#yangilik #новости #news
O‘ZBEKISTONDA DAVLAT HOKIKIMIYATINI AMALGA OSHIRISHNING HUQUQIY ASOSLARI Vaxobov Abbosbek Biloljon o‘g‘li
Farg‘ona viloyati yuridik texnikumi o‘quvchisi
Annotatsiya: mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati qonuniy asosda saylab qo‘yilgan organlar, ya’ni prezident, parlament, hukumat, sudlar, mahalliy davlat hokimiyati organlari va boshqa maxsus muassasalar tomonidan amalga oshirillishi, mazkur organlar tomonidan amalga oshiriladigan barcha xatti-harakat el-yurt manfaatiga mos kelishi yuzasidan fikr yuritilgan. Shuningdek, mamlakatda davlat hokikimiyatini amalga oshirishning qonuniy asoslari yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar: demokratiya, demokratik davlat, hokimiyat, qonun, konstitutsiya, prezident, parlament, hukumat, sudlar, mahalliy davlat hokimiyati organlari, prokuratura, inson huquqlari, davlat tuzumi, vakillik organi, Oliy Majlis, Senat, Qonunchilik palatasi
O‘zbekiston Respublikasi demokratik davlat bo‘lganligi sababli davlat hokimiyati qonuniy asosda saylab qo‘yilgan organlar, ya’ni prezident, parlament, hukumat, sudlar, mahalliy davlat hokimiyati organlari va boshqa maxsus muassasalar tomonidan amalga oshiriladi. Mazkur organlar tomonidan amalga oshiriladigan barcha xatti-harakat el-yurt manfaatiga mos kelishi kerak. Hatto amalga oshirilishi lozim bo‘lgan kuch ishlatish va boshqa tazyiqlar ham xalq manfaati yo‘lida bo‘lishiga harakat qilinadi. O‘zbekistonda davlat hokimiyati davlat mustaqilligini saqlash, inson huquqlarini himoya qilish, fuqarolar osoyishtaligini ta’minlash, xalqning farovon turmush tarzini yuksaltirish vazifasidan kelib chiqib, o‘z faoliyati yo‘nalishlarini belgilaydi va ishni tashkil etadi.
Oʻzbekiston Respublikasining davlat tuzumi — asosiy qonunlar – Oʻzbekiston
Respublikasi Oliy Kengashining ikkinchi sessiyasida qabul qilingan “Oʻzbekiston
Respublikasining suvereniteti toʻgʻrisidagi deklaratsiya” bilan mustahkamlangan siyosiy, huquqiy, maʼmuriy, iqtisodiy va ijtimoiy munosabatlar tizimidir. 1991-yil 31-avgustda qabul qilingan “Davlat mustaqilligi asoslari toʻgʻrisida”gi qonun (Konstitutsiya qabul qilingunga qadar mamlakatning asosiy qonuni oʻrnini bosgan) va 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan Konstitutsiyaga asosan Oʻzbekiston Respublikasi prezidentlik boshqaruv shaklidagi suveren demokratik Respublika hisoblanadi.
Davlat suvereniteti O‘zbekistonni daxlsiz va bo‘linmas hududga ega suveren
demokratik respublika deb e‘lon qildi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining I
bobiga asosan Davlat xalq irodasini ifodalaydi, o‘zining ichki va tashqi siyosati yo‘nalishini mustaqil belgilaydi. Demokratiya – davlat hokimiyatining yagona manbayi Oʻzbekiston xalqi boʻlib, uning fuqarolari, millatidan qatʼi nazar, davlat boshqaruvida bevosita yoki oʻz vakillari orqali ishtirok etadilar. Asosiy davlat va jamoat masalalari umumxalq ovoz berish – referendum orqali qabul qilinadi. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining II bobida ta’lidlanganidek, Oʻzbekiston xalqi nomidan faqat saylangan Oliy Majlis raisi va Prezident soʻzga chiqishi mumkin.
Qonunlar va konstitutsiyaning so‘zsiz ustunligi shundaki, barcha fuqarolar va davlat
organlari faqat amaldagi qonunlar doirasida harakat qilishlari shart. Bu O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining III bobida belgilab qo‘yilgan.
Davlatimiz mustaqil tashqi siyosatga ega. Unga koʻra Oʻzbekiston xalqaro
munosabatlarning toʻlaqonli subyekti hisoblanadi. O‘zbekiston o‘z tashqi siyosatida
xalqaro huquqning umume‘tirof etilgan prinsiplari va normalariga, shuningdek, davlat va xalqning oliy manfaatlariga asoslanadi (O‘zbekiston Konstitutsiyasining IV bobi)
Asosiy qonunning 11-moddasiga ko‘ra, O‘zbekiston da davlat hokimiyati tizimi uchta
mustaqil tarmoqqa: qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘lingan.
Qonun chiqaruvchi organ – oliy davlat vakillik organi Oʻzbekiston Respublikasi Oliy
Majlisi boʻlib, u ikki palata – Senat va Qonunchilik palatasidan iborat. Senat va Qonunchilik palatasining vakolat muddati 5 yil etib belgilangan.
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati hududiy vakillik palatasi boʻlib, 100
nafar aʼzodan iborat. Senat aʼzolari — Qoraqalpogʻiston Respublikasidan Joʻqorgʻi Kengesi deputatlari hamda respublikaning har bir viloyati va Toshkent shahridan yashirin ovoz berish yoʻli bilan saylanadigan olti nafar vakil, tegishli vakillik organlari deputatlari orasidan yashirin ovoz berish yoʻli bilan saylanadi. . Senatning 16 nafar aʼzosi davlat va jamiyat faoliyatining turli sohalarida katta xizmatlari va tajribasi boʻlgan fuqarolar orasidan Prezident tomonidan tayinlanadi.
