#Kun_Hikoyasi Bahor sehrgari. Rey Bredberi

Hᴀʏᴏᴛɪᴍɪᴢ Cʜᴀʀᴏɢ‘ʙᴏɴɪ
H | Cʜ - Kᴜɴ Hɪᴋᴏʏᴀsɪ

Baland-balandda: tog‘lardan ham yuksakda, yulduzlarning naq ostida, daryolar, dengizlar, yo‘llar ustidan Sesi uchib boradi. Erta bahor yellari kabi nozik, kechki o‘tloqdagi maysaning xushbo‘y isi kabi mayin Sesi…
U oppoq va momiqday yumshoq parlarga o‘tirgancha parvoz qildi, yo‘l-yo‘lakay daraxtlarga qo‘nib, xordiq chiqardi, gullar ichiga kirdi, yengilgina shabadani bahona qilib, gul yaproqchalarini o‘zi bilan olib qochdi. Yiltillab turgan ko‘lmak yonidagi yalpizdek sovuq, badbashara, yam-yashil baqa ichida ham bo‘ldi. Baroq it bilan birga yugurib, vovilladi, omborxonalar oralig‘ida aks sado ketidan quvalashdi. Charchaganida nozik maysalar ichidan oshiyon topdi, mushki anbar taratayotgan tuproqdan chiqqan, ko‘z yoshlaridek tiniq shudringdan makon izladi.
“Bahor… – o‘yladi Sesi. – Shu tunda borliq mavjudot ichiga kirib chiqaman.”
U, saqichi erib, ola-chalpoq bo‘lib yotgan yo‘l ustidagi po‘rim chigirtka vujudida bo‘ldi, temir panjaraga qo‘ngan shabnam tomchisida cho‘mildi. Bu kecha qiz roppa-raso o‘n yettiga to‘ldi. Uning ruhi daqiqa sayin tuslanib, Illinoys shamollarida hech kimga ko‘rinmay uchib yuribdi.
– Sevib qolgim kelyapti, – dedi u.
Qiz bu gapni kechki ovqat vaqtidayoq aytgandi. Ota-onasi bir-biriga hayron qarab, qovoq uyishdi.
– Sabr qilish kerak, – deyishdi ular. – Esingdan chiqmasin, sen boshqalarga o‘xshamaysan. Bizning oila o‘zgacha, boshqalarnikiga o‘xshamaydi. Biz oddiy odamlar bilan qo‘shilib ketishimiz mumkin emas, ular bilan turmush qurish esa – aslo! Yo‘qsa, biz sehrli kuchimizdan ayrilib qolamiz. Qani, o‘zing ayt-chi, mo‘‘jizaviy sayohatlar qilish tuhfasidan voz kechishni istaysanmi? Ha, indamaysan-a? Shuning uchun ehtiyot bo‘lib yur. Qadamingni o‘ylab bos!
Sesi o‘z yotog‘iga chiqib, kechki pardozini qildi, yuragi dirillab, hayajonlanib, to‘shagiga yotdi. Illinoys dalalari osmoniga esa sutdek oymuma suzib chiqib, daryolarni qaymoqqa, yo‘llarni kumush tasmaga aylantirib yubordi.
– Ha, – deb xo‘rsindi qiz, – men o‘zgacha oiladanman. Biz kunduzi uxlab, tunlari qora qog‘ozdan yasalgan varrak kabi shamolga erkimizni beramiz. Agar xohlasak, ko‘rsichqon bag‘riga joylashgancha, issiqqina yer quchog‘ida qishlay olamiz. Men har narsaning ichida, maydagina toshdayam, kukundayam yoki beshiktervatarda ham yashay olaman. Mana, shu yerda jismim qobig‘ini qoldirib, ruhimni uzoq-uzoqlarga, sarguzasht izlab, uchirib yubora olaman. Ke-etdi-im!
Shamol uni dalalar va o‘tloqlar ustidan uchirib ketdi. Pastdagi uylar bahorning erkalatuvchi yog‘dusi bilan shu’lalanib, darchalar qizg‘ish tus oldi.
“Modomiki, men shunaqa g‘alati va ko‘z ilg‘amas mavjudotman, o‘zim sevishim mumkin emas ekan, unda boshqa birov orqali sevganim bo‘lsin!” – dedi u o‘zicha.
Bahorning g‘ira-shira oqshomida o‘n to‘qqiz yoshlardagi, qopqora sochli bir qiz, ferma oldidagi cho‘nqir tosh quduqdan suv olgani keldi. U qo‘shiq aytardi.
Sesi yam-yashil yaproq qiyofasida quduqqa tushib ketdi. Yumshoqqina yo‘sin ustida cho‘zilib, muzdek quduq ichidan tepaga qaradi. Bir zumda u ko‘zga ko‘rinmas, tinib-tinchimas amyoba ichiga joylashib oldi va yana bir ondan so‘ng tomchi suvga qo‘shilib ketdi! Ana, muzdek yog‘log‘i uni qizning qaynoq lablari tomon olib borayapti! Sokin oqshom havosida yumshoqqina “qult-qult” etgan tovush taraldi.
Endi, Sesi tevarakni qizning ko‘zlari bilan ko‘ra boshladi. Tim qora sochlar bilan burkangan boshga o‘tdi va uning charaqlagan ko‘zlari yordamida dag‘al arqonni tortayotgan nozik qo‘llarga tikildi. Qulog‘ining nozik, qizg‘ish chanoqlari bilan qiz atrofidagi borliqni eshitdi. Nozik burni orqali notanish muhit hidini tuydi. Yosh yurak qanchalik tekis va kuchli urib turishini, begona ovozda kuylash qanaqa bo‘lishini his qildi.
“Men bu yerdaligimni bilarmikin?” – o‘yladi Sesi.
Qiz og‘zini ochgancha, qop-qora o‘tloqqa tikilib qoldi.
– Kim?
Javob yo‘q.
– Bu, bor-yo‘g‘i shamol, – shivirladi Sesi.
– Bor-yo‘g‘i shamol. – qiz sekingina kuldi, lekin uni vahima bosayotgandi.
Qizning badani ajoyib ekan! Nozik qobirg‘alarni mayin jism o‘rab olgan. Bosh miyasi, misoli zulmatda yashnab turgan yorqin atirgul, og‘zidan yengil sharobning muattar bo‘yi taraladi. Tarang lablari ostidagi tishlari oppoq, qoshlari qayrilma, muloyim sochlari sutdek oq bo‘ynini erkalab siypalaydi. Burni g‘urur bilan tepaga – Oyga qaraydi, yonoqlari bir juft tandir singari lovillaydi. Yurganida badani nozik dirkillab, o‘zicha qandaydir qo‘shiq aytayotgandek bo‘ladi. Ana shunday badan ichida, bosh ichida yurish – issiqqina tanchaga burkanib o‘tirish, shiringina uxlab yotgan mushukning “xur-xur”iga qo‘shilib ketish yoki dengizga oshiqayotgan irmoqning iliqqina suvini shaloplatib cho‘milishdek yoqimli.
“Men juda yaxshi o‘rnashib oldim” – o‘yladi Sesi.
– Nima? – dedi qiz, xuddi tovushni eshitgandek.
– Isming nima? – ehtiyotkorlik bilan so‘radi Sesi.
– Enn Liri, – qiz seskanib ketdi. – Nega men tovush chiqarib aytdim?
– Enn, Enn, – shivirladi Sesi. – Enn, sen sevib qolasan!
Xuddi uning so‘ziga javob bergandek, yo‘ldan ot tuyog‘ining dupuri va g‘ildiraklarning shag‘alga tegib g‘ijirlashi eshitildi. Arava ko‘rindi, ustida gavdali yigit, kuchli qo‘llari jilovni mahkam tutgan, jilmayishi esa hamma yoqni yoritib yuborgandek bo‘ldi.
