Мактабини ташлаб ўз компьютерини яратган ва 20 йил ичида 73 миллион доллар даромад олган тадбиркор

Dell​ — бу компьютерлар, ноутбуклар, серверлар, маълумотларни сақлаш тизимлари ва бошқа инновацион технологияларни ишлаб чиқариш ҳамда сотишга ихтисослашган дунёдаги энг йирик корпорациялардан бири. Dell​ электрон жиҳозлари 180 мамлакатда сотилади ва 34 та давлатда офислари мавжуд.

Компания 19 ёшида америкалик Майкл Делл томонидан асос солинган. Олий маълумотга эга бўлмаган тадбиркор ўнлаб инқирозлардан омон қолди ва оддий компьютер ишлаб чиқаришни IТ бизнесининг барча муаммоларини ҳал қиладиган ҳамда серверлар ва маълумотларни сақлаш соҳасида биринчи ўринни эгаллаган корпорацияга айлантирди.

Майкл Делл болалигиданоқ мустақил фикрлаш ва тадбиркорлик қобилиятини намойиш этди, гарчи унинг ота-онаси бизнес билан ҳеч қандай алоқаси бўлмаган бўлса ҳам. Бўлажак миллиардернинг отаси тиш шифокори, онаси эса воситачи эди. Учинчи синф пайтида у журналда: «Оддий синовдан ўтинг ва мактабга биринчи дипломингизни олинг», — деб эълонни ўқиди. Ва у эълон бўйича ариза топширди. Майкл ўқишни яхши кўрарди, лекин у ҳар доим тезроқ ва осонроқ нарсага эришиш йўлини топишни хоҳларди, масалан, мактабдаги йилларни оддий синов билан алмаштириб, тўғридан-тўғри коллежга боришни хоҳларди.

Аризадан сўнг компания ходими тестни муҳокама қилиш учун Деллнинг уйига келди. 8 ёшли Майклнинг бу ҳаракати уни ҳам, ота-онасини ҳам жуда ҳайратда қолдирди. Бола ҳазил қилмоқчи деб ўйлади. «Аммо мен жуда жиддий эдим», деб эслайди Делл. Бироқ, унинг ота-онаси уни ўқишни давом эттиришини талаб қилишган, 12 ёшида Майкл ўзининг биринчи 2000 доллар пулини маркалар ва бейсбол карталарини сотиб ишлаган. Делл шаҳар газетасига обуналарни сотишга қарор қилди ва потенциал мижозларнинг эшикларини тақиллатмади. Бунинг ўрнига у тажрибали маркетолог каби ҳаракат қилди: у бозорни ўрганиб чиқди ва сегментларга ажратди ҳамда идеал тоифани — янги турмуш қурганларни танлади. Уларга у шахсий табрик мактубларини ва сахий таклифни — икки ҳафталик бепул обунани ёзди. Бу 17 ёшли болага БМW сотиб олиш учун 18000 доллар даромад келтирди.

Шунга қарамай, Майкл Делл кейинчалик ўзининг бизнес империясини қурадиган тўғридан-тўғри сотиш моделидан фойдаланди ва «Сиз нима қилсангиз ҳам бу муҳим эмас» деган тамойилни шакллантирган.

Компанияни ётоқхонада ташкил этди

15 ёшида Делл биринчи Apple II​ компьютерига эга бўлди. Ва у уйга келтирилиши биланоқ, қандай ишлашини тушуниш учун дарҳол қурилмани демонтаж қилди. IТ корпорациясининг бўлғуси раҳбари компьютер дўконларида кўп вақт сарфлади ва ускуналарни яхшилашни ўрганди: у хотирани кўпайтирди, қисмларини илғорларга алмаштирди. Делл IBM​ компьютерларини тахминан 3 минг долларга сотаётганидан ҳайрон бўлди, гарчи компонентларни 600-700 долларга сотиб олиш мумкин бўлсада, йиғиш технологияси IBMʼ​га тегишли эмас эди. Шунингдек, у сотувчилар ўз маҳсулотлари тўғрисида кўп нарса билмасликлари ва мижозларга ҳатто минимал техник ёрдам ҳам таклиф қилмасликлари ғалати деб ҳисоблайди ... 1983 йилда 18 ёшли Майкл Техас университетида шифокор бўлишга ўрганаётганда, у ўз хонасида йиғган компьютерларини сотишга қарор қилди. У ўз компаниясининг “PCʼs Limited” ​ деб номлади ва у IBMʼ​ни ортда қолдиришни хоҳлаётганини айтди.