Qonunchilik palatasi (Quyi palata) bir yuz ellik deputatdan iborat. Qonunchilik
palatasining bir yuz o‘ttiz besh nafar deputati umumiy, teng va to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylov
huquqi asosida ko‘ppartiyaviylik asosida hududiy bir mandatli saylov okruglari bo‘yicha
yashirin ovoz berish yo‘li bilan saylanadi. Qonunchilik palatasining 15 nafar deputati
O‘zbekiston Ekologik harakatidan saylanadi.
Ijro etuvchi hokimiyatni Bosh vazir, uning o‘rinbosarlari, vazirlar, davlat qo‘mitalari
raislari, shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi hukumati rahbaridan iborat
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi amalga oshiradi. Bosh vazir nomzodi
parlamentda ko‘pchilikni tashkil etgan siyosiy partiya yoki Qonunchilik palatasida teng
miqdordagi deputatlik o‘rinlarini olgan siyosiy koalitsiya tomonidan ko‘rsatiladi. Vazirlar
Mahkamasi – davlatning iqtisodiy va ijtimoiy sohasiga rahbarlikni, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, Prezident qarorlari va farmonlari ijrosini ta’minlashni amalga oshiradi; butun mamlakat hududida bajarilishi majburiy bo‘lgan qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. Vazirlar Mahkamasi mamlakatning yangi saylangan parlamenti oldidagi vakolatlarini iste‘foga chiqaradi.
O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyati qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi
hokimiyat organlari, siyosiy partiyalar va boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil ravishda faoliyat yuritadi. Sud hokimiyati O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi va uning Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy sudi
tuzilmaviy bo‘linmalari, fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha viloyatlar, Toshkent shahar
sudlari, tumanlararo sudlardan iborat. Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlari; O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi xo‘jalik sudi, viloyatlar va Toshkent shahar xo‘jalik sudlari. Fuqarolik, harbiy va xoʻjalik sudlari faoliyat olib boradi. Sudyalarining vakolat muddati — besh yil.
Mamlakat hududida qonunlarning aniq va to‘g‘ri bajarilishini nazorat qilish
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar zimmasiga
yuklatilgan. Qoraqalpog‘iston Respublikasi prokurori Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan
tayinlanadi va Bosh prokuror tomonidan tasdiqlanadi. Barcha darajadagi prokurorlarning vakolat muddati besh yil. O‘zbekiston Respublikasi prokuraturasi davlat organlari va jamoat birlashmalaridan mustaqil, faqat qonunga bo‘ysungan holda faoliyat yuritadi.
Mahalliy vakillik organlari — hokimlar boshchiligidagi xalq deputatlari Kengashlari,
ular ham yuqori mansabdor shaxslar va mahalliy ijroiya hokimiyati vakillaridir. Mahalliy
davlat hokimiyati organlarining vakolatiga quyidagilar kiradi: qonun ustuvorligini va
qonunlar ijrosini ta'minlash, ularga ishonib topshirilgan hududda iqtisodiy, ijtimoiy,
ekologik muammolarni hal qilish.
Mahalliy hukumat – aholi punktlari, qishloqlar va ovullardagi, shuningdek, shaharlar,
shaharchalar, qishloqlar va ovullarda mahallalardagi fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish
organlari rais va uning maslahatchilari boshchiligida 2,5 yil muddatga saylanadigan
fuqarolar yig‘inlari hisoblanadi. Raisning nomzodi hokim bilan kelishiladi.
O‘zbekiston o‘z xavfsizligi, Qurolli Kuchlarining suvereniteti va hududiy yaxlitligini
ta’minlash uchun zarur va yetarlicha imkoniyatlarga ega. Oʻzbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari quruqlikdagi qoʻshinlar, havo kuchlari, havo hujumidan mudofaa qoʻshinlari, maxsus boʻlinmalar, muhandislik-qurilish qoʻshinlari va Milliy gvardiyadan iborat. Qurolli Kuchlarga oliy rahbarlikni O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari Oliy Bosh Qo‘mondoni bo‘lgan Prezident amalga oshiradi. Markaziy boshqaruv organi Mudofaa vazirligidir.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasida davlat
hokikimiyatini amalga oshirishning huquqiy asoslari O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi va boshqa qonun hujjatlari bilan mustahkamlab qo‘yilgan. Muxtasar qilib
aytganda, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining tegishli moddalari, xususan, 98- moddasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining hokimiyatlar bo‘linishi
prinsipiga asoslangan holda ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshirib, mamlakatimizda
iqtisodiy va ijtimoiy sohada samaradorlikni ta’minlash bo‘yicha huquqiy maqomini belgilab berdi hamda mamlakatimizda ijro hokimiyati tizimini izchil isloh etish va yanada
demokratlashtirish va modernizatsiya etishda mustahkam asos bo‘lib xizmat qilmoqda.
1. Tuxliev N, Kremensova A. Mening mamlakatim – T.: 2012.
2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – T.: 2012
3. Karimov I.A. O‘zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy
tamoyillari. - Т.: O‘zbekiston , 1995
4. Энциклопедический юридический словарь - М.: ИНФРА-М, 1997.
5. Najimov M.K. Huquqiy ong va huquqiy madaniyat – T.: TDYU, 2018.
6. Najimov M.K. davlat funksiyalari - Т.: ТДЮУ, 2018.
7. Odilqoriyev X.T., Yakubov Sh.U. Milliy huquqiy tizim va huquqiy qadriyatlar.
Monografiya – T.: SMI-ASIA, 2010.
