YOMG‘IR BO‘LSAM KERAK ASLIDA (Najmiddin Ermatov ijodi haqida)

O‘zbek adabiyoti, xususan, sheʼriyati keyingi yillarda sezilarli darajada o‘sdi, deyish mumkin. Tunyuquqdan beri bu elda qanchalar buyuk ijodkorlar yetishib chiqdi, inson tafakkurini boyitdi, bunda shoirlarning o‘rni beqiyos, albatta!
Navoiyning o‘zi bu yo‘nalishda eng katta davrni tashkil etadi. Undan keyin ham sheʼriyat Bobur, Mashrab, Ogahiy, Muqimiy kabi isteʼdodlar tomonidan boyitildi, yuksakka ko‘tarildi.

XX asr o‘zbek sheʼriyatini Cho‘lpon, G‘afur G‘ulom, Usmon Nosir, Oybek kabi bir qator buyuk ijodkorlar davom ettirdi. Shu o‘rinda Erkin Vohid, Abdulla Oriflarning o‘zbek sheʼriyatini yuksaltirishdagi beqiyos hissasini alohida taʼkidlash zarur.

Rauf Parfi, Shavkat Rahmon, Usmon Azim, Muhammad Yusuf, Sirojiddin Sayyid, Xurshid Davron, Abduvali Qutbiddin, Eshqobil Shukur, Faxriyor kabi shoirlarimiz ham adabiyot maydonida o‘z so‘zini aytdi, asarlari milliy boylikka aylandi.

XXI asrda ham o‘zbek sheʼriyati taraqqiy etmoqda. Ustozlar yaratgan ulkan adabiy meros bugun yosh shoirlarga ham tajriba, ham ilhom manbayi bo‘lib xizmat qilmoqda.

Ustoz shoirlar ijodidan cho‘g‘langan shunday yosh, umidli ijodkorlardan biri – Najmiddin Ermatovdir. U bugungi o‘zbek sheʼriyatida munosib o‘ringa ega.

Uning sheʼrlarini o‘qir ekansiz, Cho‘lponga xos turkiy so‘zlardan foydalanish, Rauf Parfiga xos yorqin va o‘xshashi yo‘q obraz yaratish, Shavkat Rahmon kabi noodatiy so‘z tartibi va noyob metaforalardan foydalanish mahoratini egallaganiga guvoh bo‘lasiz.

Najmiddinga mazkur shoirlarning nafaqat tildan foyalanish mahoratlari, balki ulardagi “dard” – kuyunchaklik, millatparvarlik, yurt qayg‘usi bilan yashash kayfiyati ham ko‘chgan. Shundan bo‘lsa kerak uning ayrim ijtimoiy lirikaga xos she’rlarini o‘quvchilar ishtiyoq bilan qarshi oldi. Biroq intim lirikada ham shoir o‘ziga xos misralar bita oladi, mutlaqo yangi ifodalar yaratadi. Ta’kidlash kerakki, u sheʼrlarida yomg‘ir obrazidan keng foydalanadi va bu boshqa ijodkorlarda deyarli uchramaydi:

“Borliqqa sochilib keladi ketging,
Yomg‘ir bo‘lsam kerak, aslida”.

Sheʼrda insonning ozini anglashi bilan bog‘liq mulohazalar o‘rin olgan. Yomg‘ir bo‘lsam kerak, aslida deganda shoir o‘zini taftish qilgani, bu holga tushishining sabablarini qidirgani maʼlum bo‘ladi:

“Men axir osmonda yashaganmanku,
Ne qilib yuribman zamin ustida”.

Misralarda muallif yashashning muddaosi, maʼnisi, yerda yurishning sabablari haqida mulohaza qiladi va Odam atodan qolgan gunoh va nadomat haqida fikr yuritadi:

“Shayton.Ta’qiq. Va o‘sha meva—
Afsus bor quvg‘indi odam naslida.
Negadir ularga aloqam yo‘qdek,
Yomg‘ir bo‘lsam kerak, aslida”.

