Саккизинчи суҳбат: Одамларнинг рўза борасидаги қисмларининг давоми ва рўзанинг қазоси тўғрисидаги ҳукмлар

Азиз биродарлар! Юқорида одамларнинг рўза борасидаги қисмларини айтиб келаётган эдик. Қуйида уларни давом эттирамиз.

Саккизинчи қисм: Ҳайзли аёл рўза тутиши мумкин эмас, тутса ҳам рўзаси яроқли ҳисобланмайди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам аёлларга хитоб қилиб: «Сизларнинг бировингиздан кўра ҳар қандай эсли­ҳушли эркакнинг ақлини кетказувчироқ бирор ақлу­дини ноқис кимсани кўрмадим», дедилар. «Динимиз ва ақлимизнинг нуқсони нима, ё Расулуллоҳ?» дейишди. «Аёл кишининг гувоҳлиги эркак киши гувоҳлигининг ярмича эмасми?!» дедилар. «Шундай», дейишди. «Бу унинг ақлининг нуқсонидандир. Аёл киши ҳайз кўрганида намоз ўқимайди, рўза тутмайди, шундай эмасми?!» дедилар. «Шундай», дейишди. «Бу унинг динининг нуқсонидандир», дедилар (Муттафақун алайҳ).

Ҳайз – аёл кишидан маълум кунларда келиб турадиган табиий қондир.

Агар аёл киши рўзадор ҳолида ҳайз кўриб қолса, кун ботишидан бир лаҳза илгари бўлса ҳам, ўша куннинг рўзаси бекор бўлиб, қазоси лозим бўлади. Нафл рўза бўлса қазосини тутиш вожиб эмас, балки ихтиёрли бўлади.

Рамазоннинг кундузида ҳайзидан покланса, рўза тутиб олса рўзаси яроқли бўлмайди. Чунки у куннинг аввалида рўзадор эмас эди. Фарз рўза тонг отганидан бошлаб тутилсагина яроқли ҳисобланади. Лекин, куннинг қолган қисмида имсок (оғзи берк ҳолда юриши) лозимми, йўқми? Бу ҳақда уламолар ўртасида хилоф мавжуд бўлиб, юқорида оғзи очиқ ҳолда шаҳрига келган мусофир масаласида зикри ўтди.

Агар Рамазоннинг кечасида ҳайзидан пок бўлса, тонг отишига бир лаҳза қолган бўлса ҳам, рўза тутиши вожиб бўлади. Чунки, рўза тутишидан тўсувчи монеъ кетиб, рўза аҳлига айланди. Гарчи ғусл қилмаган бўлса ва тонг отиб кетганидан кейингина ювиниб покланган бўлса ҳам рўзаси яроқли бўлади. Бунинг мисоли тонг отиб кетганидан кейингина ғусл қилган жунуб кишининг рўзаси яроқли бўлганига ўхшайди. Оиша розияллоҳу анҳо айтганлар: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам эҳтиломдан эмас, жимоъ туфайли жунуб бўлиб тонг оттирар, сўнг Рамазон рўзасини тутар эдилар» (Муттафақун алайҳ).

Нифосли (яъни, кўз ёргандан кейин қон кўраётган) аёл юқорида ўтган барча ҳукмларда ҳайзли аёл билан бир хилдир. Ўтказиб юборган кунлари сонича қазосини тутиши лозим бўлади. Аллоҳ таоло айтади: «Энди сизлардан бирор киши ҳаста ёки мусофир бўлса, у ҳолда (рўза тутолмаган кунларининг) саноғини бошқа кунларда тутади» (Бақара: 184).

Оиша розияллоҳу анҳодан: «Нима учун ҳайзли аёл рўзасининг қазосини тутади-ю, намозининг қазосини ўқимайди?» деб сўралганида: «Бизга мана шу ҳолат етганида рўзанинг қазосини тутишга, намознинг қазосини ўқимасликка буюрилардик», деб жавоб берганлар (Муслим ривояти).

Тўққизинчи қисм: Аёл киши эмизикли ёки ҳомиладор бўлса, рўза тутиш ўзига ёки боласига зиён етказишидан хавф қилса, рўза тутмайди. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Аллоҳ таоло мусофирдан намознинг ярмини, мусофир, ҳомиладор ва эмизикли аёлдан рўзани олиб ташлади» (Бешов имом ривоят қилган, бу Ибн Можа лафзи). Имкони бўлган пайт рўза тутмаган кунлари саноғича қазосини тутиши лозим бўлади.

