Зафаробод туманидаги бир гурух фермер хўжаликлари бошлиқларининг Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасига қилган мурожаати юзасидан расмий муносабат
Вилоят Хокими томонидан 2020 йил 6 март куни тасдиқланган вилоят ишчи гурухи аъзолари томонидан Зафаробод туманининг Охунбобоев, С.Синдаров, С.Рахимов ва Зафаробод массивларида фаолият юритган пахта-ғаллачиликка ихтисослашган фермер хўжаликлари бошликларининг Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 9 январдаги 14-сон қарорига мувофиқ ўтказилган мақбуллаштириш жараёнидан норозилиги хақидаги Вазирлар Махкамасига қилган мурожаатлари ўрганиб чикилди.
Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 31 январдаги 22-сон қарори билан тасдикланган “Фермер хўжалигининг ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш тартиби тўғрисида”ги Низомнинг 14-бандига кўра фермер томонидан ўз зиммасига олинган шартнома мажбуриятлари бажарилишининг чуқур тахлили натижасида куйидаги, холатларнинг аниқланиши фермер хўжалиги ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш билан боғлик масалалар бўйича даъво аризаларини кўзғатиш ва иқтисодий сўдга бериш учун асос хисобланади:
а) ер майдонини ижарага олиш шартномаси шартларининг қупол равишда бузилганлиги, энг аввало, фермер хўжалигига ижарага берилган қишлоқ хужалиги экин майдонларидан бошқа максадларда фойдаланилганлиги – ер ресурслари ва давлат кадастри, кишлок хўжалиги органлари хамда туман фермер, дехдон хўжаликлари ва томорка ер эгалари кенгаши томонидан;
б)фермер хужалигини шакллантириш чоғида фермер хужалиги ихтисослашувининг бузилганлиги – ер ресурслари ва давлат кадастри, қишлоқ хўжалиги органлари хамда туман фермер, дехкон хўжаликлари ва томорка ер эгалари кенгаши томонидан;
в) ижарага берилган кишлок хужалиги экин майдонларидан оқилона фойдаланмаслик, мунтазам (кетма-кет уч йил мобайнида) норматив кадастр бахосидан паст хосил олинганлиги – қишлок хўжалиги, ер ресурслари ва давлат кадастри органлари хамда туман фермер, дехқон хўжаликлари ва томорка ер эгалари кенгаши томонидан;
г)фермер хўжалиги билан тайёрлов ташкилотлари ўртасида, энг аввало, давлат эхтиёжлари учун қишлоқ хўжалиги махсулотларини харид килиш бўйича тузилган контрактация шартномалари шартларининг мунтазам (кетма-кет уч йил мобайнида) бажарилмаганлиги (форс-мажор холатларининг вужудга келиши холатлари бундан мустасно) – кишлок хўжалиги органлари, туман фермер, дехкон хужаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши, шунингдек тайёрлов ташкилотлари томонидан;
д)хўжалик фаолиятининг самарасиз ва паст рентабеллик билан юритилиши – қишлоқ хужалиги органлари, давлат солиқ хизмати органлари, шунингдек туман фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари кенгаши томонидан фермер хўжалиги ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш билан боғлик масалалар бўйича даъво аризаларини қузғатиш ва иқтисодий судга бериш учун асос хисобланади.
Низомнинг 17-бандида “Далолатнома асосида мазкур Низомнинг 14-бандида кўрсатилган органлар (ташкилотлар) бир кун мобайнида тегишли тақдимномани далолатнома, шунингдек зарур хужжатлар ва материаллар билан бирга туман (шахар) хокимига юбориши белгиланган.
Туман (шахар) хокими уч кун муддатда барча хужжатлар ва материалларни туман фермер, дехқон хўжаликлари ва томорка ер эгалари кенгашига юборади.
Туман фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари кенгаши икки кун мобайнида хужжатлар ва материалларни куриб чикади ва уларни кўриб чикиш натижалари бўйича хулоса чикаради.
Туман фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари кенгашининг хулосаси хужжатлар ва материаллар билан биргаликда тегишли хулосани олиш учун Комиссияга юборилади.
