды (момент) Тәңір жасайды (басқарады, біледі), кісі ұлы өлу үшін туылған екен.

anča : saqïntïm : közde : yaš kelser : etide : köŋülte : sïγat : kelser : yantïru : saqïntïm : qatïγdï : saqïntïm : еk šаd : ulayu : inijigünüm : olγanïm : beglerim : budunum : közi qačï : yablaq : boltačï tep : saqïntïm : yoγčï : sïγtačï : Qïtań : Tatabï : budun : bašlayu :

Сонша сағындым. Көзге жас келіп, көңілге сықтау келіп, үнемі қайғырдым, қатты сағындым. Екі Шадқа ілескен інішектерім, ұлым, бектерім, жұртымның көз-қасы бұзылар деп ойлап, қайғырдым. Жоқтап, сықтауға Қытаң, Татабы жұртының атынан Ұдыр сеңүн келді.

Udur Seŋün : kelti : Tabγač qaγanta : Isіje : Likеŋ : kelti : bir tümen aγï : altun kümüš : kergeksiz : kelürti : Tüpüt : qaγanta : Bülün : kelti : qurïya : kün : batsïqdaqï : Soγud : Berčеker : Buqaraq ulus : budunta : Іneк Seŋün : Оγul Тarqan : kelti :

Тауғаш қағаннан Ісійе Лікең келді. Бір түмен сый, шексіз алтын-күміс жеткізді. Түбіт қағаннан Бүлүн келді. Батыстағы Соғды, Бершекер, Бұқара ұлыстарынан Інек сеңүн, Оғыл тарқан келді.

On oq : oγulum : Türügeš : qaγanta : Maqrač : tamγačï : Oγuz : Bilge : tamγačï : kelti : Qïrqïz : qaγanta : Tarduš : Ïnanču Čur : kelti : Barïq : itgüči : Bediz : yaratïγma : bitig taš : itgüči : Tabγač : qaγan : čiqanï : Čеŋ Seŋün : kelti :

Он-оқ жұртынан, ұлым, Түргеш қағанынан Мақыраш, Оғыз Білге таңбашылары келді. Қырғыз қағаннан Тардұш Ынаншы Шұр келді.
Барық орнатуға, бәдізді бітіктас орнатуға Тауғаш қаған жиені Шең сеңүн келді.

Kültegin : qoň : jïlqa : jeti : jegirmeke : učdï : toquzïnčï ay : jeti otuzqa : yoγ : ertürtümüz : barïqïn : bedizin : bitig tašïn : bičin jïlqa : jetinč ay : jeti otuzqa : quplatïmïz : Kültegin : özі qïrq : artuq : jiti yašïn : boltït : taš /barïqïn/ : bunča : bedizčig : Tuyγun : Elteber : kelürti :

Күлтегін қой жылының он жетінші күнінде ұшты. Тоғызыншы айдың жиырма жетісінде жоқтау ырымын өткіздік. Барығын, бәдізін, бітіктасын мешін жылының жетінші айы, жиырма жетісінде тұрғыздық. Күлтегін өзі қырық жеті жасында болған-ды. Бұнша бәдізшіні Тұйғын елтебер ертіп келді.

bunča : bitig : bitigme : Kültegin : atïsï : Joluγ tegin : bitidim : jegirme : kün : olurup : bu tašqa : bu : tamqa : qop : Joluγ tegin : bitidim : ïγar : oγlanïŋïzdа : tuyγunïŋïzda : jegde : jegdür : ertigiz : uča bardïγïz : Teŋiri : tirigedkeči :

Бұнша бітік бітіткен Күлтегін інісі Йолығ-тегін. Жиырма күн отырып, бұл тасқа бітіген мен, Йолығ-тегін. Ұлыңыздың, туғандарыңыздың жоқтауы үшін.? Игі етіңіз.

Ұша кеттіңіз, Тәңір тірілткенше...

Кіші жазу

Teŋіriteg : Тeŋiride : bolmuš : Türük : Bilge : qaγan : bu ödüke : olurtum : sabїmїn : tüküti : esid+egil : ulayu : inijügünüm : oγlanїm : biriki : oγušum : budunum : birije : šad apїt begler : jїrїya : tarqat : bujruq : begler : Otuz ...

Тәңір текті, Тәңірде жаратылған Түрік Білге қаған - осы кезде отырдым. Сөз-сабымды түгел естіңдер, ілескен інілерім, ұлдарым, біріккен ру-уысым, жұртым. Берідегі шад-апыт бектер мен жырақтағы бұйрық-бектер. Отыз...

