Қытайлық экспресс
Аспан асты елінің жаһандық жеткізу тізбегіндегі рөлі
Қытай — әлемдік экономикадағы, өндіріс пен саудадағы көшбасшылардың бірі болып табылады. Тауар ұсынуда маңызды рөл атқарады және көптеген салаларда алдыңғы қатарда. Пандемияға байланысты логистикалық проблемаларға, АҚШ-пен күрделі қарым-қатынастарға және жартылай өткізгіштерді жеткізудегі қиындықтарға қарамастан, Қытай өзінің ықпалын сақтап отыр және болашақта өз позициясын сақтап қалуға барлық мүмкіндіктері бар.
Әлемдік фабрика
ҚХР әлемдік өндірісте көш бастап келеді және басқа елдер тарапынан бәсекелестіктің күшеюіне қарамастан, стратегиялық сегменттердегі нарық үлесін арттыруды жалғастыруда. Халықаралық сауда орталығының (ITC) деректері бойынша, 2024 жылы елде электрониканың әлемдік көлемінің 40% -дан астамы он жыл бұрын 30-35% -ға (сегментке байланысты) қарағанда өндірілген. Тоқыма өнеркәсібінде ҚХР-дан экспорттың үлесі 2010-шы жылдардың ортасына қарай 37% -ды құраса, енді 30% -ға дейін қысқарды. Сонымен қатар машина жасау саласында және автомобиль бөлшектерін шығару көлемі бойынша елдің әлемдік нәтижеге үлесі тиісінше 5 пайыздық тармаққа — 35% -ға және 25% -ға дейін ұлғайды.
Табыс факторы
- Толық спектрдің ауқымды өнеркәсіптік базасы. ҚХР экономикасы шикізат өндіру мен құрамдас бөліктер шығарудан бастап құрастыру мен логистикаға дейінгі түрлі салалардан тұрады
- Жоғары білікті қызметкерлер. Ел кәсіпорындары қызметкерлерді оқытуға белсенді инвестиция жасауда, мемлекеттің бірқатар бастамалары қызметкерлердің құзыреттілігін арттыруға бағытталған
- Жеткізушілердің терең интеграцияланған желісі. Микрочиптерден орауға дейінгі барлық компоненттерді шығару бір провинция шегінде ұйымдастырылады, бұл өндірістік циклдерді оңтайландырады және логистиканы жеңілдетеді
- Өсіп келе жатқан автоматтандыру. АИ мен робототехникаға инвестициялар арзан емес еңбекке жұмсалатын шығындардың өсімін оның өнімділігін арттыра отырып өтеуге көмектеседі
- Икемділік. Өнеркәсiптiк кластерлердiң жоғары тығыздығы, автоматтандыру, шикiзатқа қол жеткiзу, дамыған инфрақұрылым есебiнен өндiрiс ауқымын кеңейту. Ірі өнеркәсіптік аймақтарда мыңдаған қосалқы мердігерлер жұмыс істейді, бұл сұраныстың өзгеруіне жауап ретінде жеткізу тізбектерін жылдам қайта конфигурациялауға мүмкіндік береді.
Байланыстырушы буын
Қытай Азия, Еуропа және Американы байланыстыратын негізгі бағыттардың қиылысында орналасқан, бұл оны жаһандық саудадағы орталық буынға айналдырады. Бұл артықшылықты дамыған инфрақұрылымдық желіні күшейтеді. Қытайда әлемнің заманауи жабдықтармен жабдықталған он ірі контейнерлік порттарының жетеуі орналасқан.
Қытайды Еуропамен байланыстыратын және «Бір белдеу - бір жол» (OBOR) стратегиясы шеңберінде іске қосылған жүк пойыздарының паркі Қытайдың 200-ден астам қаласын Еуропаның 25 елімен, соның ішінде немістің Дуйсбург сияқты негізгі логистикалық тораптарымен, сондай-ақ Испания мен Польша астаналарымен байланыстырады. 2024 жылы Қытай-Еуропа бағыты бойынша 1,5 млн жуық TEU* тасымалданды. Бұл осы нарықтар арасындағы контейнерлік жүк айналымының шамамен 7% -ы, бірақ ол жылдам және сенімді жеткізуді қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.
