"CHOL VA DENGIZ" SOYASIDA QOLGAN NODIR ASAR
✍Odamlar hamisha ertak va muzqaymoqni yaxshi ko’rishadi.
♾1982-yilda adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti sohibi, kamtarin kolumbiyalik fantaziya va voqelikni birlashtirib, butun qit'a hayoti va mojarolarini aks ettiruvchi asarlar yozg’uvchisi Gabriel Garsia Markesning bu qissasi xarakter va ruhiyat jihatdan Xemingueyni “Chol va dengiz”iga o’xshash(bu haqida alohida to’xtab o’tamiz), lekin umuman boshqa nafis realizm ruh bilan 1961-yilda yozilgan.
🔲Kolumbiyani o’sha zamonlar “uqubat va umidsizlik mamlakati” deya ta’rif berishardi, o’tkan asrning yarmidan keyin mamlakatda juda katta inqiloblar tug’ilar va yana tezda so’nardi. Xalq haddan tashqari nursizlikka ruju qo’ygan, valekin umidini hech qachon yo’qotmagandi. Markes o’z xalqining chinakam sabrini bu qissasi bilan ulug’ladi.
⁉️50 yil davlatga xizmat qilsang, “Fuqarolar urushi”da polkovnik bo’lsang, fidoyi kishi bo’lsang-u shuncha xizmatingga yarasha, nafaqa berishmasa, SEN 15 yildan(kam emas-a?) buyon xat kutayotgan bo’lsang, o’g’lingni qatag’on qilishsa, kichik shaharda xotining bilan hech nima yemay, to’yingdagi(ha, sen 75 yoshdasan, to’yingga 50 yildan oshdi) kiyimlaring bilan kiyinib, har juma nafaqangni kelishini kutaversang, kelmasa, kelmasa va yana kelmasa, keyin biron narsangni sotmoqchi bo’lsangda, qarasang, senda ishlamaydigan soat va keraksiz suratgina qolgan bo’lsa, va yana jumada kutishga borsang, SEN sabr qila olarmiding, SEN umid bog’lay olarmiding, aziz o’quvchim?
〰️Bu real. Bu qissada sehr yo'q, u hatto odamlarning ongida ham yo'q. Ular samoviy sehrli hodisaga ishonmaydilar, davlat yordamining sehrli hodisasiga ishonmaydilar.
〽️Kitobda tasvirlangan vaqt davomida polkovnik har kuni ruhan kaltaklanadi, u hech narsaga tayanmaydi va qaror unga osmondan kelmaydi. Hech qanday yaxshi narsa bo'lmaydi. Faqat og'riq har kuni kuchayadi. Ammo u kutishda davom etadi. Chunki umid polkovnikni qonidagi narsa.
✳Uyat butparastlikning asosi, uni boshqaruvchisi. Kichkina, an'anaviy shaharcha, unda ota-bobolarga va Yerga ishonish kuchli, ruhlar kechalari kelishadi va sehrgarlarning qoni hunarmandlarning qonida oqadi. Va bu go'zal an'anaviy dunyo demokratiyani qurishni boshlaydi. Gap shundaki, o’sha vaqtda na "saylov" so'zi, na "demokratiya" so'zi ishlamaydi. O'z xalqidan yiroqda bo'lgan saylovlar va jonsiz, nomsiz hukumatlar o'zgaradi. Umuman olganda, hech narsa ishlamaydi.
⚛Qashshoqlik va moliyaviy nochorlik bilan kurashish polkovniklarning yagona hayotiy xo'rozidir - bu siyosiy qatag'ondan mahrum bo'lgan o'g'il bilan aloqani saqlab qolishdir. Xo'roz – polkovnik taslim bo'lmaganligining ramzi. Polkovnik Makondoning butun aholisi uchun bir xil ramzdir. Ular har kuni mag'lub bo'lishadi, shaharni mayda burjua savdogarlari egallab olishadi, odamlar esa, och qolmoqda. Ammo, agar polkovnik taslim bo'lmasa, u holda kurashish uchun hali biror umid bor. Axir, aslida, xo'rozlar emas, balki odamlar kurashmoqda.
📝Hikoya achchiqlik, azob va umidsizlikka singib ketganga o'xshab ko'rinishi mumkin, ammo bu shunchaki holatlarki, ular hech qachon faxriyning, haqiqiy polkovnikning temir irodasini buzolmaydi.
❗Markesning o’zi bu qissasida “Chol va dengiz”ni ta’siri borligini tan oladi, lekin bu qissasi Xemingueynikidan juda farqlanadi, uni boshqalar bilan tenglashtirib bo’lmaydi. "Chol va dengiz" badiiy to‘qima, bu esa reallik. Bu qissa juda kam baholangan Markes asari bo'lib, u boshqa bir muallifning(Xeminguey) eng taniqli kitobi soyasida yo'qoldi. Markesning o'zi har doim "Polkovnikka hech kim xat yozmaydi" – eng yaxshi kitobim degan va hatto, "Yolg’izlikning yuz yili" danda kuchliroq ekaniga ishongan. Ammo afsuski, bundan yetti yil oldin yozilgan voqeani hech kim o'qimadi va hamma mamnuniyat bilan oilaning tarixi va kichik dunyo haqida, ichki sehrning uchqunlariga sepilgan epik romanni yutib yuborishdi. Odamlar har doim ertak va muzqaymoqni yaxshi ko'rishadi.
◻Markes o'quvchiga inson ruhining kuchini, u hech narsaga suyanmaydigan kuchni, adolat g'alabasiga mutlaq ishonchni, maqsadni qat'iy ishonch bilan yetkazishga urindi. Niyatga faqat printsipial jihatdan, nabalki sharaf bilan, mag'rur va chiroyli erishishga harakat qildi. Aytishga hojat yo'q, yozuvchi o'z rejasini amalga oshira oldi.
