«Бұл күні сендерге екі мейрам жиналды, кім қаласа айт намазымен шектелсе болады, ал біз екі намазды да оқимыз».

Бізге Мухаммад ибн әл-Мусаффа және Омар ибн Хафс әл-Уассабий жеткізіп айтты: Бізге Бақийа, ол Шуғбадан, ол Муғира ад-Дыйббиден, ол Абдул-Азиз ибн Руфайғтен, ол Әбу Солихтен, ол Әбу Һурайрадан Аллаһ Елшісінің ﷺ былай деп айтқанын жеткізді: «Бұл күні сендерге екі мейрам жиналды, кім қаласа айт намазымен шектелсе болады, ал біз екі намазды да оқимыз».

Үлкен мухаддис имам Халил Ахмад әс-Сәһәранфури әл-Ханафи әд-Диубанди өзінің әйгілі «Бәзл әл-Мәджһууд фи халли сунан Әбу Дәуд» (1073-ші) хадистің түсіндірмесінде айтты:

«Әш-Шәфиғи және бір топ ғалымдар жұма намазының міндет екендігінің дәлелі барлық күндер үшін ортақ, ал хадистер мен асарларда айтылған нәрселердің (яғни, айт күні жұма намазын тәрк етуге болады деген) риуаят тізбегіндегі кейбір сындарға байланысты (яғни, кейбір ғалымдар бұл хадистер мен асарларды әлсізге шығаруына байланысты) бұл дәлелдерді айт күні жұма намазын тәрк етуге күші жоқтығын алға тартып, жұма намазын оқымауға рұқсат емес деп санады».

Имам Шәфиғи «әл-Умм» (2/67) кітабында: ««Екі мейрамның бір күнге жиналуы»: Бізге ар-Рабиғ, ол әш-Шәфиғиден, ол Ибраһим бин Мухаммадтан, ол Ибраһим бин Уқбадан, ол Омар бин Абдул-Азизден риуаят етті: «Аллаһ Елшісінің ﷺ кезінде екі мейрам бір күнге жиналды және ол: «(Қала сыртында тұратын) ауыл тұрғындарына¹: «Кімде-кім жұма намазын күткісі келсе, отырып күтсін»», - деді.

¹Өйткені кішкентай ауыл тұрғындарына жұма намазы парыз емес.

Бізге ар-Рабиғ, ол әш-Шәфиғиден, ол Мәликтен, ол Ибн Шиһабтан, ол ибн Әзһардың азат етілген құлы Әбу Убайдтен : «Мен айт намазын Осман ибн Аффанмен бірге өткіздім. Кейін хазіретті Осман халыққа бұрылып хұтба айтты: «Бұл күні сендерге екі мейрам жиналды, ауыл тұрғындарынан кім қаласа жұма намазын күтсе болады, ал кім ауылына қайтуды қаласа қайта берсін, өйткені мен оған рұқсат бердім», - деді.

Әш-Шәфиғи айтты: «Егер Ораза айт күні жұмаға сәйкес келсе, имам айт намазын оқуы керек, содан кейін қала сыртынан келген ауыл тұрғындары қалағандары ауылдарына барып, жұма намазына қайта келмесе болады деп рұқсат береді. Бұл олардың еркі - қаласа жұма намазын қалада қалып күтеді немесе шамалары жетсе, ауылдарына барып жұма намазына қайта келеді. Егер олай істемесе, ешқандай айып жоқ, ин шәә Аллаһ».

Және айтты: «Қала тұрғындарының ешқайсысына айт күні жұма намазын тәрк етуі рұқсат емес. Ал егер жұма намазын тәрк етуге шариғи үзір болса, онда жұма намазын тәрк етсе рұқсат, тіпті айт күні болса да».

Мен (имам Халил Ахмад әс-Сәһәранфури әл-Ханафи әд-Диубанди) айтамын: «Марқұм шейх Мәулана Мухаммад Яхья өзінің шейхы, мәртебелі шейх Мәулана Рашид Ахмад әл-Гангохои (әл-Ханафидің) – Аллаһу Тағала оны рахымына алсын – баяндамасынан былай деп жазды: «Пайғамбардың ﷺ кезінде жұма мен айт күні бір күнге келгенде, айт намазына ауыл тұрғындарының көпшілігі әдет бойынша басқа күндері жиналмайтындай жиналатын және айт намазын аяқтағаннан кейін жұма намазын күту ауыл тұрғындарына қиынға соқты, сондықтан Аллаһ Елшісі ﷺ айт намазын аяқтаған кезде, жаршы: «Сендердің араларыңда кім қаласа, жұма намазын күтіп оқысын! Кім қаласа, ауылдарына қайтсын!». Бұл қалаға айт намазына жиналған ауыл тұрғындарына арналған үндеу болатын, өйткені Пайғамбарымыз ﷺ оларға: «... ал біз болсақ екі намазды да оқимыз», - деп айтты. Бұл жердегі «біз» деген Мәдина тұрғындарын меңзеп тұр.

Бұл оның ﷺ: «... кім қаласа айт намазымен шектелсе болады», - деген сөзі Мәдина тұрғындарына емес, ауыл тұрғындарына үндеу екені анық аңғарылады. Ал Ибн Аббас пен Ибн әз-Зубәйр болса, олар ол кезде жас еді, сондықтан жаршының айтқан сөзінің мағынасын түсінбеді. Ибн әз-Зубәйр айт намазын түске дейін кешіктіріп, жұма намазын түстен кейін (яғни, аят намазынан бұрын) оқуды рұқсат етілгендігін көріп, жұма намазын оқып, оған айт намазын қосты. Хадистің сыртқы мағынасынан көрініп тұрғандай, осы себепті ол бесін намазын оқымады. Ибн Аббас та сол кездегі жаршының айтқан сөзі құлағымен естігендіктен, ол бұл туралы (яғни, ибн әз-Зубәйрдің ісі туралы) былай деді: «Сүннетке дәл түсті», яғни, мен Пайғамбарымыздан ﷺ: «Кім қаласа, намаз оқысын», - дегенін естігенім».