Men hech narsa demagan kun
Ba’zida o‘ylab qolaman. Biz o‘zimizni qachon to‘liq “o‘zimiz” deb his qilamiz? Yutuqlarimizda, xohlagan narsamizga yetishganimizda? Yoki mag‘lubiyatlarimizdami?
Men bu savolga hammadan bir xil javob kutmayman.
Lekin men uchun bu savolning javobi bitta kun bilan bog‘liq. O‘sha kundan beri men eski Samandar emasman.
O'n yetto yoshdaman, shaharga yaqinda kelganman. Hali o'z o'rnini his qilmayotgan, qidirayotgan bir o'smir.
Bir kitob o'qiydiganlarni tanloviga uchinchi marta viloyat bosqichiga chiqqandim. Ikki yillik tajribam bor. O'zimga ishonchim bor. Uydagilarim va tumanimdagilarni kutuvi yetarlicha.
Men nima qilishni bilmayman, hech o'zimni to'liq tayyorlay olmaganman. Shartlar juda jo'n va ma'nosizdek ko'rinardi. Xuddi kitob o'qish tanlovi emas, xotira tekshiruvidek edi. Qaysidir adibni tug'ilgan yilini yodlash. "O'zbekiston tog'lari" haqida nutq tayyorlash. Tushunmagan kitoblar uchun yozib olib kelgan nutqlarni ravon aytish.
Meni bu nafratlantirardi, chunki o'zim bo'lmagan odam bo'lishga majbur qilayotgandek edi.
O'sha tuni tong sahargacha nima qilishimni o'ylab, rejamni o'ylab chiqdim. Xuddi biror muhim marosimga tayyorlanayotgandek.
Yo'q, bugun boshqa toifaniki, bizniki ertaga ekan deb yolg'on gapirdim.
Hech kim bilmaydi, shu tariqa o'zim bordim.
Birinchi toifaniki o'tyapti, men hayajonda. Yuzdan ortiq odam, katta zal — hamma sizni eshitish uchun sahnaga chiqaryapti. Siz esa uchta shartda “Men bu haqida hech narsa bilmayman” deb, to‘rtinchisida ikki daqiqalik qarshi nutq so‘zlamoqchisiz.
Qattiq tayyorlangan, uzoqdan umidli ko'zlari bilan kelgan ishtirokchilar va ularni yaqinlarini ko'raman.
Men tashqariga chiqdim. Havo biroz sovuq, lekin oftob charaqlayapti. Osmonga qaradim. Oq bulutlar jim suzib o‘tardi. Quyosh ko‘zini qisib qarayotgandek edi. Skameykada o‘tirdim. Odamlar shoshilinch yurishar, kimdir kulardi, kimdir qog‘ozni siqardi.
“Men nima qilmoqchiman o‘zi? Uydagilarim, tumanimdagilarga nima deyman?”.
Shu paytdan boshlab, osmonga tikilib, ichimni tinglash odatim paydo bo‘ldi. O‘sha osmon menga hech narsa demasdi, lekin hammasini eshitayotgandek edi.
Bir soat, ikki soat o‘tdi. Ko‘zim sovuqlashgan. O‘zimni hammaga qarshi chiqayotgandek his qilardim. Go‘yo endi hech narsadan qo‘rqmaydigandek edim.
Ishtirokchilar borini berib eslashyapti, nutqlari ravon.
Eslolmaganlar xafa. Ularning ko‘zlarida allaqachon mag‘lubiyatning soyasi: “Shuncha tayyorlanganim havoga uchadimi endi? Shuncha kutganlarim-chi?”
Va meni navbatim keladi.
Savolni qog‘ozdan o‘qiyman.
“Vaqt boshlandi.”
“Menda hech qanday javob yo‘q.”
Zalda jimlik. Hakamlar achinish bilan qaraydi: “Afsus, shunisiga yaxshi tayyorlanmagan ekan-da.”
Ikkinchi shart.
Uchinchi shart.
“So‘x tumanidan kelgan kitobxonimizga sahnani beramiz.”