Бир йил ўтгач Делл 1000 АҚШ доллари миқдорида устав капиталига ҳисса қўшди ва компанияни рўйхатдан ўтказди. Буюртмалар тобора кўпайиб борди, ўша йилнинг май ойида йигит университетни тарк этди ва ўзини бизнесга бағишлади. У ҳеч қачон ўқишни тугатмаган ва Делл ITʼ​да биринчи бўлиб тўғридан-тўғри савдо моделини яратган: у ҳар бир мижоз учун махсус тайёрланган компьютерларни йиғиб, уларни мослаштирган ва тўғридан-тўғри сотган. «1984 йилда мен воситачилардан узоқлашдим ва занжирда кераксиз алоқаларни олдини олиш учун етказиб берувчилар билан бевосита гаплашдим», деди Делл.

Тез ўсиши ва биринчи хатолар

Дастлаб Делл асосчиси сотиб олган омборида IBM​ қисмларидан компьютерларни йиғди. Аммо кейин Майкл ўз компьютерларини яратиш янада фойдали эканлигини тушунди. Бир куни у “Компьютер учун чипсет” мақоласига дуч келди. Улар янги технологияни 200 микросхемадан қандай қилиб компьютерларни яратиш учун чиплар ясалганини тасвирлаб берган эди. Делл бир нечта чиплар тўпламини сотиб олди ва ўша даврдаги энг кучли 286 процессор асосида компьютерни яратишга тайёр бўлган муҳандисларни топди. Муҳандислардан бири Жей Белл билан Майкл келишиб олишди. Улар бир ярим ҳафтада ишни якунлашди ва 1985 йилда “Dell”​ компанияси ўзининг биринчи шахсий компьютерига эга бўлди.

Бизнес экспонент сифатида кўтарилди, савдо йилига деярли икки бараварга ошди ва соф даромад ўртача 166 фоизга ўсди. 1985 йилда “PCʼs Limited”​ компанияси 73 миллион доллардан кўпроқ даромад олди.

Корпоратив мижозлар ҳам компьютерларга қизиқиш билдиришди, шунинг учун компания ишлаб чиқаришни кенгайтирди. 1987 йилда “PCʼs Limited”​компанияси “Dell Computer Corporation”​ деб ўзгартирилди ва компьютерлар Европада сотила бошланди. Бир йил ўтгач фақат АҚШда кунига 300 минг буюртма келиб тушди. 1988 йилда Dell​ ўз ноутбукларини ишлаб чиқаришни бошлади.

Шу билан бирга, ёш бизнесмен биринчи қийинчиликларга дуч келди. Деллга кўпроқ қисмлар керак эди ва компания хато қилди. Компьютерларнинг янги партиялари учун кераклича хотира чипларини сотиб олиш ўрнига, улар ҳамма пулга хотира чипларини сотиб олдилар.

Биз талабни олдиндан билишни хоҳладик

Бу хавфли эди. Асосий муаммо ҳатто миқдордаги ҳам эмас эди — чиплар омборда бир муддат ётиши мумкин эди. Аммо айнан шу вақтда бозорда тезкор хотира ҳажми 256 КБ дан 1 МБ гача кўтарилди ва харидорларнинг кўпи янги чипларга эга компьютерни хоҳладилар. Эскиларининг нархи кескин тушиб кетди: аксарияти арзон сотилиши керак эди, баъзилари эса умуман бекор қилинди, фойда камайди, Dell​ акцияларининг қиймати 45 фоизга тушиб кетди — 10 доллардан 5,5 долларгача. Компания маҳсулот нархини кўтаришга мажбур бўлди ва тез ўсиш тўхтади.