– Enn!
– Senmisan, Tom?
– Men bo‘lmay, kim bo‘lardi? – U sakrab tushib, jilovni panjaraga bog‘ladi.
– Men senga aytmayapman! – Enn keskin teskari qarab olganidan chelakdagi suv chayqalib ketdi.
– Yo‘q! – xitob qildi Sesi.
Enn shoshib qoldi. U uzoqdagi tepaliklarga, birinchi bahor yulduzlariga, so‘ngra Tom ismli erkakka tikildi, Sesi chelakni tushirib yuborishga majbur qildi.
– Qara, nima qilib qo‘yding!
Tom yugurib keldi.
– Qara, seni deb bo‘ldi!
Yigit kulganicha qizning tuflisini dastro‘moli bilan arta boshladi.
– Nari tur!
Qiz oyog‘i bilan yigitning qo‘llarini turtib yubordi, u bo‘lsa, hamon kulardi. Sesi o‘rnashib olgan joyidan turib yigitning kattakon boshini, keng peshonasini, qirg‘iy burnini, charaqlagan ko‘zlarini, keng yag‘rini va tuflini artayotgan kuchli qo‘llarini ko‘rdi.
Chiroyli boshchaning chordog‘idan turib pastga qararkan, Sesi qiz qalbining yashiriqcha torlarini chertdi, shu zahoti lablar ochilib, o‘z-o‘zidan so‘zga keldi:
– Rahmat.
– Ie, muloyim bo‘lib qolibsanmi?
Yigitning qo‘llaridan ko‘tarilayotgan egar-jabduq isi, kiyimlariga singib ketgan otxona hidi nozik dimoqqa urilganda, Sesining vujudi – uzoq-uzoqlarda, qorong‘i dalalar va gullagan o‘tloqlar ortidagi o‘rnida yotgan jismi tush ko‘rayotgandek bezovtalanib qo‘ydi.
– Faqat, sen bilan emas! – javob qildi Enn.
– I-i, muloyimroq gapir, – dedi Sesi. Enning barmoqlari o‘z-o‘zidan tomning sochlari orasiga kirdi.
Enn qo‘lini tortib oldi:
– Esimni yeb qo‘yibman!
– To‘g‘ri! – yigit jilmayib ham hayron bo‘lib bosh irg‘adi. – Boshimni silab qo‘ymoqchimiding?
– Bilmayman! Ket, ket! – qizning yonoqlari laxcha cho‘g‘ bo‘lib yonardi.
– Nega qochib ketmayapsan? Men ushlab turganim yo‘q-ku! – Tom o‘rnidan turdi. – Aynadingmi? Bugun men bilan raqsga bormaysanmi? Zarur gapim bor, keyin aytaman.
– Yo‘q, – dedi Enn.
– Ha! – xitob qildi Sesi. – Men hech qachon raqs tushmaganman, lekin istayapman! Men hech qachon uzun, yaltiroq ko‘ylak kiymaganman. Shunday ko‘ylagim bo‘lishini juda istayman! Tun bo‘yi raqs tushgim kelyapti. Men hech qachon o‘yinga tushgan ayol jismida bo‘lmaganman, oyim va dadam bir marta ham ruxsat berishmagan. It, mushuk, chigirtka, yaproqlar – hammasida bir-bir bo‘lganman, lekin bahor oqshomida, mana shunday oqshomda, ayol qiyofasiga kirmaganman. O‘tinaman, raqsga boraylik!
Qizning fikri oydinlashib, yuzlari yorishdi, tarang tortildi.
– Yaxshi, – dedi Enn Liri. – Sen bilan raqsga boraman, Tom.
– Endi, uyga! Yugur! – xitob qildi Sesi. – Hali, ota-onangdan ruxsat so‘rashing, cho‘milib olishing, kiyimlaringni dazmollashing kerak. Qani, bo‘laqol tezroq!
– Oyi, – dedi Enn, – men o‘ylab ko‘rdim.
Arava yo‘l bo‘ylab uchib ketdi, ferma atrofidagi uy bekalari g‘imirlab qolishdi, cho‘milishga tayyorlangan suv qaynab, pech ustidagi dazmol qizib ketdi. Qizning onasi lablariga soch to‘g‘nag‘ichlarni qistirib olib, u yoqdan bu yoqqa yuguradi.
– Nima balo, bir pasda o‘zgarib qolding, Enn? Tomni yoqtirmasding-ku!
– To‘g‘ri. – Shuncha tayyorgarlikni qilib qo‘yib, Enn birdaniga joyida qotib qoldi.
“Bahor keldi-ku!” – o‘yladi Sesi.
– Bahor keldi, – dedi Enn, sekingina.
“Raqsga tushadigan mo‘‘jizaviy oqshom”, – o‘yladi Sesi.
– Raqsga tushadigan… – g‘o‘ldiradi Enn Liri.
Endi, qiz tog‘ora ichida, lo‘ppi sovun uning oppoq yelkasida o‘ynab ko‘piradi, qo‘ltiqchalariga kirib olib, chiqqisi kelmaydi, iliqqina siynasi kaftlari orasida sirpanib, qitig‘ini keltiradi. Sesi ham tinch turmay, lablarni pichirlashga majbur qiladi.
Qiz sovun surib bo‘lib, ishqalandi, yuvindi, chayindi. Endi yetar, tur! Sochiqni ol, artin! Atir!… Upa!…
– Hoy qiz! – dedi Enn katta ko‘zgudan qarab turgan chinniday oqbadan, guldek yashnab turgan qizga. – Sen bu oqshom kimsan, o‘zi?
– O‘n yetti yoshli qiz, – dedi Sesi qizning binafsha ko‘zlaridan mo‘ralab. – Sen meni ko‘rmayapsan. Men bu yerdaligimni bilasanmi?
Enn Liri bosh chayqadi.
– Ichimga bahor sehrgari kirib olganga o‘xshaydi.
– Qaynoq! Ehtirosli! – deb kuldi Sesi. – Endi kiyin!
Hayot nafasi ufurib turgan badanni chiroyli kiyimlar o‘rab olishi qanday yaxshi-ya! Ana, chaqirib kelishdi…
– Enn, Tom keldi.
– Ayting, kutib tursin. – Enn birdaniga o‘tirvoldi. – Aytib qo‘yinglar, men raqsga bormayman.
– Nimalar deyapsan? – dedi onasi ostonada qotib.
Shu onda Sesi joyini egalladi. U xatarli bir lahzagagina Enning jismini tark qilgan edi. Uzoqdagi tuyoq tovushlarini, oydin yo‘ldagi g‘ildiraklarning g‘irchillashini eshitib: “Qani, Tomning diliga kirib ko‘ray-chi, yigirma ikki yashar yigit bunday oqshomda nimalarni o‘ylayotganiykin?” degandi. Shunday deb, u supirgizor ustidan uchib ketdi, lekin shu zahoti qaytib, o‘z oshiyoniga kirgan qushdek, Enn Lirining diliga tipirchilab, o‘rnashib oldi.
– Enn!
– Ketaversin!
– Enn! – Sesi yanayam yaxshiroq o‘rnashib oldi va butun fikri-zikrini ishga soldi.
Biroq Enn o‘jarlik qilgancha turib oldi.
– Yo‘q, yo‘q, men uni yomon ko‘raman!
Qizni bir onga ham tashlab ketmaslik kerak edi. Sesi avval uning qo‘llarini o‘ziga bo‘ysundirdi, keyin – yuragini, boshini… sekin-asta: “Tur o‘rningdan!” – o‘yladi u.