Yana 15 soniya.
“Menda hech qanday javob yo‘q.”
Va oxirgi shart. Bu safar men gapiraman.
Ichimdan bir narsa uyg‘onadi — xuddi uzoq yillik uxlab yotgan narsa uyg‘ongandek.
Savolni o'qiyotganimda biroz hayajonlanaman, chunki bu safar men nutq qilaman. Kecha ertalabgacha tayyorlab kelgan rejam aynan shu lahza uchun edi.
"Amerikani mashhur Netflix kino ishlab chiqaradigan kompaniyasi bor, bilsangizlar kerak. Shuni 'Platforma' degan filmi bor, u filmda shunday gap bor" deymanda, kinodagi iqtibosni o'zimni haqiqatimga moslashtirib aytib beraman: "Hech qanday haqiqat yo'q."
Nutqim negadir ravon suzilib kelmoqda.
"Men oldingi shartda 'hech' so'ziga atayin urg'u berdim. Aynan shu haqiqatni hozir sizlarga aytish uchun. Men qaysidir adibni his qilmasdan, uni tug'ilgan yilini bilish bilan baho oladigan yoki 'O'zbekiston tog'lari' yoki 'O'zbekiston mashhur bokschilari' mavzusidagi nutqim uchun, yoxud tushunmagan kitobim uchun yodlab olgan nutqimni aytib berish uchun taqdirlanishni xohlamayman. Va hech qanday yozuvchi, shoir yoki jurnalist o'z sohasiga doir bo'lmagan narsalar uchun baholanadigan mamlakatni kelajaki yorqin deb o'ylamayman" mazmunidagi nutqni ikki daqiqa ichida yetkazdim.
Hatto hakamlar ichida men taniydigan bir yozuvchi ham savol qog'ozini qaytarishga kelganimda qo'limni siqib qo'ydi.
Endi men uchun hech narsa qolmagandi, g'oliblarni kimligini bilishga qiziqishim yo'q. Kurtkamni kiydimda, hammani oldida chiqib ketdim.
Ikki daqiqa. Shunchaki ikki daqiqa, lekin ichimdagi yillar bo'yi to'plangan og‘irlikni tashlab kelgandekman.
Ko‘chada shamol yuzimga urildi. Shu shamol — xuddi yangi hayotning eshigidek tuyuldi. Yo‘lda ketarkanman, o‘zimni dunyodagi eng tirik odam deb his qildim.
O‘sha kuni men o‘zimni topdim.
Ichki va tashqi bosimga qaramay, qadriyatlarimga sodiq tura oldim.
Endi dunyodagi hamma narsani qila oladigan, hammani rad etishga tayyor odamdek edim.
Uyga qaytdim. Dadam va amakimni o'g'li bilan kechki ovqatni yeb oldik. Keyin, men eng ko'p baholashidan ranjiydigan insonimga yuzlandim. Hammasini aytib berdim.
Dadam jim eshitdi. Bir og'iz ham gapirmadi.
Men esa tinch uxladim.
Keyin o'yladim: o‘sha yili men Kamyuni, Dostoyevskiyni o‘qiganman. Balki Merso yoki Raskolnikov bo‘lishni xohlagandirman. O‘sha isyon, o‘sha jim qaror — o‘sha asarlardan o‘tgandir menga.
Endi esa men har safar osmonga qaraganda, o‘sha kunni eslayman.
O‘sha payt men mag‘lub bo‘lganman, lekin o‘zimga sodiq qolganman.
Va shuning uchun men o‘zimni tirik his qilganman.
Endi men mag‘lubiyatlardan, qabul qilinmasliklaridan, tushunmasliklaridan yoki ustimdan kulishlaridan ta’sirlanmaydigan, “qarib qolgan” va “shoshilmaydigan” odamga aylandim.
Ha, xuddi shu tariqa — men o‘zimman.
Chunki men uchun endi haqiqat — hech qanday haqiqat yo‘q.
Samandar Erkinjonov, 2025