Хулоса чиқарди ва йилнинг тадбиркорига айланди

1989 йил охирида Делл йирик янги лойиҳани — маҳсулотларнинг Олимпия оиласини тақдим этишга тайёрланмоқда эди. «Ўша пайтда бу жуда ёмон технологиялар эди: оддий компьютерлар серверлар ва иш станцияларининг функцияларини бажариши мумкин эди», деб эслайди лойиҳа асосчиси, аммо ғоя потенциал харидорларни илҳомлантирмаган. Шарҳлар қуйидагича эди: «Баъзи чиплар қизиқ, аммо биз ушбу мўъжизавий техникани сотиб олишга тайёр эмасмиз.» Делл маҳсулотга шу қадар ишонганки, у ишлаб чиқишни давом эттиришга буюрган. Синов намуналари тайёр бўлгач, улар оммага тақдим этилди, аммо харидорларнинг фикри ўзгармади. Шундагина Делл ўз хатоларини тан олди ва лойиҳани ёпди.

Шундан сўнг, Майкл Делл: «аввал буни қил, ва харидор топилади» тамойили билан эмас, балки харидорларни тинглаш ва уларни янги маҳсулотларни ишлаб чиқариш жараёнига жалб қилиш керак деган фикрга келди.

Компания харидорларни ҳар томонлама кутиб олиш учун борди. Таъмирлаш учун асбоб-ускуналар олиб келадиган чакана савдо дўконларининг сони кам эди, шунинг учун Dell​ сервисни қўллаб-қувватлаш тизимини яратди.

Шундан сўнг, компания яна барқарор даромад билан чиқди ва «Инк» журналига кўра, Майкл Делл 1989 йилда «Йил тадбиркори» деб тан олинди.

90 йилларнинг бошларида “Dell Computer”​ тўғридан-тўғри сотишдан ташқари, катта дўконлар орқали компьютерларни сотишни бошлади. Чакана сотувчилар Dell​ маҳсулотларини олишдан хурсанд бўлишди, аммо улар яна қоқилишди. Тахминан шу вақтнинг ўзида, компаниянинг молия директори валюта биржасида «ўйнади»: Dell​ 38 миллион долларгача йўқотди ва компаниянинг акциялари нархи бир неча бор тушди.

Бир қатор муваффақиятсизликлар Деллни ваҳима қўзғашга олиб келди, лекин у ўзини қўлга олди ва иккита қарор қабул қилди: у дўконлар билан ҳамкорлик қилишдан бош тортди ва “ Apple”, “IBM”, “Motorola”, “Tricord”​ компаниялари раҳбарларини компанияга жалб қилди.

1992 йилда 26 ёшли Делл “Fortune 500"​ 500 автомобилини ишлаб чиқариш бўйича АҚШнинг энг ёш бош директорига айланди.

Компаниянинг муваффақиятли бўлишига нима ёрдам берди

Деллнинг энг юқори чўққига чиқишига ёрдам берган иккита устун — бу воситачиларсиз тўғридан-тўғри сотиш ва харидорларни тинглашга тайёр бўлиш.

Масалан, 2005 йилда журналист ва олим Жефф Жарвис ўз блогида “BuzzMachine”​ ва “The Guardian”​га компанияда ёмон хизмат кўрсатганлиги ҳақида шикоят қилди. Кейин Dell​ мижозларга хизмат кўрсатишни яхшилаш учун 150 миллион доллар сармоя киритди. Натижада, техник ёрдамни чақириш учун ўртача кутиш вақти 9 дақиқадан 3 дақиқагача қисқарди.

Делл эҳтиёт қисмларни олади ва қурилиш сифатига жиддий эътибор беради. Ускуналар учун қисмлар “Foxconn”, “Compal Electronics”​ каби йирик ва вақт синовидан ўтган етказиб берувчилардан сотиб олинади. БуDell​ жиҳозлари хитойлик рақибларига қараганда қимматроқ, аммо янада бардошли бўлишининг сабабларидан биридир.