Toquz Oγuz : begleri budunї : bu sabїmїn : edgüti : esid : qatїγdї : tїŋla : ilgerü : kün : toγusїqa : birgerü : kün : ortusїŋaru : qurїγaru : kün : batїsїqїna : jїrїγaru : tün : ortusїŋaru : аnta : ičreki : budun : qop : maŋa : ükü erür : anča : budun

Тоғыз-оғыз бектерінің жұрты, бұл сөз-сабымды игілікпен есіт. Қатты тыңда.
Ілгері күнтуыста, беріде күн ортасында, кері қарай күн батысында, ары қарай түн ортасындағы бағынған жұрт, маған ергендердің бәрі есітсін.

qop : etdim : ulamtї : aňїγ yoq : Türük : qaγan : Őtüken : yїš : olursar : elte : buŋ yoq : іlgerü : Šantuŋ : yazїqa tegi : süledim : Taluyqa : kičig : tegmedim : birgerü : Toquz : Ersenke : tegi : süledim : Tüpütke : kičig : tegmedim : qurїγaru : Jenčü ügüz :

Жұртты көп қылдым. Сөзімде жалған жоқ. Түрік қағаны Өтүкен жерінде отырса, елде мұң жоқ.
Шығыста Шантұң жазығына дейін шайқастым. Теңізге кішкене қалдым. Батыста Тоғыз-Ерсенге дейін шайқастым. Түбітке кішкене қалдым.

keče : Temir Qapїγqa : tegi : süledim : jїrїγaru : Jer Bayїrqu : jeriŋe : tegi : süledim : bunča : jerke : tegi : yorutdїm : Őtüken : yїšda : jeg : їdї yoq : ermiš : El tutsar : jer : Őtüken : yїš ermiš : bu jerde : olurupan : Tabγač : budun : birle :

Батыста Женшу кеше Темір-Қапыққа дейін шайқастым. Солтүстікте Жер-Байырқы жеріне дейін шайқастым. Осынша жерге дейін жорыттым. Өтүкен қыратында жақсы ие жоқ еді. Елді ұстауға болар жер Өтүкен еді. Осы жерде отырып, Тауғаш жұртын түзелттім.

tüzeltim : аltun : kümüš : isigti : qutuy : buŋsuz : anča berür : Tabγač : budun : sabї : süčig : aγїsї : jїmšaq : ermiš : süčig : sabїn : jїmšaq : aγїn : arїp : їraq : budunїγ : anča yaγutї er : ermiš : yaγuru : qontuqda : isire : aňїγ bilge : anta üjür : ermis :

Алтын-күміс, ыстықты?, жібекті аямай берер Тауғаш жұртының сөз-сабы сүйкімді, жібегі жұмсақ еді. Тәтті сөз-сабы мен жұмсақ жібегімен арбап, жырақтағы жұртпен солай жақындасқан еді. Жақынырақ қоныстанып, аңқауды білігімен үйірген еді (солай басты айналдырған-ды)

еdgü : bilge : kišig : edgü : alїp кišig : jorutmaz : ermis : bir кiši : yaŋїlsar : oγušї : budunї : besükiŋe : tegi : uqїdmаz : ermis : süčig : sabїŋa : jїmšaq : aγїsїŋa : аrturїp : üküš : Türük : budun : ölteg : Türük : budun : üleskiŋ : berje : Čuγay : Yїš : Тügeltin :

Игілі, білімді, алып кісі оларды қасына жолатпас еді. Бірақ бiр кiсi жаңылса, оның руы, жұрты, бесігіне дейін қақпанға түседі екен. Тәтті сөзі мен жұмсақ жібегіне алданып, түрік жұрты бәрің өлдің.

yazї : qonuyїn tеser : Türük : budun : üleskeg anta : аňjїγ kiši : anča : bošγurur : ermis : їraq erser : yablaq : aγї berür : yaγїl : erser : edgü : aγї berür : tep anča : bošγurur : ermis : bilig : bilmez : kiši : ol sabïγ : alïp : yaγïru : barïp : üküš kiši : ölteg :

Түрік жұртының бір бөлігі Шығай тауынан бері Түгелтен жазығына қоныстанайын десе, түрік жұртың бөлігін, аңқау кісіні былай азғырған еді: жырақ кетсең, жұлмаланған жібек береміз, жақын келсең игісін береміз. Білмеген кісілер сол сөз-сабына сеніп, жақын барып бәрі өлген.