Низомнинг 21-бандида туман (шахар) хокими халк депутатлари туман Кенгашининг ер участкасини ижарага бериш шартномасини бекор килиш ёхуд ер майдонини макбуллаштириш тўғрисидаги қарори асосида, конун хужжатларида белгиланган тартибда, халқ депутатлари туман Кенгашининг карорини, Комиссиянинг хулосасини, туман фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари кенгашининг хулосасини, далолатномани ва бошка зарур хужжатлар хамда материалларни илова килган холда фермер хужалиги рахбари билан ер участкасини ижарага бериш шартномасини бекор килиш ёхуд унинг ер участкаси майдонини макбуллаштириш тўғрисида фермер хўжалиги рахбарига таклиф киритади.
Шартномани бекор қилиш тўғрисидаги таклиф фермер хужалиги рахбари томонидан рад этилганда ёки Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 3 84-моддасида белгиланган муддатда жавоб олинмаганда туман (шахар) хокими, конун хужжатларида белгиланган тартибда, халк депутатлари туман Кенгашининг карорини, Комиссиянинг хулосасини, туман фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари кенгашининг хулосасини далолатномани ва бошка зарур хужжатлар ва материалларни илова килган холда фермер хужалиги билан ер участкасини ижарага бериш шартномасини бекор килиш юзасидан иқтисодий судга даъво аризасини юборади.
Урганиш ишчи гурухи аъзолари томонидан жойига чиккан холда хужжатларни куздан кечириш ва мурожаатчилар билан бирма-бир сухбатлар ўтказиш тартибида амалга оширилди,
Жумладан, ишчи гурухи томонидан ўрганиш жараёнида хар бир мурожаатчи фермер хужалиги рахбари билан сухбат ўтказилди хамда уларга мақбуллаштириш давомида фаолияти бўйича тўпланган тахдилий маълумотлар, улардаги курсаткичлар таништирилиб, ушбу маълумотларнинг хакконийлиги улардан сўралиб текширилди ва натижаси бўйича бахо берилди.
Бунда, улар томонидан тупланган хужжатларда курсатнлганмаълумотлар тугри эканлиги тан олиниб, эътирозлар билдирилмади.
Ишчи гурухи томонидан макбуллаштириш жараёнида қуйидаги асослардан келиб чиккан холда юкоридаги фермер хужаликларининг ер майдонлари бошка фермерларга кушиб юборишга асос килиб олинганлиги аникланди.
1) 35 та пахта-галлачиликка ихтисослашган хужаликларнинг ер участкалари майдонлари 100 гектардан камлиги;
2)11 таси давлат хариди (пахта ва бошокли дон) учун кишлок хужалиги махсулотларини етказиб бериш юзасидан тузилган контрактацияшартномалари шартларини сунгги уч йил да бажармаганлиги хамда 35 таси 2018 йилда ғалладан бушаган ер майдонларида такрорий экин экишрежасини бажармаганлиги:
3) 35 таси томонидан соликлар ва бошка мажбурий туловларни уз вақтида амалга оширил маганлиги;
4)1 таси томонидан суғориладиган майдонларга асоссиз равишда бино-иншоотлар курилганлиги;
5) 8 таси томонидан экинларни парваришлашда агротехника тадбирлари ўз вақтида амалга оширилмаганлиги;
6) 33 тасининг балансида техника мавжуд эмаслиги.
(яъни, фермер хўжалигини юритиш учун ер участкасини бериш бўйича утказилган очщ танловда курсатилган техника воситаларининг хужаликнинг устав фондига киритилмаганлиги туфайли белгиланган тартибда ер майдонлари туман хокимлиги захирасига қайтарилганлиги ва улар билан тузилган ер ижара шартномаси бекор қилиниши мумкин булади.)
Шу билан бирга мақбуллаштириш жараёнида куйидаги талабларга риоя этилмаганлиги аникланди. Жумладан:
1) Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 24-моддасида “Ер участкаларини ижарага олиш шартномасини муддатидан олдин бекор қилиш тарафларнинг келишуви билан, бундай келишувга эришилмаган такдирда эса, суднинг хал килув карори билан амалга оширилади.” деб белгиланган.