Компаниянинг яна бир сирлари шундаки, улар омборда захиралари йўқ. Бу сизга исталган вақтда курсни ўзгартиришга имкон беради. Майкл Делл бир марта тушунтирганидек: “Агар менинг 11 кунлик захирам бўлса ва менинг рақибим 80 кунлик захирага эга бўлса ва “ Intel 450 MGts”​ частотали янги чип билан чиқса, демак мен бозорга 69 кунга тезроқ кириб бораман.”

Бу шахсий компьютерларнинг савдоси пасайганида компаниянинг кенгайишига, сервер ва маълумот сақлаш сегментида биринчи ўринни эгаллашига ёрдам берди.

Рақобатчилар йўлдан чиқишди ва Dell​ ўсди

2013 йилда смартфонлар ва планшетлар бозорни эгаллашди. Dell​ шахсий компьютерларининг савдоси пасайиб кетди ва компаниянинг ўзи йил давомида 30 фоиздан кўпроққа тушиб, 19 миллиард долларга тушди.

Майкл Делл ўз бизнесини кенгайтириш вақти келганини тушунди ва мобил технологиялар, киберхавфсизлик, тармоқ ва cloud​ ечимларга эътибор қаратди.

У буни бозор инқирозини ўзгартириш имконияти сифатида кўрди, шунинг учун у барча акцияларни сотиб олди ва Dellʼ​ни хусусий корпорация қилди. Шундай қилиб, у бошқа акциядорлар билан келишмасдан туриб мустақил равишда қарор қабул қилиши мумкин эди.

Бу вақтда, рақобатчилар ўзларини йўқотишди: IBM​ компьютер ва ноутбук бизнесини Хитойнинг “ Lenovo”​ компаниясига сотди. “HP”​ иккита компанияга бўлиниб кетди, улардан бири шахсий компьютерлар, принтерлар, 3D принтерлар ва бошқалари — корпоратив ечимлар билан шуғулланди. Ва Dell​ ўсди: корпорация 13 миллиард долларга тенг 20 та компанияни сотиб олди, масалан, аналитик ва статистик дастурларга ихтисослашган “StatSoft”.​

Энг йирик битим

2015 йилда Dell​ 67 миллиард долларга “EMC”​ни (сақлаш тизимларини ишлаб чиқарувчи энг йирик компаниялардан бири) сотиб олди. Ушбу битим IТ соҳаси тарихидаги энг йириги бўлиб қолмоқда.

Тадбиркорнинг фикрига кўра, келишув юмшоқроқ, фойдасиз эди. Dell EMC ​акциядорларига 52 миллиард доллар қарздор ва шу кунгача пул тўланмаган. Аммо корпорация серверларни, омборларни, маълумотларни ҳимоя қилиш технологияларини, тармоқ ускуналарини ишлаб чиқиш ва ишлаб чиқариш билан фаолроқ шуғулланади. Ва атиги икки йил ўтгач, ушбу хизматларга ихтисослашган бўлинманинг даромади 45 фоизга ўсиб, 21,8 миллиард долларни ташкил этди 2018 йилда Майкл Делл компанияни фонд бозорига олиб чиқди.

2020 йилда у зарар кўрмади. Dell'​нинг соф фойдаси 5,53 миллиард долларни ташкил этди.

Делл муваффақиятга олий маълумотли бўлмаса ҳам, тўғридан-тўғри сотув модели ҳақида мутахассисларнинг шубҳалари ва ўнлаб муваффақиятсизликларга қарамай эришиш мумкинлигини исботлади.

«Менинг компаниям сизнинг рақобатчиларингиз уларни амалга ошириб бўлмайдиган деб билган ҳолда кўришдан бош тортган имкониятларни кўриш ва фойда олишнинг аниқ исботидир», деб айтади тадбиркор. «Бу орзулар рўёбга чиқиши учун асос бўлиб хизмат қиладиган орзу ва қатъий тузилишдир». Майкл Делл компанияси “Fortune 500”​ рейтингига кўра дунёдаги энг йирик компаниялардан бири бўлишда давом этмоқда.