Enn turdi.
“Egningni kiy!”
Enn kiyindi.
“Endi, yur!”
“Yo‘q!” – o‘yladi Enn Liri.
“Yur, deyapman!”
– Enn, – dedi jimgina kuzatib turgan oyisi. – Tomni zoriqtirib qo‘yma. Qiliq qilmay, hoziroq chiq! Senga nima bo‘lgan, o‘zi?
– Hech narsa, oyi. Yaxshi qoling. Biz kechroq qaytamiz.
Enn va Sesi bahor oqshomi qo‘yniga otilib chiqishdi.

* * *

Raqs maydoni gavjum. Bunda ulug‘vor, serhasham qanotlari qatini asta yoyib yuborgan kabutarlar, tovuslar o‘ynaydi, ko‘zni quvontiruvchi rango-rang shu’la, bari jam bo‘lgan… Shularning ichida Enn Liri sarmast bo‘lib, gir aylanadi…
– Qanday mo‘‘jizali oqshom-a! – o‘yladi Sesi.
– Mo‘‘jizali oqshom! – dedi Enn.
– Juda g‘alatisan-a, – dedi Tom.
Musiqa sadolari ularni tumanli girdobi-la chulg‘ab olib, qo‘shiq ohangi ichida oqizib ketdi. Ular chayqalib-chayqalib suzishdi, bir cho‘kib, bir ko‘rinib, har ko‘ringanda bir qultum nafas olib, bir-birlariga yopishib oqishdi va yana, “Go‘zal Ogayo”ning ohanglariga cho‘mib, shivirlashib, xo‘rsinishib, girdikapalak bo‘lishdi.
Sesi hirgoyi qildi. Enn dudoqlarini ochganda, ohang quyilib keldi.
– Ha, men g‘alatiman, – javob qildi Sesi.
– Sen o‘zingga o‘xshamaysan, – dedi Tom.
– Bugun shunaqaman.
– Sen ilgarigi, men bilgan Enn Liri emassan.
– Ha, ha, butunlay boshqaman, – shipshidi olis-olisdagi Sesi.
– Butunlay boshqa, – beixtiyor takrorladi Enning lablari.
– Men ham o‘zimni g‘alati sezyapman, – dedi Tom.
– Nega?
– Seni aytaman-da, – yigit o‘zini salgina orqaga tashladi va qizni aylantirgancha, qizarib, bo‘rsillab turgan yuziga qattiq tikildi. – Ko‘zlaring… tushunolmay qoldim.
– Meni ko‘rayapsanmi? – dedi Sesi.
– Sen go‘yo shu yerdasan, ayni vaqtda qaerdadir, juda olisdasan, – Tom tashvishga tushib, qizni avaylab aylantirdi.
– Ha.
– Nega men bilan kelding?
– Kelmoqchi emasdim, – javob qildi Enn.
– Nega endi?
– Nimadir meni majbur qildi.
– Nima?
– Bilmayman, – dedi Enn yig‘lamsirab.
– Tinchlan, tinchlan… – shivirladi Sesi. – Mana shunday, aylan, aylanaver.
Ular nimqorong‘i maydonchada shitirlab, shipillab parvoz qilishdi, yana qo‘nishdi, yana musiqaga burkangancha chirpirak bo‘lishdi.
– Shunday bo‘lsayam sen raqsga kelding, – dedi Tom.
– Keldim, – dedi Sesi.
– Endi, bo‘ldi, – yigit aylangancha qizni chetga, eshik tomonga surib bordi, hech kimga sezdirmasdan uni raqs maydonchasidan, musiqadan va odamlardan tezgina nari olib ketdi.
Ular aravaga chiqib, yonma-yon o‘tirishdi.
– Enn! – dedi yigit va titroq qo‘llari bilan qizning qo‘llarini tutdi. – Enn!
Lekin u qizning ismini shunday aytdiki, go‘yo bu ism uniki emasdi. Yigit qizning oqarib ketgan yuziga tikilib qaradi.
– Enn, o‘zing bilasan, men seni sevardim, – dedi u.
– Bilaman,
– Lekin, sen doim shunaqa beqarorliging sababli kuyib qolishni istamasdim.
– Hechqisi yo‘q, bizlar hali yoshmiz, – dedi Enn.
– Yo‘q. Yo‘q! Men “Meni kechir”, demoqchiydim, – dedi Sesi shoshib.
– Nimani kechiraman? – Tom uning qo‘llarini qo‘yib yubordi va sergak tortdi.
Tun iliq. Har tarafdan yerning titroq nafasi ufurib turibdi, ko‘karib qolgan daraxtlar shitirlayotgan yaproqlari ila sokin nafas olayapti.
– Bilmadim, – dedi Enn.
– Yo‘q, bilaman! – dedi Sesi. – Sen dunyoda eng baland, eng chiroyli yigitsan. Bugungi kecha ajoyib bo‘ldi, meni uni sen bilan o‘tkazganimni bir umr eslab qolaman, – dedi Sesi va birovning sovuq qo‘llarini yigitning qarshilik ko‘rsatayotgan qo‘llariga uzatdi, ularni mahkam tutib siqdi, isitdi.
– Senga bugun nima bo‘ldi? – dedi Tom tushunolmay. – Hali undoq deysan, hali bundoq, o‘zing o‘zingga o‘xshamaysan. Men seni, eski tanishligimiz hurmati, raqsga taklif qiluvdim. Avvaliga shunchaki aytdim. Keyin, quduq oldida turganimizda, sen o‘zgarganingni, judayam o‘zgarganingni sezib qoldim. Boshqacha bo‘lib qolganding. Nimangdir o‘zgacha, yangi… muloyimlikmi… – U so‘z axtarib topolmadi. – Bilmadim, aytolmayapman. Nigohing boshqacha edi, ovozing ham. Bildimki, men seni yana sevib qoldim.
“Uni emas, – dedi Sesi, – meni!”
– Men seni sevishdan qo‘rqaman, – davom etdi yigit. – Yana azob berasan.
– Ehtimol, – dedi Enn.
“Yo‘q, yo‘q, men butun qalbim bilan sevaman! – o‘yladi Sesi. – Enn, unga ayt, men uchun ayt. Ayt, butun qalbim bilan sevaman, de!”
Enn hech nima demadi.
Tom qiz tomonga sekingina surildi, uning dahanini muloyimlik bilan tutdi.
– Men ketayapman. Ishga joylashdim, bu yerdan yuz mil narida. Meni sog‘inasanmi?
– Ha! – deyishdi Enn va Sesi birgalashib.
– Xayrlashuv oldidan seni o‘psam bo‘ladimi?
– Ha! – dedi Sesi “birov”lardan oldinroq.
Yigit lablarini begona lablarga bosdi. Qaltirab, begona lablardan bo‘sa oldi. Enn bo‘lsa, oppoq haykaldek o‘tirardi.
– Enn! – qichqirdi Sesi. – Qo‘llaringni ko‘tar, uni quchoqla!
Qiz oy shu’lasida yog‘och qo‘g‘irchoq kabi o‘tirardi. Yigit uning lablaridan yana o‘pdi.
– Sevaman! – shivirladi Sesi. – Bu yerda menman, uning ko‘zlari ichida ko‘rganing men edim, men! U seni hech qachon sevmagandayam, men sevaman!
Yigit nari surildi va qizning yonida, allaqayoqlardan yugurib kelgandek, hansirab o‘tirardi.
– Tushunolmayapman, nimalar bo‘lyapti, o‘zi?… Hozirgina…
– Ha? – so‘radi Sesi.