Ўнинчи қисм: Бирон киши бировни чўкишдан ё ёнишдан ё вайрона остидан қутқариш каби бирор зарурат туфайли рўза тутмасликка мажбур бўлиб қолса, қутқаришга қувват ҳосил бўлиши учун еб-ичиши зарур бўлса, рўза тутмаслиги жоиз бўлади, ҳатто бу ҳолда рўза тутмаслик вожиб ҳамдир. Чунки бир бечорани ҳалокатдан қутқариш вожибдир. Вожибни амалга ошириш учун зарур бўлган нарсани қилиш ҳам вожибдир. Тутмаган кунларининг қазосини тутиш лозим бўлади.

Худди шу каби, Аллоҳ йўлида душманга қарши жиҳодга қувват ҳосил бўлиши учун рўза тутмаслика мажбур бўлган киши ҳам кейин қазосини тутади. Бу ҳол хоҳ сафарда бўлсин, хоҳ ўз диёрида душман бостириб келганда мусулмонларни мудофаа қилиш ва Аллоҳнинг калимасини олий қилиш учун бўлсин, фарқсиз.

«Саҳиҳ Муслим»да Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга рўзадор ҳолимизда Маккага қараб сафар қилдик. Бир жойга бориб тушганимизда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Душманларингизга яқинлашиб қолдингиз, рўза тутмасангиз қувватлироқ бўласизлар», дедилар. Бу (рўза тутмасликка) рухсат бўлди. Шундан сўнг баъзиларимиз рўза тутиб, баъзиларимиз тутмадик. Яна бир жойга бориб тушганимизда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сизлар тонгда душманларингиз устига кириб борасиз, рўза тутмасангиз қувватлироқ бўласизлар, рўза тутманглар!», дедилар ва бу буйруқ бўлгани учун бизлар рўза тутмадик». Ушбу ҳадисда шунга ишора борки, жангга қувват ҳосил қилиш сафардан ташқари алоҳида сабаб бўлди. Чунки, пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам рўза тутмасликка бўлган буйруқнинг сабабини сафар деб эмас, душманга қарши жангга қувват ҳосил қилиш деб кўрсатдилар. Шу боис биринчи тўхталган манзилда рўза тутмасликка буюрмадилар.

Юқорида зикр этилган сабаблардан бирортаси туфайли рўза тутмаслиги жоиз бўлган киши, агар бемор ёки рўзага қодир бўлмайдиган мўйсафид каби рўза тутмаслигининг сабаби ошкор бўлса, рўза тутмаганини ошкор қилса зарари йўқ. Аммо, ҳайзли аёл ёки бировни ҳалокатдан қутқарувчи киши каби рўза тутмаслик сабаби махфий бўлса, рўза тутмаганини ошкор қилмасдан, махфий равишда еб-ичиши лозим. Акс ҳолда, узрсиз рўза тутмаганлик туҳматига қолиши ва жоҳилларнинг рўзани ташлашларига сабаб бўлиб қолиши мумкин.

Юқорида санаб ўтилган барча қисмлар ичидаги рўзанинг қазоси лозим бўлган ҳар бир киши рўза тутмаган кунлари сонича қазо тутади. Аллоҳ таоло айтганидек: «Энди сизлардан бирор киши ҳаста ёки мусофир бўлса, у ҳолда (рўза тутолмаган кунларининг) саноғини бошқа кунларда тутади. (Кексалик ёки заифлиги сабабли) рўза тутишга қийналадиган кишилар бир мискин-бечоранинг бир кунлик таоми миқдорида эваз тўлашлари лозим. Бас, ким ўз ихтиёри билан зиёда яхшилик қилса (лозим бўлганидан ортиқроқ эваз тўласа), ўзига яхши. Агар билсангиз, рўза тутишингиз ўзингиз учун (эваз бериш ёки ҳатто узрли ҳолатда рўза тутмасликка нисбатан) яхшироқдир» (Бақара: 184).

Агар бир ой тўла рўза тутмаган бўлса, ой ўттиз кун бўлган бўлса, ўттиз кун қазо тутади, йигирма тўққиз кун бўлган бўлса, йигирма тўққиз кун қазо тутади.

