МАЛАЯ ВАЙНА. Арыентаванне на мясцовасці

Сутнасць арыентавання на мясцовасці заключаецца ў тым, каб распазнаць мясцовасць па характэрных прыкметах і арыентырах; вызначыць адносна бакоў свету з дапамогай мясцовых прадметаў і арыенціраў сваё месцазнаходжанне, неабходныя аб'екты, размяшчэнне сваіх войскаў і войскаў праціўніка і г.д. і знайсці ці вызначыць патрэбны накірунак руху ці дзеяння.

Спосабы вызначыць напрамкі на бакі гарызонту.

Бакі свету можна вызначыць па:

1. компасе;
2. месцазнаходжанні Сонца;
3. Сонцу і гадзінніку;
4. месцазнаходжанні Месяца;
5. Месяцу і гадзінніку;
6. Палярнай зорцы;
7. розных прыкметах мясцовых прадметаў.

Вызначэнне напрамку па компасе

Мушка прыцэльнага прыстасавання ставіцца на нулявое дзяленне шкалы (поўнач).  Адпусціце тормаз магнітнай стрэлкі і, трымаючы космас гарызантальна, павярніце яго так, каб паўночны канец стрэлкі супадаў з нулявым адлікам. Гэта значыць, што вы зарыентавалі компас.

Пасля гэтага, не змяняючы становішча компаса, трэба павярнуць візірны цэлік у патрэбным накірунку (патрэбная велічыня градусаў) і прыкмеціць найбольш далёкі арыенцір, на які і будзеце рухацца.

Зямля мае фізічныя анамаліі, якія ўплываюць на магнітнае поле ў кропцы (залежы руды, металічныя кантрукцыі ды інш.). Розніца між астранамічным і магнітным азімутамі – гэта скланенне магнітнай стрэлкі, якое можна знайсці толькі на легендах тапаграфічных карт і спецыяльных анлайн-сэрвісах. Таму трэба мець на ўвазе, што компас паказвае кірунак на магнітны полюс, які не супадае з астранамічным полюсам, і вызначаны напрамак можа мець памылку да 5°.

Вызначэнне напрамку па Сонцу і гадзінніку

Для вызначэння бакоў гарызонту па Сонцу і гадзінніку выкарыстоўваецца некалькі спосабаў.

Першы спосаб. Гадзіннік усталёўваюць гарызантальна так, каб гадзінная стрэлка паказвала на Сонца (становішча хвіліннай стрэлкі не ўлічваецца). Кут паміж гадзіннай стрэлкай і кірункам на лічбу 1 на цыферблаце дзеліцца папалам – гэта і будзе кірунак на поўдзень. На супрацьлеглым баку будзе поўнач.

Да абеду дзеляць напалову дугу (кут), якую мусіць прайсці гадзінная стрэлка да 13 гадзін, а пасля абеду – дугу (кут), якую яна прайшла пасля 13 гадзін.

Сутнасць другога спосабу заключаецца ў тым, што розніца ў размяшчэнні Сонца, напрыклад, летам на ўсходзе (8:00), на поўдні (14:00) і на захадзе (20:00) складае 6 гадзін на 15°. Таму для вызначэння бакоў гарызонту, напрыклад, летам у 11.00 трэба стаць з выцягнутай рукой улева па напрамку да Сонца (у гэты час Сонца не дасягнула поўдня пад кутом 45°), а правай рукой вызначыцць кут 90° адносна левай, падзяліць яго папалам – гэта будзе кірунак на поўдзень. Гэты метад падобны на папярэдні, але не такі дакладны.

Вызначэнне бакоў гарызонту па Месяцу і гадзінніку

Бакі гарызонту больш дакладна вызначаюцца па Месяцу, калі бачны ўвесь яго дыск. Поўня заўсёды знаходзіцца на супрацьлеглым баку ад Сонца. Розніца па часе паміж іх месцазнаходжаннем складае 12 гадзін. Гэтая розніца не бачная на цыферблаце, бо гадзіннікавая стрэлка будзе знаходзіцца на адным і тым жа месцы ў 1 гадзіну і 13 гадзін. Таму бакі гарызонту з дапамогай гадзінніка вызначаюцца гэтак жа, як і па Сонцу.

Вызначэнне напрамкаў на бакі гарызонту па Палярнай зорцы.

Палярная зорка заўсёды на поўначы. Ноччу на бясхмарным небе яе лёгка знайсці па сузор'ю Вялікага Возу. Праз дзве крайнія зоркі каўша сузор’я ва ўяўленні правядзіце прамую лінію і адкладзіце на ёй пяць адрэзкаў, роўных адлегласці паміж крайнімі зоркамі каўша. У канцы пятага сегмента будзе знаходзіцца Палярная зорка Малога Возу.

Па яркасці яна прыкладна роўная зоркам Вялікага Возу. Яе становішча на небе практычна не мяняецца з часам. Дакладнасць вызначэння напрамку па Палярнай зорцы складае 2-3°.

Вызначэнне бакоў гарызонту па мясцовых прадметах

Такі спосаб – менш надзейны за прыведзеныя вышэй, таму гэтыя знакі варта выкарыстоўваць толькі ў выключных выпадках (адсутнасць компаса, вобласць магнітнай анамаліі, ва ўмовах абмежаванай бачнасці).

Большасць знакаў абумоўленая размяшчэннем мясцовых прадметаў адносна Сонца, а менавіта:

- алтары праваслаўных храмаў размешчаныя на ўсход, а галоўныя ўваходы — на захад;
- алтары каталіцкіх храмаў (касцёлаў) размешчаныя на захад;
- прыўзняты канец ніжняй перакладзіны праваслаўнага царкоўнага крыжа звернуты на поўнач;
- адлегласць паміж кольцамі на пнях спілаваных дрэў большая ў напрамку на поўдзень;
- ягады і садавіна хутчэй спеюць (чырванеюць, жаўцеюць) з паўднёвага боку;
- кара буйных дрэў больш шурпатая з паўночнага боку; больш тонкія, пругкія (у бяроз больш светлыя) – на поўдні;
- дрэвы і камяні пакрываюцца мохам, лішайнікамі і грыбамі з паўночнага боку;
- на іглічных дрэвах больш смалы запасіцца з паўднёвага боку;
- мурашнікі размяшчаюцца з паўднёвага боку дрэў, пнёў і кустоў. Акрамя таго, паўднёвы схіл мурашнікаў часта спадзісты, а паўночны – круты.

Разам з тым варта адзначыць, што некаторыя з гэтых знакаў не заўсёды адпавядаюць сапраўдным кірункам на бакі гарызонту і выкарыстоўваць іх трэба абачліва.