– Hozir, menga tuyulgandek… – U ko‘zlarini ishqaladi. – Mayli, ahamiyati yo‘q. Uyingga oborib qo‘yaymi?
– Marhamat, – dedi Enn Liri.
Yigit otlarni “chuh”lab, jilovni holsizgina tortdi.
Arava yurib ketdi. G‘ildiraklar shildirab, tasmalar shapillab, oydin arava g‘izillab bormoqda, tevarakda esa erta bahor oqshomi, hali yarim kecha ham bo‘lgani yo‘q. Yo‘lning ikki chetidagi bedaning yoqimli isi anqib turgan dalalar va o‘tloqlar milt-milt ortda qolib ketmoqda.
Sesi dalalar va o‘tloqlarga qarab, o‘ylanib qoldi: “Shu kechadan boshlab, bir umrga u bilan birga bo‘lish uchun hamma narsadan voz kechaman, hech narsani ayamayman!” Uzoqdan qulog‘iga ota-onasining so‘zlari chalindi:
“Ehtiyot bo‘l. Nahotki, sehr kuchingdan ayrilib qolishni xohlasang? Oddiy odamlarga turmushga chiqsang, bu kuchingni yo‘qotasan. O‘ylab ish qil. Sen shuni istaysanmi, axir?”
“Ha, istayman, – o‘yladi Sesi. – Men unga kerak bo‘lsam, hoziroq sehr kuchimdan ayrilishga tayyorman. Bundan keyin bahor oqshomlari o‘zimni har yonga urib, dunyo kezib, hali qarasang qushlar, hali itlar, mushuklar, tulkilar ichiga kirib yurmayman, men u bilan bo‘lsam bas! Faqat u bilan. U bilan.”
Yo‘l arava ostida shildirab, hamon ortga ketmoqda.
– Tom, – nihoyat, jimlikni buzdi Enn.
– Ha? – dedi yigit yo‘lga, daraxtlarga, osmon va yulduzlarga o‘ychan qarab borarkan.
– Agar sen bundan keyin, qachon bo‘lmasin, Illinoysdagi Grintaunga borib qolsang (uzoq emas, bor-yo‘g‘i bir necha mil, xolos), men uchun bir iltifot qila olasanmi?
– Iloji bo‘lib qolar.
– U yerdagi bir dugonamnikiga kirib chiqa olasanmi?
Enn Liri bu gapni tutilib, qat’iyatsizlik bilan aytdi.
– Nimaga?
– U mening eng yaxshi dugonam. Men unga sen to‘g‘ringda aytgandim. Manzilini hozir aytaman.
Arava Enning uyi oldida to‘xtadi, qiz sumkasidan qalam-qog‘oz oldi va tizzasiga qo‘yib, oy nurida yoza boshladi.
– Mana, o‘qiy olasanmi?
Yigit qog‘ozga qaradi va hayron bo‘lib bosh irg‘adi.
– “Sesi Eliot. Terakzor ko‘chasi, 12. Grintaun, Illinoys”, – deb o‘qidi u.
– Unikiga kirib o‘tarsan? – dedi Enn.
– Ko‘raman, – javob qildi yigit.
– Va’da berasanmi?
– Uning bizga nima aloqasi bor? – jerkib berdi yigit. – Bu qog‘oz, manzil, ismning menga nima keragi bor?
U qog‘ozni g‘ijimlab, dum-dumaloq shaklga kelganda cho‘ntagiga tiqdi.
– Iltimos, va’da ber! – yalinib-yolvordi Sesi.
– … va’da… ber… – dedi Enn.
– Bo‘pti, bo‘pti, faqat sen qistayverma! – jerkidi yigit.
“Charchadim, – o‘yladi Sesi.– Boshqa holim kelmaydi. Uyga qaytishim kerak. Kuchim tugab borayapti. Tunlari mana shunaqa izg‘ib yurganimda, kuchim bir necha soatga yetadi, xolos… Xayrlashuv oldidan…”
Qiz Tomning lablaridan o‘pdi.
– Seni o‘payotgan men! – dedi Sesi.
Tom Enn Lirini o‘zidan nari surib, unga shunday tikildiki, go‘yo ichida nima borligini ko‘rayotgandek. U hech nima demadi, lekin yuzlari asta yorishdi, ajinlari tarqab, taranglashdi, toshdek lablari muloyimlashib, qizning oy nuriga cho‘mgan oppoq yuziga yana bir marta tikildi. Keyin aravadan tushishga yordam berdi-da, “xayr-ma’zur”ni nasiya qilib, tezgina jo‘nab qoldi.
Sesi Enni tark etdi.
Enn Liri qafasdan ozod bo‘lgan qush kabi qichqirib yubordi va kumush yo‘ldan uyga yugurib kirib, eshikni sharaqlatib yopdi.
Sesi ozgina imillab qoldi. Chirildoqning ko‘zlari bilan bahor tunida dunyo qanaqa bo‘lishini ko‘rdi. Ko‘p emas, bir daqiqaga, hovuz labida qotib turgan baqaning ko‘zlari orqali, yolg‘iz o‘tirib, tomosha qildi. Tungi qushning ko‘zlari yordamida oy nuriga cho‘mgan baland qayrag‘ochdan turib, pastga qaradi va ikkita uyda – biri yaqinginada, ikkinchisi – yarim mil narida, chiroqlar o‘chganini ko‘rdi.
U o‘zi haqida, qarindosh-urug‘lari haqida, nodir qobiliyatiyu, mana shu ulkan dunyodagi tepaliklar ortida yashovchi odamga, o‘z avlodidan bironta qiz turmushga chiqa olmasligi haqida o‘ yladi.
“Tom, – uning ruhi holsizlanib, tungi qush ichida daraxtlar orasidan, yovvoyi xantal o‘sib yotgan dala ustidan uchib borardi. – Tom, qog‘ozni tashlab yubormadingmi? Qachon bo‘lsa ham, bir ilojini topib, meni ko‘rgani kirasanmi? Meni taniy olarmikinsan? Yuzlarimga qarab turib, meni qaerdadir ko‘rganingni eslay olasanmi, meni sevishingni, men ham seni butun borlig‘im bilan bir umrga sevishimni seza olasanmi?”
U to‘xtadi. Tun havosi muzdek! Shaharlar va odamlar millionlab mil olisda, uzoq-uzoqda, pastda – dalalar, fermalar, daryolar, tepaliklar…
Tom uxlab yotibdi. Tun allamahal. Yigitning kiyimlari tartib bilan stulga, karavot suyanchig‘iga terilgan. Qo‘lini boshi uzra, oppoq yostig‘i ustiga tashlagan, kaftida bir parcha qog‘oz, harflari ko‘rinadi. Barmoqlar sekin-sekin yopilib, qog‘ozni mahkam siqdi.
Tom qimirlamadi, oy yog‘dusida tovlanib turgan darchaga qora mayna bir zum sekin va yumshoqqina suykanganini, keyin unsiz parillab, bir joyda turib qolganini va uxlab yotgan zamin bo‘ylab kunchiqar tomonga uchib ketganini ham sezmadi.

“Sirli olam” jurnali, 1991 yil, 2-son.

PUSHTIRANG DARCHA

Tushida rang-barang oynavandli tashqi eshikni berkitayotganmush. U pushtirang, limon singari sap-sariq, yumshoq bulutdek oppoq va buloq suvi kabi tiniq shishalardan ishlangan. Ko‘plab, mayga o‘xshagan, sharbat yoki meva qiyomini eslatuvchi alvon, qirmizirang va tillarang, muzdek salqin, ko‘kimtir shisha sopolakchalar o‘rtadagi katta oyna atrofiga qoplangan. Yodida, bolalik kezlari otasi uni dast ko‘tarib, “Qara!” derdi. Shunda yashil shisha ortidagi borliq dunyo yo‘sin yoki yalpiz singari ochyashil tus olardi.