*TEU – тасымалдау кезіндегі жүктердің өлшем бірлігі, 20 футтық контейнердің баламасы (25-30 тонна)
Қытай әуежайлары әлемдегі ең ірі әуежайлар қатарына кіреді. 2024 жылы Халықаралық әуежайлар кеңесінің (ACI) деректері бойынша Гуанчжоу Байюнь және Пекин Дасин Мемфистен (АҚШ) кейінгі әлемдік жүк авиажелілері арасында екінші (18 млн тонна жүк, 55 млн жолаушы) және үшінші (6 млн тонна жүк, 50 млн жолаушы) орынды иеленді.
Жахандық қамту
ҚХР 2013 жылдан бері іске асырып келе жатқан «Бір белдеу – бір жол» стратегиясы XXI ғасырдың ірі халықаралық экономикалық бағдарламасына айналды. Оның мақсаты — Қытай мен басқа елдер арасында ауқымды көлік дәліздерін құру арқылы жаһандық сауда интеграциясын нығайту.
2024 жылға қарай ҚХР OBOR-ға байланысты инфрақұрылымдық, логистикалық, энергетикалық және сауда жобаларына Азия, Африка, Еуропа және Латын Америкасының 150-ден астам еліне $1,3 трлн астам инвестиция салды.
Міне, «Бір белдеу – бір жол» аясында жүзеге асырылып жатқан кейбір негізгі бастамалар ғана. Қытай-Еуропа теміржол бағыты жеткізу мерзімін теңіз арқылы 35-45 күннен 12-18 күнге дейін төмендетті. Қытай-Пәкістан экономикалық дәлізі (жаңғыртылған Гвадар портын қоса алғанда) елге Араб теңізіне тікелей шығуды қамтамасыз етті және Малакк бұғазына тәуелділікті азайтты. Эфиопия астанасы Аддис-Абебаны Джибути портымен байланыстыратын 750 шақырымдық темір жол Шығыс Африкадағы бұрын экспорт пен импортты шектеген көлік бағыттарының проблемасын шешеді. Орталық Азиядағы энергетикалық жобалар өңірдің дамушы елдеріндегі инфрақұрылымның жетіспеушілігін өтеуге мүмкіндік берді. Мәселен, Түрікменстан-Қытай газ құбыры арқылы жыл сайын 55 млрд текше метрден астам газ экспортталады, бұл соңғысының энергия қауіпсіздігі үшін маңызды.
Өзінің ауқымы бойынша OBOR бастамасының баламасы жоқ, жаһандық экономика үшін оның мәнін асыра бағалау қиын (Қытайдың сыртқы саудасы, негізгі серіктестері мен салалық мамандануы туралы толығырақ «Қытай кіммен сауда жасайды» инфографикасында әңгімелестік). Сонымен бiрге кейбiр қатысушы мемлекеттер Қытайға тәуелдiлiктiң өсуiне байланысты алаңдаушылық бiлдiредi, сондай-ақ бiрқатар жобалардың қоршаған ортаға қолайсыз әсерi байқалады.
Перспективалар
ҚХР көптеген салаларда, әлемдік деңгейдегі инфрақұрылымда және экономиканың түрлі салаларын қозғайтын стратегиялық бастамаларда үстемдіктің арқасында жаһандық жеткізу тізбегінің орталығында қалады.
Алайда көптеген сын-қатерлер, оның iшiнде геосаяси шиеленiстiң күшеюi және әрiптестердiң жеткiзу тiзбектерiн әртараптандыруға ұмтылуы елдiң перспективаларын сыртқы және iшкi өзгерiстерге бейiмделу қабiлетiне тәуелдi етедi. Бір жағынан, ішкі тұтынудың өсуі және жасанды интеллект, роботтандыру және жасыл технологиялар сияқты сегменттердегі көшбасшылық қытай өнімін бәсекеге қабілетті ете алады. Екінші жағынан, сыртқы қысым Аспан асты елінің жаһандық экономикадағы позициясының ішінара әлсіреуіне алып келуі мүмкін.
Дегенмен, Қытайдың уақыт сынынан өткен бейімделуі оның әлемдік саудада негізгі ойыншы болып қалатынына кепілдік береді.