оl jergerü : barsar : Türük : budun : öltečisеn : Ötüken : jer : olurup : аrqïš : tirkiš : ïsar : neŋ buŋïγ yoq : Ötüken : Yïš : olursar : beŋgü : el tuta : olurtačïsïn : Türük : budun : toq аrïqqasen ? : аčsïq : tosïq ümüzsen : bіr : tоdsar : аčsïq : ümüzsen : antaγïŋïn

Ол жерге барсаң, түрік жұрты, өлесің. Өтүкен жерінде отырып алыстан керуен жіберсең (алыс-беріс жасасаң), қайғы-мұңың болмас. Өтүкен тауында отырсаң, мәңгі ел басқарып отырасың. Түрік жұрты, сен тоқ едің. Аштық-тоқтықты ойламадың. Бір тойсаң, аштықты ойламадың.

üčün : іgіdmiš : qaγanŋïn : sabïn : almatïn : Jer Sayu : bardïq : qop anta : alqïntïγ : arïltïγ : anta qalmïšï : Jer : Sayu qop : turu : ölü : yorïyor erteg : Teŋіri : yarïlqadïqïn : üčün : özüm : qutum : bar üčün : qaγan : olurtum : qaγan : olurup :

Сондай жеңілтекті болғанныңнан, игілігіңді ойлаған қағанның сөзін алмай, жер кезіп кеттің. Біз жоғалдық, қатты арыдық. Тірі қалғаның жер кезіп, тірі-өлі күйде жүрген едің. Тәңір жарылқауымен (өзімнің құтымның да бар болғаны үшін) қаған болдым.

yoq : čïγaŋ : budunïg : qop : qubartïdïm : čïγaŋ : budunïγ : bay qïltïm : ne budunïγ : üküš : qïltïm : azu bu sabïmdï : іgіd barγu : Тürük : begler : budun : bunï : esidiŋ : Тürük budunïγ terip : el tutsaqïŋïn : bunta : urtum : yaŋïlïp : ölsekiŋin : yeme :

Қаған болып, жоқ болған жұртты жинадым. Шығай жұртты бай қылдым. Аз жұртты көп қылдым. Бұл сөз-сабым жалған ба? Түрік бектері, жұрт, бұны есітіңдер. Түрік жұртын теріп, ел құрғанымды осында жаздым. Жаңылыс, өлім туралы да осында жаздым.

bunta : urtum : neŋ neŋ : sabïm : erser : beŋgü : tašqa : urtum : aŋar körü : biliŋ : Тürük amtï : budun : begler : bödüke : körügme : begler gü : yaŋïltïčïsïn : men : b/eŋgü : tašqa : urtum : /Tabγač : qaγanta : bedizči : kelürtüm : bediztim : meniŋ : sabïmïn : sïmdï :

Айтар сөзімді мәңгі тасқа ұрдым. Көріп, біліңдер. Түрік жұртының бектері! Таққа қараған бектердің жаңылғанын мен мәңгі тасқа ұрдым. Тауғаш қағаннан бәдізші келтіріп, бәдіздірттім. Менің сөз-сабымды сыйдырды.

Tabγač : qaγanïŋ : ičreki : bedizčig : ïtï : aŋar adïnčïγ : barïq : yaraturtïm : ičin : tïšïn : adïnčïγ : bediz : urturtïm : taš toqïtdïm : köŋilteki : sabïmïn : /ul tašqa urturtïm : on oq : oγulïŋa : /аt atïŋa : tegi : körü : biliŋ : beŋgü taš :

Оларға көркем барық жасаттырдым. Ішін, тысын көркемдеп бәдіз салғыздым, тас қойдырдым. Ой-көңілімдегі бар сөзімді осы тасқа жаздырттым.
Он-оқ ұлынан бастап, атыңа дейін көріп, біліңдер деп мәңгі тас қойдырдым.

toqïtdïm : bu erig : jer : оtqa : er erig jerte : еrse erinč : erig jerte : beŋgü taš : toqïtdïm : bitidim : anï körüp : anča biliŋ : ol taš /toqït/dïm bu bitig : bitigme : atïsï : yoluγ te/gin/

Осы тұрақты жерде тұрсақ, осы тұрақта (?) мәңгі тас қойдырдым, бітідім. Осыны көріп, біліңдер: бұл тасты орнатқан, бітіген інісі - Йолығ-тегін.

Бітіктастың қытайша жағы:
Loading

qurïdun : /?/uγud еrtі : inim Kültegin : ölti...isig küčüg : bertik üčün : Türük : Bilge qaγan : yoqïqa : inim Kültegin : közdü : olurt... Ininču : apa : yarγan : tarqan : atïγ : bertim /...?/

батыстан... інім Күлтегін өлді, ... ісін-күшін бергендіктен Түрік Білге қаған моласына інім Күлтегін қарауыл қойд... Ынаншұ Апа Йарған Тарқан атын бердім...

2 - жағы

Кіші жазу

Бітіктастың қытайша жағы:Loading

Бітіктастың қытайша жағы:
Loading