– Qara!
Ochbinafsharang shisha o‘tkinchilarni so‘lib qolgan uzum boshlariga o‘xshatib qo‘yardi. Va nihoyat pushtirang shisha shaharni hamma vaqt iliq pushti to‘lqin bilan yuvardi, tongning qizg‘ish shafag‘iga burkardi, yangigina qirqib tekislangan maysazor esa, sharq bozorlaridan keltirilgan gilamning xuddi o‘zi bo‘lib qolardi. Hammasidan ham yaxshi bu pushti shishali darcha quti o‘chgan yonoqlarni lola rang bilan qoplardi va u tufayli sovuq kuz yomg‘iri iliq bo‘lib qolar, fevral bo‘ronlarida esa quvnoq uchqunlar chaqnardi.
– Ha, ha! Mana bu yerda…
U uyg‘onib ketdi. Bolalarning shivirlab gaplashganidan uyg‘ondi, lekin hali ko‘zlarini ochganicha yo‘q, shu ahvolda qorong‘ilikka quloq solib yotdi. Ularning ovozi qurib qolgan dengiz tubidagi qumni to‘zg‘itib, kulrang tepaliklar ustiga sochayotgan shamolning g‘ing‘illashiga o‘xshab, ma’yus eshitildi. Shundagina lop etib yodiga tushdi: “Biz Marsdamiz-ku!”
– Nima? – baqirib yubordi xotini uyqu aralash. U tovushini chiqarib gapirganini bilmay qoldi, qimirlashga ham qo‘rqib, jim yotishga harakat qilib ko‘rdi. Biroq voqelik o‘z hukmini o‘tkazayotgan, u esa g‘alati bo‘lib, dovdirab qolayotgandek edi. Ana, xotini o‘rnidan turib, xonada sharpa kabi u yoqdan bu yoqqa yura boshladi, yig‘ma metall uyning ancha balanddan ochilgan darchalarining goh unisiga, goh bunisiga boradi, charaqlab turgan begona yulduzlarga uzoq tikilib turadi.
– Kerri, – shivirladi u. Xotini eshitmadi.
– Kerri, – qayta shivirladi u, – senga aytmoqchi bo‘lib yuruvdim… bir oydan beri og‘iz juftlayman. Ertaga… ertaga ertalab bizda…
Biroq xotini yulduzlarning ko‘kimtir yog‘dusida toshdek qotib o‘tirardi, unga qayrilib ham qaramadi.
“Qani endi, quyosh hech qachon botmasa, – o‘yladi u o‘zicha, – hech qachon tun bo‘lmasa.”
U kuni bilan bo‘lajak shahar uchun uy quradi, bolalar maktabda bo‘lishadi, Kerri esa, ro‘zg‘or bilan ovora – supiradi, sidiradi, ovqat tayyorlaydi, buning ustiga tomorqa… Quyosh botishi hamonoq gulpushtalarni yumshatish ham, mix qoqish yoki masala yechish ham mumkin bo‘lmay qolganda, hayollari, qorong‘ilikda qo‘noqqa qaytgan tungi qush kabi uchib kelaveradi.
Xotini qimirladi, sal qayrilib qaradi.
– Bob, – dedi u, nihoyat, – uyimizga ketgim kelyapti.
– Kerri!
– Bu joylar bizga uy bo‘lmaydi, – dedi u. G‘ira-shira qorong‘ilikda uning yosh to‘la ko‘zlari yiltirab ketdi.
– Yana biroz sabr qil, Kerri.
– Ortiq toqat qilolmayman! – U uyqusiragan kabi javon qutichalarini tortdi, bir to‘p dastro‘mol, ichki kiyim, ko‘ylaklarni olib, javon ustiga beixtiyor, qaramasdan qo‘ydi. Necha marta shunaqa qildi – odat bo‘lib qoldi. “Toqatim qolmadi”, deb javondan buyumlarni chiqaradi, uzoq sukut saqlab, keyin hammasini joy-joyiga qo‘yadi va yuzlari dong qotgancha, sovuq nigoh bilan o‘rniga cho‘ziladi, hayollarga beriladi. Bir kunmas – bir kun u hamma qutilarni bo‘shatib, devor ostida uyilib yotgan eski chamadonlarga yopishib qolsa-chi?
– Bob… – uning tovushi sokin, ravon, harakatlarini kuzatishga imkon berib turgan oy shu’lasidek nursiz, biroq hasratdan asar yo‘q. – Shu yarim yil ichida, tunlari necha marta shunday qildim, o‘zim uyalaman. Bilaman, ishing og‘ir, shahar qurayapsan. Bunday qiyinchilikda xotin kishi eriga xarxasha qilavermasligi, joniga tegmasligi kerak. Biroq men ham dilimdagini to‘kib-solishim kerak-ku! Ichimga yutib yuravermayman-ku! Hammasidan ko‘ra mayda-chuyda narsalarni sog‘indim. Bo‘lmag‘ur narsalar, o‘zim ham hayronman. Ayvonimizdagi arg‘imchoq esingdami? To‘qilgan oromkursi-chi?
Ogayomizning yoz oqshomlari o‘tgan-ketganlarni tomosha qilib, rohatlanib o‘tirardik. Sozi buzilgan pianino, shved oynasi, mehmonxonadagi jihozlar,… to‘g‘ri, eski, qo‘pol, xunuk ishlangan, buni o‘zim ham bilaman… Osilchoqli xitoy qandili shamol esishi bilan jiringlab ketardi. Yoz kechalari o‘sha ayvonda o‘tirib, qo‘ni-qo‘shnilar bilan suhbatlashardik. Bularning hammasi mayda-chuyda arzimagan gaplar, lekin negadir, yarim kechada uyg‘onib ketamanu, bunday hayollar menga tinim bermaydi. Kechir.
– Senda nima ayb? – dedi u. – Mars begona makon. Buyoqda hamma narsa begona, isi ham g‘alati, ko‘zingga ham boshqacha ko‘rinadi. O‘zim ham tunlari shularni o‘ylab ketaman. O‘zimizning yurtimiz, shahrimiz, uyimiz qanday yaxshi edi!
– Bahor va yozda hammayoq yam-yashil bo‘lardi, – gapni ulab ketdi xotini. – Kuzda esa, sap-sariq, qip-qizil! Uyimizni ko‘p eslayman. Eski, qurilganiga sakson yilmi, to‘qson yilmi bo‘lganiga qaramay, qadrdon bo‘lib qolgandi. Tunlari tinglab yotardim, u xuddi gapirgandek qisirlab, shiqirlab qo‘yardi. Yog‘ochlari qurib ketganidan ostonasi, zina tutqichlari, ayvon qo‘l tekkizishing bilan tilga kirgandek bo‘lardi. Har bir xona o‘ziga xos edi. Butun uy gapirganida esa, xuddi katta oila – tug‘ishganlaring bir yerga to‘planib allalagandek, yumaqol ko‘zingni, uxlayqol, degandek bo‘lardi. Unaqa uylarni hozir qurishmaydi. Uyda ko‘pchilik: otalar, bobolar, nevaralar yashasa, u o‘zingniki bo‘lib qoladi, ko‘zingga issiq ko‘rinadi. Bizning manavi qutichamiz esa, men bormanmi, yo‘qmanmi, bilmaydiyam, men hayotmanmi, o‘lganmanmi, unga baribir! Tovushlariyam zanglagan temirdan chiqayotganga o‘xshaydi, turishlari sovuq. Devorlarida ko‘z ilg‘amas teshikchalari ham yo‘qki, yillarni o‘ziga singdirib olsa! G‘amlagan yoki ortiqcha narsalaringni saqlay desang, na yerto‘lasi bor, na chordog‘i! Eski-tuskilarni, tug‘ilishingdan oldingi vaqtlardan qolgan narsalarni hech qayoqqa sig‘dirib bo‘lmaydi! Bilasanmi, Bob, hozir yonimizda o‘sha, biz o‘rganib qolgan narsalarimizdan ozginasi bo‘lganida ham, har qanday yangisi bilan ko‘nikib ketgan bo‘lardik. Atrofingdagi hamma narsa, mayda-chuydadan tortib kattalarigacha yangi, begona bo‘lsa, bir umr ko‘nikolmas ekansan.
