МУЛЛА ӘЛИ ӘЛ-ҚАРИ ӘЛ-ХАНАФИ ӘЛ-МАТУРИДИ
АВТОР: Ұстаз Әбу Әли әл-Ханафи әл-Әшғари
Имам Мулла Әли әл-Қаридің өмірбаяны
Оның толық аты-жөні - Нуруд-Дин Әбу әл-Хасан Әли ибн Султан Мухаммад әл-Қари әл-Харауи әл-Макки әл-Ханафи, Мулла Әли әл-Қари деген атпен белгілі.
Әкесінің есімі Султан Мухаммад болды, өйткені араб емес халықтар екі есімді біріктіру арқылы жиі ат қояды.
Әл-Қари - оның Құран оқуының шебері болғанын білдіреді: ол хафиз, қыраттардың білгірі, тарауих намаздарында имам болған.
Әл-Харауи - оның Герат қаласында дүниеге келгенін білдіреді.
Мулла – ұлы ғалымдар мен атақты дін қайраткерлерін парсы тілінде осылай атаған.
Мулла әл-Қари (Ауғанстанның) Герат қаласында дүниеге келген, бірақ оның нақты туған жылы белгісіз, шейх Әбу Ғудда кейбір шейхтарының өмірбаяндарына сүйене отырып, оны 930 жылы дүниеге келген деп болжайды. Якут әл-Хамауай атап өткендей, Герат қаласы Хорасандағы ірі білім ошағы болған.
Мулла әл-Қари оқуын осы қалада Құран жаттаудан бастап, сафидтер әулетінің негізін қалаушы Шах Исмаил өзінің бақылауындағы аумақтарда сунниттік халықты қыра бастағанда бірінші болып өлтірілген Муинуд-Дин ибн әл-Хафиз әл-Харауиден дәріс алған.
Шах Исмаил суннит ғалымдарды өлім жазасына кесуді және олардың кітаптарын өртеуді бұйырды, сондықтан көптеген адамдар осы жерлерден һиджра жасауға мәжбүр болды, олардың арасында Мулла әл-Қари де болды. Бұл ұлы имам Меккеге көшті, сондықтан оның есіміне әл-Харауи әл-Макки қосылады. Және Меккеде сол кездегі ірі имамдардан оқуын жалғастыра алды.
Ол «Мирқат әл-Мәфәтих» кітабының басында өзі иджаза алған ұстаздарын тізген.
Мулла Әли әл-Қаридің ұстаздары
Ол өз заманының ең ірі шәфиғи ғалымдарының бірі және Мулла әл-Қари оның ықпалында болды. Ол ұстазын жиі еске алып, онымен пікірталасқа түседі, өйткені ол Ибн Хаджар түсіндірме жазған кейбір кітаптарға өз түсіндірмелерін жазған: мысалы, Тирмизидің «Шәмәйл» және «әл-Мишкат».
Үндістанның Джайпур қаласында дүниеге келген Қадарит және Шәзәли тарикаларының үлкен шейхы, факиһ әрі мухаддис. Әш-Шаарани оны «Табақатта» атап өтіп, онымен кездескенін айтады[1]. Және хадис туралы «Кәнз әл-Уммал» кітабын жазды. Мулла әл-Қари онымен бірге «әл-Мишкатты» оқып, «әл-Миркатты» түсіндіруде оны жиі атап өтеді.
3. Мир Калян деген атпен белгілі шейх Мухаммад Сәид ибн Ходжа әл-Хурасани
Үлкен сопы және мухаддис, атақты Мухаддис Мирак Шаһтың шәкірті. Шамасы, Мулла Әли әл-Қари одан Нақшбанди тариқатын алған.
4. Шейх мулла Абдуллаһ әл-Мутаққи әс-Синди
Синд жерінде дүниеге келген, кейін Мәдина мен Меккеде білім алып, ұстаздық етті, содан кейін Үндістанға оралды. Ибн Хаджар әл-Һайтамидің негізгі шәкірті, оның кейде грамматика саласында одан кеңес алғаны айтылады. Ол Ханафи қажылығы туралы әйгілі «Джамғу әл-Манасик» кітабының авторы. Және ол әл-Сухрауардидің «Ауариф әл-мағариф» кітабына маржиналия жазды.
5. Шейх Қутбуд-Дин ән-Нахрауани
Ол Лахор жерінде дүниеге келіп, кейін Меккеге, одан кейін Мысырға барды. Османлылардың ерліктері туралы бірнеше кітаптар жазып, Османлы оқу орындарында сабақ берді. Мулла әл-Қари оның жақын шәкірті болды.
Мулла әл-Қаримен бірге «әш-Шатибияны» оқыды.
2. Әл-Муршиди деген атпен белгілі шейх Абдур-Рахман әл-Умари әл-Ханафи
Мекке муфтиі. Мулла әл-Қаридан қырат үйренді.
3. Шейх Мухаммад ибн Мулла Фарух әл-Мурави әл-Ханафи
4. Әс-Сәйид әл-Муаззам әл-Балхи
Мулла Әли әл-Қари кітаптарын негізгі жеткізушісі.