Mazkur ifodalar shoir tafakkuri va aqidasi g‘ayrioddiy ekanini anglatadi. She’rni boshdan oxir o‘qir ekansiz shoir ahli va she’rda yerga bog‘liq bo‘lmagan nimadir borligini his qilasiz.

Uning yomg‘ir haqida yana bir sheʼrida:

“Aslan yomg‘ir edim. Yo‘lin sindirib,
nurni tashna etdim yomg‘ir bo‘lmoqqa.
Sanduloch ko‘zidan visol o‘marib,
yog‘moqqa shay bo‘ldik, faqat yog‘moqqa”,

degan ma’nolarni o‘qiysiz. Mazkur satrlarda ham shoirning asli yomg‘ir bo‘lgani ta’kidlandi. Darhaqiqat, yomg‘ir qalam ahliga ilhom baxsh etishi bor gap, ammo hamma shoirlar ham o‘zida yomg‘irning sifatlari borligini anglamaydi. She’rdagi so‘zlar ham aslida ijodkor qalbidan, tafakkuridan yomg‘irdek to‘kiladi. Yomg‘ir undiruvchidir. Shoirlar o‘z she’rlari orqali o‘quvchi qalbida ezgulik, shijoat, g‘ayrat, sevgi-muahbbat tuyg‘ularini undiradilar.

Najmiddin Ermatovning “yomg‘ir bo‘lsam kerak aslida” deyishida ham hikmat bor.
Yoki:
"Sen yoqtirgan yomg‘irlar yog‘di,
Oynaga urildi vido shitiri.
Uyasi buzilgan qushday ruhimni,
Ololmadim uyga kiritib.

To‘r tashlab o‘tirdim Baliqchi cholday,
Bisotimda qolgan xo‘ragim jondir.
Tilla baliqnimas, duridan ayri
Tutib qaytayapman chig‘anoqlarni".

Mazkur misralarda shoir tomonidan mislsiz tashbehlar qo‘llanilganiga guvoh bo‘lish mumkin. “Bisotimda qolgan xo‘ragim jondir” tashbehi muallifning topilmasi deyish mumkin.
Yigit va qiz o‘rtasidagi samimiy sevgi barcha shoirlarda uchraydi, biroq Najmiddinning she’rlarida u yomg‘ir vositasida ifoda qilinadi:

“Yomg‘ir yog‘sa, umid gulday unar bo‘lsa,
Kemtik ko‘ngil xalqobdayin to‘lar bo‘lsa.
Yo‘l chetida yomg‘irpo‘shsiz turgandir deb,
Ketgan yoring qaytishiga ko‘nar bo‘lsa….

….Bir tong kelsa avvaliga o‘xshamayin,
Yengillashib borsang quyosh chiqqan sayin.
Yomg‘ir tingan dunyosiga etak siltab,
Uchib ketsang ul yor ila bir bug‘dayin”.

Inson tanasining ham asosiy qismi suv, o‘zi ham suvdan yaralgan, dunyo, Yer sharining asosiy qismi ham suvdan iborat. Yomg‘irning yerdan ko‘kka ko‘tarilishida ham ko‘p hikmat bor. U negadir inson ruhiyatiga tez ta’sir qiladi, ayniqsa, kuz yomg‘irlari, bahor yomg‘irlari esa momaqaldiroqdan keyin yog‘adi, asl she’rlar ham qattiq “to‘lg‘oq”dan keyin tug‘iladi. Shu ma’noda, shoir she’rlaridagi yomg‘ir obrazi o‘ziga xos bir qancha yangi ma’nolar ifodalaydi.

Biz hozircha shoirning faqat yomg‘ir obraziga to‘xtaldik. Uning ijtimoiy mavzudagi sheʼrlarida ham topilmalar, quyma ifodalar ko‘p, umuman, N. Ermatov bugungi o‘zbek sheʼriyatida o‘z yo‘lini topishiga urinayotgan yorqin yulduzdir.

G‘ofir Hamro, O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a’zosi