Qorong‘ilikda u bosh irg‘ab, xotinining gapini tasdiqlab qo‘ydi.
– O‘zim ham shunday o‘ylab yurardim.
Xotini devorga tirkab qo‘yilgan chamadonlar ustida o‘ynayotgan oy shu’lasiga tikilib o‘tirarkan, qo‘lini o‘sha tomonga asta uzatdi.
– Kerri!
– Nima?
U sapchib o‘rnidan turdi, oyoqlarini polga osiltirib, o‘tirib oldi.
– Kerri, men aqlga sig‘maydigan bir bema’nilik qilib qo‘ydim. Bu yoqlarga kelganimizdan boshlab diqqat qilaman, sen uyimizni sog‘ingansan, o‘g‘illarimiz tunlari uyg‘onib ketib, shivirlashib qo‘yishadi, shamol esa chiyillaydi, tashqarida Mars, qurib qolgan dengiz… yana… – u tutilib qoldi, qiynalib yutindi. – Men nima ish qilib qo‘yganimni va nima uchun shunday qilganimni tushunishing kerak. Bundan bir oy oldin, bankdagi hisob raqamimizda o‘n yil davomida yiqqan pulimiz bor edi, shuni, hammasini boricha xarajat qilib yubordim!
– Bob!
– Bekorga tashlab yubordim! Kerri, gapim rost, shamolga uchirib yubordim! Hammangizni xursand qilaman, deb o‘ylovdim. Mana, sen bunday deyapsan, anavi la’nati chamadonlar ham ko‘z oldimizda tixirlik qilib turibdi.
– Nega unday qilding, Bob? – xotini eri tomonga o‘girilib oldi. – Undan chiqdi, biz bu yoqlarda – Marsda har bir tsentni avaylab, qiyinchiliklarga chidab, bekorga yuribmiz ekan-da? Sen bo‘lsang hammasini birdaniga yo‘q qilibsan.
– O‘zim ham bilmayman, balki, aqldan ozgandurman, – dedi u. – Menga qara, tong otishiga oz qoldi. Barvaqt turamiz. Men bilan birga borasan, nima qilib qo‘yganimni o‘z ko‘zing bilan ko‘rasan. Agar hammasi bekor bo‘lib chiqsa, nimayam qilardim, ana, chamadonlar, raketa esa, Yerga haftada uch marta qatnaydi.
Kerri qimir etmay qoldi.
– Bob, Bob, – deya shivirlardi.
– Kerakmas, hozir gapirma, – yolvordi u.
– Bob, Bob…
Xotini boshini asta chayqab qo‘ydi, uning ishongisi kelmasdi. U teskari qarab, karavotning bir chekkasiga cho‘zildi, xotini ikkinchi chetiga o‘tirdi, uzoq vaqt yotmadi, dastro‘mollar, ichki kiyimlar chiroyli taxlab qo‘yilgan, bilakuzuk va taqinchoqlar saqlanadigan javonga tikilib o‘tiraverdi. Tashqarida, devor ortida esa, oy shu’lasi singib ketgan shamol mudroq changlarni supurib, osmonga purkardi.
Nihoyat, Kerri yotdi, biroq hech nima demadi, murda kabi ko‘zlari qilt etmasdan, qorong‘ilikka – uzundan-uzun tunnelga tikilgancha yotdi. Nahotki, tunnelning narigi uchida hech qachon tong otmaydi?

* * *

Ular tong qorong‘isida turishdi, lekin torgina uy hali uyg‘onganicha yo‘q, og‘ir sukunat hukm surardi. Ota, ona va o‘g‘illar jimgina yuvinishdi, indamasdan yangigina pishirilgan non yeyishdi, meva sharbati va kofe ichishdi va nihoyatda, bunday sukunatdan o‘kirib, uvillab yuborgudek bo‘lishdi. Hech kim bir-biriga tikilib qaramadi, har biri boshqasini toster, choynak, qanddonning chinni yoki nikellangan sirtidagi aksiga qarab, zimdan kuzatib turdi. Burishib, qiyshayib ketgan qiyofalar bunday kallai-saxarda begona ko‘rinar ekan. Va, nihoyat, eshikni ochishdi. Xonaga Mars dengizlari ustida esadigan sovuq havo yopirilib kirdi. Tashqariga chiqishdi. Dengiz tubida ko‘kimtir qumlar goh yugurib o‘ynoqlaydi, goh xazon kabi to‘kiladi va qirg‘oqqa urilmoqchi bo‘lgan to‘lqin sharpasi singari ko‘tariladi. Tepada yalang‘och, sovuq osmon, uzoqda, bo‘m-bo‘sh sahna ortiga qo‘yilgan bezak o‘xshab ko‘rinib turgan shahar. Oila o‘sha tomonga qarab ketdi.
– Qayoqqa ketyapmiz? – so‘radi Kerri.
– Raketadromga, – javob berdi eri. – Yo‘l-yo‘lakay sizlarga aytadigan gapim ko‘p.
– Bolalar qadamini sekinlatishdi, ota-onasining ortidan gapga quloq solib boraverishdi. Otasi esa, ketayotgan yo‘liga – to‘ppa-to‘g‘riga qaragancha, gap boshladi. Uzoq gapirdi, xotiniga, o‘g‘illariga bir marta ham qayrilib qaramadi, gaplarimni qanday qabul qilishayotgan ekan, deb qiziqmadi.
– Men Marsga ishonaman, – deb boshladi u past tovush bilan. – Bilaman, bir vaqt kelib, u haqiqiy o‘zimizniki bo‘lib qoladi. Biz uni jilovlaymiz, bu yoqlarga ko‘nikib ketamiz, ortga qaytmaymiz! Bir yil ilgari, endigina uchib kelganimizda, men qo‘qqisdan, o‘zimni qoqilib ketgan odamdek his qildim. Bizni bu yoqlarga nima boshlab keldi, deb o‘ylab qoldim va sababini endi topgandek bo‘ldim. Bu – xuddi baliqlardagi kabi, har yili takrorlanadigan voqea ekan. Nima uchun uzoq joylarga suzib ketayotganini baliqning o‘zi ham bilmaydi, baribir suzaveradi. O‘zi tanimagan va bilmagan daryo bo‘ylab oqimdan yuqoriga qarab suzaveradi, tezoqar joylardan o‘tadi. Sharsharalardan o‘tadi, nihoyat, bir joyga yetib boradi-da, tuxum qo‘yadi, keyin o‘ladi. Va, hammasi yangidan boshlanadi. Nasldan naslga o‘tadigan odat, instinkt – nima desang deyaver, lekin bu shunday tarzda ketaveradi. Biz ham xuddi shunga o‘xshab, bu tomonlarga kelib qoldik, shekilli.