Мулла Әли әл-Қари тұлға ретінде
Мулла әл-Қаридің қолжазбасы керемет болды және оның көшірген кітаптары сұранысқа ие болды. Ол бір жылдың ішінде екі мусхаф сатуға жазып, бірінің ақысын зекет ретінде беріп, екіншісінен түскен ақшаға күн көргені айтылды.
Мулла әл-Қаридің, әсіресе, өзін басшылардан алыс ұстау таңғажайып мінезі болды. Әкесі оны билеушілерге жақын болама деп қорқып, оның ғалым болғанын қаламағанын айтады [2]. Және Мулла Әли әл-Қари бір шығармасын өз заманының ғалымдарына үндеу ретінде – олар билеушілерден барынша алыс жүрсін деп жазған. Жалпы, шейх айналасындағыларға сын көзбен қарап, адамдардан аулақ болып, оңаша өмір сүруді жөн көрген. Ол бір шығармасында былай деп жазады:
«Біздің уақыт – тыныштық, үйде отырып, өлгенше барға қанағат ету, Аллаһ ризығымызды таза қылсын» [3].
Сондай-ақ, Мулла әл-Қари бидғатшыларға өте қатты күрес жүргізді: рафидилерге болсын, шектен шыққан сопы-уужудилерге болсын. Көптеген кітаптарында надандығы мұсылман әлемінде жаппай тарала бастаған надан сопылардан сақтандырған.
Сондай-ақ Мулла әл-Қари өз замандастарының мәзһабтарды өте фанатизммен ұстана бастағанын, әсіресе ханафилер мен шәфиғилер арасында белгілі бір зиянды бәсекелестіктің күшті болғанын байқады. Шамасы, бұл мәселеге жауап ретінде ол кейбір мәселелерде мәзһабтың муғтамад ұстанымынан ауытқыған болса керек, егер оған дәлел соған меңзеген болса. Мулла әл-Қари былай деді:
«Әһлу сүннеттің барлық муджтаһидтері ақиқатты ұстанады және ешкім ханафи, шәфиғи, мәлики немесе ханбали болуға міндетті емес, бірақ иджтиһадқа жете алмағандарға осы имамдардың біріне еру ету парыз. имамдар» [4].
Жалпы, мәзһабтың кейбір ережелерінен ауытқыған Ханафи мухаддистерінің дәстүрі одан бастау алған. Мұны кейіннен Шаһ Уәлиуллаһ әд-Дәхләуи мектебі мен Синд мухаддистері жалғастырды, олар ақырында Үндістанда әһлу-хадис деген атпен белгілі мәзһабсыздар мектебіне айналды, әрине Мулла әл-Қаридің өзін ханафи санайтын.
Бірқатар ғалымдар Мулла Әли әл-Қариды XI ғасырдың дін жаңартушысы деп есептеген, оның өзі де солай санаған [5], имам Ибн Әьбидин де осыған тоқталып, мұнымен келіседі [6].
Мулла Әли әл-Қаридің кітаптары
Мулла Әли әл-Қари көптеген кітаптардың авторы, жақында «Дару әл-Лубаб» баспасы оның сексен шағын шығармасын басып шығарды. Оның іргелі еңбектерінің ішінде мыналарды ерекше атап өткен жөн:
1. «Әл-Мирқату әл-Мәфәтих шарх Мишкәт әл-Масабих»
Бұл оның «Мишкату әл-Масабих» хадистер жинағын түсіндіруі. Әрине, бұл жинақтың ең жақсы түсіндірмесі және – жалпы – хадистердің түсіндірмесі жағынан ең жақсы кітаптардың бірі. Өкінішке орай, бұл кітаптың әлі жақсы басылымы жоқ.
Бұл «ан-Нуқая» («Мухтасар әл-Уиқая» деген атпен танымал) кітабының түсіндірмесі. Мулла әл-Қари бұл кітапта ханафилердің дәлелдеріне үлкен мән береді.
Бұл хадис терминологиясы бойынша Ибн Хаджар әл-Асқаләнидің әйгілі кітабының егжей-тегжейлі түсіндірмесі.
Бұл Имам Тирмизидің әйгілі «Шәмәйлдің» ең жақсы және егжей-тегжейлі түсіндірмелерінің бірі. Ең жақсы басылым – «Дару ибн әл-Қайим».
Бұл Қади Ғиядтың әйгілі кітабының түсіндірмесі. Өкінішке орай, бұл кітаптың жақсы басылымы әлі жоқ. Айта кету керек, бірде бұл кітапты басып шығарған кезінде автордың атынан Аллаһ Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) ата-анасының тағдырына қатысты көзқарасын бұрмалаған.
Мулла Әли әл-Қари бұл кітапта жалған хадистерді жинаған. Кітапты шейх Әбу Ғудда шығарған.
Мулла Әли әл-Қари 1014 жылы Меккеде қайтыс болды.
[1] «Нузат әл-хауатыр», 4/388.
[6] Ибн Әбидиннің «Расаилі» (1/346).
Сілтеме: https://azan.ru/maqalat/read/mulla-ali-al-kari-11065