Узри кетган пайтидан бошлаб, имкон қадар тезроқ қазосини тутиши афзал. Чунки, яхшиликка шошилган ва зиммасидаги қарзидан тезроқ қутилган бўлади.

Неча кун қазо қилган бўлса, кейинги Рамазонгача ўшанча кун қолгунча кечиктириши ҳам жоиз бўлади. Аллоҳ таоло айтади: «(Рўза тутолмаган кунларининг) саноғини бошқа кунларда тутади» (Бақара: 184).

Қазосини тутишни кечиктириши ҳам яна қўшимча енгилликдир. Агар зиммасида ўн кун қазоси бўлса, кейинги Рамазонга ўн кун қолгунича кечиктириши жоиз.

Қазони ҳеч қандай узрсиз кейинги Рамазон етиб келгунича кечиктириш жоиз бўлмайди. Оиша розияллоҳу анҳо айтганлар: «Зиммамда Рамазон рўзаси бўлар, мен унинг қазосини Шаъбонга борибгина тутишга қодир бўлардим» (Бухорий ривояти). Чунки, қазони кейинги Рамазонгача ҳам тутмаслик қазоларнинг яна ҳам кўпайиб кетишига олиб келиши, баъзан умуман рўзадан ожиз бўлиб қолиши ва ҳатто вафот этиб кетиши ҳам мумкин. Зеро, рўза ҳам худди намоз каби такрорланиб келувчи ибодатдир, бирини кейингисининг вақтига кечиктириш жоиз эмас.

Бир кишининг узри давомий бўлиб, шу билан вафот этиб кетса, унга ҳеч нарса лозим бўлмайди. Чунки, Аллоҳ таоло рўза тутолмаган кунларнинг саноғини бошқа кунларда тутиб беришни вожиб қилган ва бу одам тутишга қодир бўлмагани учун ундан соқит бўлди.

Агар қазосини тутишга қодир бўла туриб, бепарволик билан тутмасдан вафот этиб кетса, унинг қазоларини валийси тутиб беради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Ким зиммасида рўза бўлган ҳолда вафот этса, унинг ўрнига валийси тутиб беради» (Муттафақун алайҳ).

Валийси – меросхўри ёки қариндошидир. Қазолари сонича бўлган бир жамоат бир кунда тутиб берса ҳам мумкин. Имом Бухорий айтади: Ҳасан деди: «Агар ўттиз киши бир кун тутса ҳам жоиз». Агар валийси бўлмаса ёки валийси рўза тутиб беришни истамаса, рўзани қазо қилган кунлари миқдорича ўзининг қолдирган меросидан ҳар кунига бир мискинга 510 грамм буғдой миқдорида таом берилади.

Азиз биродарлар! Юқорида рўзанинг аҳкомлари борасида одамлар бўлинган қисмлар санаб ўтилди, Аллоҳ таоло ҳар бир қисмга ўзининг ҳолига муносиб ҳукмларни шаръий қилган. Парвардигорингизнинг ушбу шариатидаги ҳикматларини билинглар, сизларга осон-қулай қилиб қўйганлик неъмати шукронасини бажо келтиринглар, ўлгунча ушбу динда собитқадам қилишини сўранглар.

Эй Парвардигор! Бизларни Сенинг зикрингдан тўсаётган гуноҳларимизни мағфират этгин. Сенинг тоатинг ва шукрингдаги ноқисликларимизни Ўзинг афв этгин. Сенинг розилигингга етказувчи йўлда бардавом қилгин. Бизларга Ўзинг тарафингга йўлланадиган нур ато этгин.

Эй Парвардигор! Бизларга Ўзингга муножот қилиш лаззатини тоттиргин. Бизларни Ўзинг рози бўлган зотлар йўлларига юргизгин.

Эй Парвардигор! Бизларни ҳалокат жарликларидан қутқаргин. Ғафлатларимиздан уйғотгин. Рушду ҳидоятга илҳомлантиргин.

Эй Парвардигор! Бизларни тақводорлар жамоаси ичра тургизгин ва солиҳ бандаларингга қўшгин.

Пайғамбаримизга, у зотнинг аҳли ва асҳобига Аллоҳнинг салавоту саломлари бўлсин.

💎 #ИсломНури телеграмда: https://t.me/islomnuri !