Ular ertalabki jimlikda hamon qadam tashlashar, cheksiz osmon ortlaridan ergashib kelardi, oyoqlari ostida, yaqinginada yotqizilgan shosse ustida g‘alati, pag‘a-pag‘a bug‘ kabi ko‘kimtir va oqish qumlar o‘ralishadi.
– Shunday qilib, biz ham bu tomonlarga kelib qoldik. Marsdan keyin qayoqqa boramiz? Yupitergami, Saturn, Uran, Neptun yo Plutongami yoki ulardan ham uzoqlargami? To‘g‘ri yanada uzoqlarga ham bo‘lishi mumkin. Nima uchun shunday bo‘ladi? Shunday kunlar keladiki, Quyosh portlab, osmon teshik qozondek bo‘lib qoladi, Yerdan asar ham qolmaydi. O‘shanda Mars, balki, shikastlanmay qolar? Bordiyu, u ham shikastlansa, Yupiter bor, undan keyingilari bor. Hammasiga shikast yetsa, nima bo‘ladi, bilmayman, unda zurriyotlarimizning holi nima kechadi?
U tepaga. Tiniq, toza siyohrang osmonga tikilib qaradi.
– Nima bo‘pti?! Biz bu vaqtlarda noma’lum dunyolarda bo‘lamiz. Uning nomi ham yo‘q, faqat raqami bor: aytaylik, to‘qson yettinchi yulduzlar turkumining oltinchi sayyorasi yoki to‘qson to‘qqizinchi turkumning ikkinchi sayyorasi. U o‘lgudek uzoqda! Buni hatto dahshatli tushingda ham, alahlaganingda ham tasavvur qilolmaysan! Biz buyoqlardan ham uchib ketamiz, tushunyapsizlarmi, uzoqlarga ketamiz va sog‘-omon qolamiz! Shunday fikrga kelganimda, o‘zimga o‘zim: “Mana, gap qayoqda ekan? – dedim. – Mana, nima uchun biz Marsga uchib keldik? Mana, nima sababdan odamlar osmonga raketa uchirishar ekan?”
– Bob…
– To‘xta, gapirib bo‘lay. Bu – pul uchun emas, yo‘q. Tabiat manzaralarini tomosha qilish uchun ham emas. Ko‘pchilik shunday deb o‘ylaydi, bu – yolg‘on, to‘qima! Boyib ketish uchun, shon-shuhrat uchun uchayapmiz, deyishadi. Bir yerda o‘tiraverish zerikarli, ko‘ngil ochish uchun uchayapmiz, deyishadi. Aslida esa, har bir odamning ichida nimadir bor, u baliq yoki kit, hatto eng kichkina, ko‘zga ko‘rinmas mikrobning ichidagi narsaga o‘xshab chiqillab turadi. Bu – shunday jajji soatchaki, har bir jonli maxluq ichida bor. Bilasizlarmi, u nima deydi? “Olg‘a yur, bir joyda o‘tiraverma, to‘xtama, suz, suzaver! – deydi. – Yangi dunyolar tomon uch! Yangi shaharlar bunyod qil! Yana va yana! Shuning uchunki, dunyoda hech nima Odam zotini yo‘q qilib yuborolmasin!” Tushunsang-chi, Kerri, biz sen bilan Marsga shunchaki uchib kelganimiz yo‘q! Odamlarning taqdiri, butun odamzot avlodining taqdiri, biz o‘z hayotimizda nimalarga ulgurishimizga bog‘liq. Mana, gap nimaga borib taqalayapti! Bu – katta gap, vahming keladi!
O‘g‘illari ortda qolmay, ergashib kelishyapti, Kerri – yonida. Ularga qarab, so‘zlarini qanday qabul qilishayotganini, yuzlaridan o‘qib olgisi keldi, biroq qayrilib qaramadi, gapini davom ettiraverdi.
– Esimda, bolalik paytimda seyalkamiz sinib qolgandi, tuzatishga pulimiz yo‘q edi. O‘shanda otam ikkovimiz urug‘larni siqimlab sochgan edik. Bunda ham mazmun bor: “Bari bir, ekish kerak, yo‘qsa, o‘rim bo‘lmaydi!” Ey, Xudoyim! Kerri, o‘zing eslab ko‘rgina-a, gazetalar yakshanbalik ilovasida nimalarni yozishardi: MILLION YILDAN SO‘NG YeR MUZGA AYLANIB QOLADI! Bolalik yillarim bunday maqolalarni o‘qib, dod solib yig‘lardim. Oyim “Senga nima bo‘ldi?” deb so‘raganida, “O‘sha paytda dunyoda yashaydigan bechoralarga rahmim kelyapti” desam, “Sen ular haqida qayg‘urmay qo‘ya qol” derdilar. Ko‘rdingmi, Kerri, men nima haqda gapiryapman. Aslida, biz kelajak avlod to‘g‘risida qayg‘uramiz, aks holda bu tomonlarga kelib qolgan bo‘larmidik?! Men uchun eng muhimi – ODAM! Uning NASLI! ODAM NASLI yashasa va yashayversa! To‘g‘ri, o‘zim shundan manfaatdorman, chunki o‘zim shu naslning bittasiman. Odam zoti doim mangulik haqida o‘ylar ekan, bunga yetishmoqning birdan-bir yo‘li – olg‘a qarab yurish, Koinotni to‘ldirish! Shundagina, mabodo, qaerdadir qurg‘oqchilik yoki boshqa tabiiy ofat bo‘lib qolsa ham, baribir, hosil o‘rib olaveramiz. Hatto Yer muzga aylanib qolsa yo zang bosib, qahatchilik bo‘lsa ham! Shunda ham, Venerami yoki, odamlar ming yillardan keyin o‘rnashib oladigan boshqa bir sayyorada yangi maysalar unib chiqadi. Shunday o‘y-xayollarimni deb, aqldan ozdim, Kerri! Chir so‘zim! Aqldan ozdim! Shunday fikrga keldimu o‘t bo‘lib yondim, hammani – seni, bolalarimni, uchragan-yo‘liqqan kimsani to‘xtatib, gapirib bergim kelaverdi. Keyin o‘ylanib qoldim: jin ursin, bundan hech qanaqa foyda yo‘q-ku! Shunday kun yoki, ehtimol, tun keladiki, ichinglardagi o‘sha mitti soat qanday chiqillayotganini o‘zinglar ham eshitib qolasizlar, o‘shanda o‘zlaring tushunib olasizlar, hech narsani uqdirib o‘tirishga o‘rin qolmaydi.
Bilaman, Kerri, bularning bari balandparvoz gap, balki, men g‘oyatda jiddiy fikr yuritayotgandurman, axir men kichkina odamman-ku, bo‘yim ham past, lekin sen menga ishon – bularning hammasi haq gap!
Bu payt ular shaharga kirib kelishgan, qadam tovushlari bo‘m-bo‘sh ko‘chalarda bo‘g‘iq aks-sado berishiga quloq solib borishardi.
– Bugun tongda nima bo‘ladi? – so‘radi Kerri .
– Hozir unga ham navbat keladi. Bilasanmi, dilimning bir chekkasidagi gapni aytsam, o‘zimning ham uyimizga ketgim kelardi. Boshqa bir ichki tovush esa, “Agar chekinsang, hammasi tamom!” derdi. Shunda, bizga nima yetishmayapti o‘zi, deb o‘ylab qoldim. O‘g‘illarimiz, sen, men – hammamiz o‘rganib qolgan eski-tuski narsalarmi?
Xo‘p, dedim o‘zimcha, agar qandaydir eski-tuskilarsiz yangisini ishga solib bo‘lmasa, Xudo haqqi, men bunday eski-tuskidan foydalanganim bo‘lsin!