Худди шундай, Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 31 январдаги 22-сон қарори билан тасдикланган “Фермер хўжалигининг ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш тартиби тўғрисида”ги Низомнинг 13-бандига мувофик ер майдонини узоқ муддатли ижарага олиш шартномасини бекор қилиш ва фермер хужалигини тугатиш қонун хужжатларида белгиланган тартибда, махаллий давлат хокимияти органлари (туман (шахар) хокими) томонидан тақдим этиладиган даъволар асосида, иктисодий суд қарорига биноан амалга оширилади.
Бирок, мақбуллаштириш жараёнида ушбу талабларга риоя этилмаган холда мурожаат этган 38 та фермер хужалигидан 35 тасидан ер ижара шартномасини бекор қилиш бўйича ихтиёрий аризаси олинмаган ёки иктисодий судга ер ижара шартнмасини бекор қилдириш юзасидан даъво аризалари киритилмаган.
Мурожаат қилган 2 нафар, яъни Охунбобоев массивидаги “Абадий дала” ва “Жушқин қалб” фермер хужаликларининг ихтиёрий аризаси асосида туман хокимининг 2018 йил 26 декабрда ушбу хужаликларга тегишли ер майдонларини захирага қайтариш ва шартномани бекор қилиш юзасидан 1591 ва 1592-сонли қарорлари қабул қилинган.
Ушбу массивдаги "Сардорбек Собиджон ” фермер хужалиги билан эса ер ижара шартномаси бекор қилиннмаган ва ер майдони туман хокимлиги захирасига қайтариб олинмаган (фаолият юритмоқда).
2. Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 31 январдаги 22-сон қарори билан тасдикланган “Фермер хўжалигининг ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш тартиби туғрисида”ги Низомнинг 17 - банди талабларига риоя этилмаган, яъни кўрсатилган органлар (ташкилотлар)ларнинг тегишли тақдимномалари олинмаган.
3. “Фермер хужалигининг ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш тартиби туғрисидати Низом нинг 21-банди талаблари асосида фермер хўжалиги рахбари билан ер участкасини ижарага бериш шартномасини бекор қилиш ёхуд унинг ер участкаси майдонини макбуллаштириш туғрисида фермер хужалиги рахбарига таклифлар киритилмасдан туғридан-туғри ер ижара шартномасини бекор қилиш ва ер майдонларини туман хокимлиги захирасига қайтариш туғрисида карор чикарилишига йўл куйилган.
Юкоридагилардан келиб чиқиб, ушбу мурожаатни ўрганиш натижаси юзасидан ишчи гурухи томонидан куйидагилар таклиф этиладн:
1. Ушбу 35 нафар фермер хўжаликларининг ер майдонларини макбуллаштириш ва тугатиш учуй асослар мавжуд бўлган деб топилди.
2.Улар билан ер ижара шартномасини бекор қилишда конун хужжатлари талабларига риоя этилмаганлиги кўрсатиб ўтилсин.
3. Туман хокимлиги хамда фермер хужаликлари ва бошқа қишлоқ хужалиги корхоналарига фаолият юритиш учун берилган ер участкалари майдонларини мақбуллаштириш бўйича туман ишчи гурухига ер ижара шартномасини бекор қилишнинг қонуний талаблари кўрсатиб ўтилсин.
4. Мурожаатчиларга мақбуллаштириш жараёнидан норози бўлган холларда муетакил равишда судга мурожаат килиш хукуклари мавжудлиги тушунтириб утилсин.
Бунда, Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекснинг 186-моддасига асосан маъмурий органнинг, улар мансабдор шахсларининг қарори устидан ариза (шикоят) манфаатдор шахсга ўзининг, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги туғрисида маълум бўлган пайтдан эьтиборан уч ой ичида судга берилиши мумкин деб кўрсатилгани, шунинг учун кодекснинг 120-моддасига мувофиц ушбу Кодексда ва боиқа қонун хужжатларида белгиланган, утказиб юборичган процессуал муддатни узрли деб топиш туғрисида судга ариза билан мурожаат этишга тушунтириб берилиши керак.
5. Туман хокимлиги ва Фермер хужаликлари ва бошка кишлок хужалиги корхоналарига фаолият юритиш учун берилган ер участкалари майдонларини мақбуллаштириш бўйича туман ишчи гурухига суд қарорларига асосан бекор қилинган мақбуллаштиришга дойр қарорларни ижросини конунчиликда белгиланган тартиб ва муддатларда ижросини таъминлашлари кўрсатиб ўтилди.