Жалпы алғанда
Ақша мен төлем жүйелерінің жаңа формалары қаржы әлемін қалай өзгертеді
Ақша формасы адамзат өркениетінің бүкіл тарихында өзгеріп келеді. Төлем құралдары пайда болғаннан бері сүйектер мен қабықтардан алтын монеталарға дейін, қағаздан несие карталарына дейін дамыды.
Бүгінгі таңда ақша жаңа өзгерістерге түсіп жатыр: әлемдік реттеушілер өздерінің цифрлық валюталарын (Central Bank Digital Currency, CBDC) құру үшін жұмыс істеуде, олар фиат* ақшасын толықтыруға және жедел және кедергісіз трансшекаралық транзакцияларды орындау құралы болуға арналған.
*Фиат ақшасы (лат.: fiat, "солай болсын") — қандай да бір тауармен қамтамасыз етілмеген және үкіметтің қаулысымен заңды төлем құралы деп жарияланатын ақша түрі.
Ақшаның келесі форматының мәні неде — соны анықтайық.
Солай болғаны абзал
CBDC — бұл орталық банктің төлем құралдарының сандық формалары, оны көпшілік, оның ішінде банктік қызметтерге қол жеткізе алмайтын өкілдері де қолдана алады. Түсіндіру маңызды: орталық банк шығаратын цифрлық валюталар криптовалютамен бірдей емес, өйткені олардың шығарылуы орталықтандырылған және реттеуші бақылайды.
Халықаралық есеп айырысу банкінің (BIS) есебіне сәйкес, бүкіл әлем бойынша ұлттық банктердің 80% - дан астамы CBDC қолдану мүмкіндіктерін қандай да бір түрде зерттеп жатыр. Төлем құралдарының бұл түрінің пайда болуының негізгі себептері — комиссиялардың төмендеуі және аударымдардың жеделдеуі. McKinsey & Company консалтингтік компаниясы комиссиялар мен транзакцияларға жаһандық корпорациялардың шығындарын $120 млрд деп бағалады. CB DC банктер мен төлем жүйелері сияқты делдалдарды жою арқылы бұл шығындарды азайтуы мүмкін.
Мәселе сандарда
2022 жылдың желтоқсанына қарай G7-де цифрлық валюталарды енгізу рәсімі әзірлене бастады. Канада, Франция, Қытай, Үндістан және Оңтүстік Корея бұл технологияларды белсенді түрде зерттеп жатыр немесе сынап жатыр.
Қытай CBDC интеграциясында көш бастап тұр, цифрлық юаньға арналған пилоттық бағдарламалар қазірдің өзінде іске асырылуда. Цифрлық юаньда $14 миллиард долларға транзакция жасаған 261 миллион пайдаланушының тіркелген базасы бар. Сонымен, 2021 жылдың қазан айында Нигерия континенттегі CBDC eNaira деп атаған алғашқы ел болды. Жоба төлем экожүйесін жақсартуға және елдегі қаржылық қызметтердің қолжетімділігін арттыруға бағытталған. Халық 666 мыңнан астам eNaira Speed әмиянын ашты және eNaira Speed Wallet қосымшасын 700 мың рет жүктеді. 35 мыңнан астам транзакция жасалды, олардың көпшілігі жеке тұлғалар мен бизнес арасында болды, бұл ұқсас операциялардың жалпы санының шамамен 90% құрайды.
Ұқсастардың ішінде американдық CBDC жобасы ең перспективалы болып табылады, ол жеке Штаттар мен жалпы федералды билік деңгейінде белсенді түрде (соның ішінде сынмен) талқыланады. Федрезерв цифрлық активтердің технологиялық артықшылықтарын ақшаның бір түрі ретінде мойындайды, алайда клиенттердің алаяқтарға осалдығын арттыратын тәуекелдер бар екенін ескертеді. Нәтижесінде, американдық CBDC іске қосылмас бұрын, ФРЖ оның несиелік және өтімділік тәуекелдері жоқ қауіпсіз цифрлық актив екеніне көз жеткізуі керек.
Реттеушінің бағалауы бойынша, цифрлық долларды пайдалана отырып төлем жасау көлемі 2023 жылы $100 млн. болса, 2030 жылға қарай жылына $213 млрд-қа жетеді деп күтілуде. Ал жеті жылдан кейін CBDC арқылы транзакциялардың жалпы құнының 92% ел ішінде жасалады.
Көне жүйеге үндеу
Орталықтандырылған цифрлық валюталарды енгізуден басқа, көптеген әлемдік орталық банктер өздерінің жылдам төлем жүйелерін дамытуда.
Осындай жобалардың бірі — қаржы ұйымдарына заңды және жеке тұлғаларға тәулік бойы жедел және қауіпсіз төлемдер жасауға мүмкіндік беретін ФРЖ-ның FedNow қызметі. Егер Fednov сәтті енгізілсе, Visa (V) және Mastercard (MA) компаниялары, әсіресе АҚШ-та бәсекелестіктің күшеюіне тап болады. Банктер мен нарықтың басқа қатысушылары дәстүрлі төлем қызметтерін айналып өтіп, ФРЖ жүйесін тікелей пайдалануды жөн көруі мүмкін.
Тұтастай алғанда, бұл өзгерістер төлем индустриясының өзгеріп жатқанын және Visa мен Mastercard-тың нарықтағы әсері төмендеуі мүмкін екенін көрсетеді. Дегенмен, инвесторлар менеджментке сеніп, саланың ескі таймерлерінің болашағына сенімді. Сонымен, Visa басшылығы нақты пайдалану жағдайларының болмауына және қолданыстағы төлем жүйелерімен үйлесімділікке байланысты FedNow-қа сұранысқа күмән келтірді. Visa тұтынушыларға ыңғайлылықты, қауіпсіздікті, сенімділікті және дәстүрлі қызметтердің бейілділік бағдарламаларын ФРЖ жүйесін енгізуге кедергі келтіретін факторлар ретінде келтіре отырып, Feed Now-тің сәтті болатынына сенбейді. Сонымен қатар, кейбір елдерде, мысалы, Ұлыбританияда, FedNow сияқты жобалар көптеген жылдар бойы болды, бірақ олар үлкен танымалдылыққа ие болмады. Осы себептерге байланысты Visa және Mastercard-тың негізгі бизнес тауашаларындағы үстемдігін азайту өте қиын болады.
Дамыған экономикадағы дәстүрлі жүйелер үшін қиындықтар туғыза отырып, жаһандану сонымен бірге дамушы аймақтарға мүмкіндіктер ашады. Төлем қызметтері серіктестіктер арқылы немесе аймақтық ойыншыларды сатып алу арқылы кеңеюін жалғастыра алады, өйткені елдер өздерінің назарын жергілікті немесе аймақтық төлем жүйелеріне аударады. Бұл нарықтар халықтың әл-ауқатының артуына, орта таптың кеңеюіне және цифрлық төлемдерге қызығушылықтың артуына байланысты қызықты.