Yodimda, tarix darsliklarida mana bunday gaplar bor edi: ibtidoiy odamlar bir yerdan ikkinchi yerga ko‘chib yurganlarida sigir shoxini kavlab, ichiga cho‘g‘ solganlar, keyin uni kun bo‘yi puflab yurganlar. Kechqurun yangi joyga yetib kelib, o‘sha, ertalabdan buyon olib yurgan cho‘g‘dan gulxan yoqqanlar. Gulxan hamma vaqt yangi bo‘lsa ham, unda eskisidan qandaydir uchqun bo‘lgan. Shunda men hammasini taroziga qo‘yib, mulohaza qilib ko‘rdim, o‘zimcha o‘yladim: Yerdagi uyimizda qolgan eski-tuskilar hamma pulimizni sarflashga arzirmikin? Yo‘q, arzimaydi. Eskining yordamida bir nimalarga erishsak, ana o‘shaning qimmati bor. Xo‘p, unday bo‘lsa, Yangi hamma pulimizni batamom sarflashga arziydimi? Uzoqdagi quyruq uchun xarajat qilishga rozimisan, dedim o‘zim o‘zimga. Ha, roziman, dedim. Agarda, xuddi shu yo‘l bilan, ko‘z ochib-yumguncha, bizni Yerga qaytishga majbur qilayotgan o‘sha sog‘inchni daf qilish mumkin bo‘lsa, bor pullarimiz ustiga kerosin quyib, yoqib yuboganim bo‘lsin!
Kerri va bolalar to‘xtashdi. Ular ko‘cha o‘rtasida otasiga hayron tikilib qolishdi, go‘yo u – u emas, balki ularni yiqitib ketmoqchi bo‘lgan, hozir esa, tinchib qolayotgan quyun!
– Bugun ertalab yuk raketasi keldi, – dedi u ohistagina. – Ketdik, qabul qilib olamiz!
Ular pillapoyalardan asta ko‘tarilishdi, aks-sado beradigan zaldan eshiklari endigina ochilgan saqlash kamerasiga o‘tishdi.
– Baliqlar haqida yana gapirib ber, – dedi bolalardan biri.

* * *

Prokatga olingan yuk mashinasida shahardan tashqariga chiqishganda quyosh ancha ko‘tarilib qolgan va qizdirayotgan edi. Kuzov xaltalar, qutilar, paketlar, tugunlar bilan tiqilib ketgan edi – uzundan-uzun, past-baland, yassi , hammasi raqamlangan, har bir yashik va tugunda chiroyli va ixcham yozuv: “Mars, Nyu-Toledo, Robert Prentisga.”
Mashina yig‘ma uy oldida to‘xtadi. Bolalar sakrab tushib, oyisiga yordamlashishdi. Bob rulda bir daqiqa hayallab qoldi, keyin shoshmasdan pastga tushdi, mashinani aylanib o‘tib, ichkariga qaradi. Tush vaqtiga kelib, bitta katta yashikdan boshqa hammasi, paketlar, tugunlar ochib bo‘lindi. Buyumlar qurib qolgan dengiz tubida qator turishar va butun oila uning tevaragida tomosha qilardi.
– Buyoqqa kel, Kerri.
U xotinini oxirgi qatorga boshlab o‘tdi, katta yashiklardan birining ichidan eski pillapoya chiqdi.
– Eshitib ko‘r-a.
Yog‘och zinalar oyoq ostida tilga kirdi.
– Ular nima deyishayapti-a?
Xotini eskirib ketgan pillapoyada o‘ychan, diqqat bilan turar, biroq javob berishga bir so‘z topolmasdi.
U qo‘li bilan ko‘rsatdi:
– Mana bu yerga pillapoyani qo‘yamiz, buyoqda – mehmonxona, oshxona, ovqatlanadigan xonamiz, uchta yotoqxona bo‘ladi. Bir qismini yangidan quramiz, Yerda qolgan narsalarimizdan yana keltiramiz. Har holda, bizda pillapoya, mehmonxona uchun u-bu jihozlar, eski krovatimiz ham bor.
– Hamma pullarimiz… Bob!
U xotiniga tabassum bilan boqdi.
– Jahling chiqmayaptimi? Qani, menga qara-chi! Ana, chiqmayapti.
Bir yildan keyinmi, besh yildan keyinmi, biz hamma narsamizni ko‘chirib keltiramiz. Vazalarni ham, oying bizga to‘qqiz yuz oltmish birinchi yilda taqdim qilgan arman gilamini ham. Ana, undan keyin Quyosh portlasa portlayversin!
Ular boshqa yashiklarni aylanib o‘tib, raqamlarini, yozuvlarini o‘qib ko‘rishdi: ayvondagi arg‘imchoq, belanchak, xitoy qandili…
– Ularni o‘zim puflab jiringlataman!
Zinapoyalarga turli rangdagi shishalardan yasalgan darchasi bor eshikni qo‘yishdi va Kerri undan qaray boshladi.
– Nimalarni ko‘rayapsan?
Xotini nimalarni ko‘rayotganini bilib turib so‘radi, chunki shu paytda o‘zi ham darchaga tikilib turgandi. Mana u – Mars! Sovuq osmon iliq tus oldi, o‘lik dengiz tirilgandek bo‘ldi, tepaliklar qulupnayli muzqaymoq uyumlariga o‘xshab qoldi va shamol uchirayotgan qumlar asta yonayotgan ko‘mir uchqunlari kabi yiltilladi. Pushtirang darcha, pushtirang darcha! U tevarak atrofni nozik qizg‘ish rang bilan jonlantirdi, yuraklarni, nigohlarni tong shafag‘i bilan qopladi. Robert Prentis ana shu shisha bo‘lagiga tikilib, tashqarini tomosha qilib turarkan, o‘zicha gapirib yubordi:
– Bir yildan so‘ng biz turgan shu joyda shahar paydo bo‘ladi. Soya-salqin ko‘cha tushadi. O‘zimizning ayvonimiz bo‘ladi, do‘stlar orttiramiz, o‘shanda bu buyumlar senga hozirgichalik kerak bo‘lmay qoladi. Lekin hozir biz shulardan boshlaymiz. Bular arzimagan narsalar, biroq o‘zimizniki, ko‘nikib qolganmiz, keyin ular ko‘payaveradi. Yaqin orada sen Marsni tanimay qolasan, nazaringda, bir umr shu yerlarda yashayotgandek bo‘lasan.
U zinapoyalardan yugurib tushdi-da, eng chetda turgan, mato bilan o‘ralgan, hali ochilmagan yashikka qaradi. Qalamtarosh bilan matoni yirtdi.
– Top-chi, bu nima?
– Oshxonadagi mening o‘chog‘im! Pechka!
– Xecham-da! – u muloyim kuldi. – Qani, bitta qo‘shiq aytib ber-chi!
– Esingni yedingmi, Bob?
– Shunday qo‘shiq aytgin-ki, qo‘limizda bo‘lgan, biroq suvga oqib ketgan pullarimizga arzisin. Tupurdim, o‘sha pullarga, achinmayman!
– Men “Jenni, Jenni, azizim!” degan qo‘shiqdan boshqasini bilmayman-ku.
– Ana, o‘shani ayt!
Biroq, xotini boshlolmadi, lablarini unsiz qimirlatib qo‘ydi, xolos.
U matoni zarb bilan tortdi, qo‘lini yirtiqdan tiqib, indamay paypaslandi va xirgoyi qila boshladi. Nihoyat, qidirgan narsasini topib ushladi va jimlikni pianinoning tiniq tovushi buzib yubordi.
– Mana, shunday! – dedi Robert Prentis, – endi shu qo‘shiqni boshidan oxirigacha kuylaymiz. Hammamiz, birgalashib!