Ёғ нархи яна қимматлашадими?

Oзиқ-овқат турлари орасида ёғ-мой маҳсулотларига талаб ва эҳтиёж алоҳида ўрин эгаллайди. Бу маҳсу­лотларнинг салмоқли қисми эса хориждан импорт қилинади. Ўзимиз ҳам айнан чет эл маҳсулотини харид қилишга одатланганмиз. Бу эса келгусида аҳоли ёғ-мой истеъмолининг қондирилишини савол остига қўяди. Хўш, юр­тимиз ёғ-мой ишлаб чиқариш соҳаси ички бозоримизни ўз маҳсулотлари билан тўлдиришга қодир эмасми? Панде­мия шароитида дўконларимиздаги ёғ-мой маҳсулотлари яна қимматлашмайдими? Бунинг олдини олиш учун қан­дай ишлар амалга ошириляпти?

Карантин даврида тақчиллик сезилмади

— Пандемиянинг салбий таъси­ри мамлакатимиз ёғ-мой саноа­тида ҳам сезилди, — дейди «Ўзёғ­мойсаноат» уюшмаси ахборот хизмати раҳбари Фахриддин Колонов. — Юртимизда 200 дан зиёд йирик ва кичик ёғ-мой кор­хоналари фаолият кўрсатаётган бўлса, улардан 80 дан ошиғи уюшмамиз аъзолари ҳисоблана­ди. Аслида жорий йилнинг 5 ойи якунида саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми ўтган йилга нисбатан 105-106 фоизга ўсиши керак эди. Лекин карантин даври­да баъзи корхоналаримиз ишлама­ди, баъзилари эса 50 фоиз қувват билан ишлади. Натижада маҳсулот ишлаб чиқаришда бир­мунча узилишлар бўлиб, кутилганидан 3-4 фоиз камроқ ўсиш суръатига эришилди. Шу даврда 111 минг тонна ўсимлик мойи, 8,5 минг тонна маргарин маҳсулоти иш­лаб чиқарилди. Карантин даврида аҳолини узлуксиз ўсимлик мойи билан таъ­минлашга ҳаракат қилдик. Шунинг учун бирор-бир ҳудудда ўсимлик мойи ёки бошқа ёғ-мой маҳсу­лотлари тақчиллиги сезилмади, нархи ҳам кескин ошиб кетмади.

Инвестиция лойиҳаларини амалга оширишда, маҳсулотлар экспортида пандемиянинг салбий оқибатлари сезилмади. Чунки жо­рий йилда 10 та лойиҳа бўйича 28 млн. АҚШ долларилик инвестиция ўзлаштирилиши кўзда тутилган бўлса, ўтган 5 ой давомида 13,5 млн. АҚШ долларилик инвести­ция ўзлаштирилди. Ўтган йили Самарқанд вилоятининг Оқдарё туманида сояни қайта ишлай­диган корхона ташкил қилинган эди. Тўла қувват билан ишлаётган мазкур корхона йилига 30 минг тонна маҳсулот етказиб беради. У нафақат Ўзбекистонда, Марказий Осиёда ҳам ягона ҳисобланади.

Нархлар кескин ошиб кетмайди

Юртдошларимизни сифатли ёғ- мой маҳсулотлари билан таъмин­лаш баробарида, импорт маҳсу­лотлари кириб келишини кескин қисқартириш чоралари кўрилмоқ­да. Шу сабабли Ангрен иқтисодий саноат зонасида яна бир корхона ташкил этиш режалаштириляпти. Ҳозирда корхонанинг пойдевори қўйилиб, асосий ускуналар ўр­натишга киришилди. 2021 йил­дан бошлаб корхона тўлиқ ишга тушади.

Барча вилоятларда инвести­цион лойиҳалар амалга ошириляпти. Бу инвестицион лойиҳалар нималарга қаратилган? Корхона­ларда ускуналар бироз эскирган бўлиб, улар янги энерготежамкор ускуналар билан алмаштириляпти. Мазкур ўзгаришлар натижасида ўтган беш ой давомида 8 мил­лиард сўмлик маҳсулотларнинг таннархи арзонлашди. Бу ўн фоиз­га маҳсулот арзон бўлди, дегани. Айни вақтда корхоналаримизда 18 минг тоннадан ортиқроқ ёғ-мой захираси мавжуд. Айтиш мумкин­ки, йил охиригача нархлар кескин ошиб кетмайди ва тақчиллик юза­га келмайди.

Хомашё таъминоти яхшиланади

Айни вақтда юртимизда ўсим­лик ёғига бўлган йиллик талаб 400 минг тоннани ташкил этади. Унинг 280 минг тоннаси ўзимизда ишлаб чиқарилса, қолгани импорт ҳисо­бидан қопланмоқда. Айтиш жоизки, соҳадаги энг катта муаммо — хо­машё етишмаслиги. Юртимизда 2 миллион тонна пахта чигити, 200- 300 минг тонна бошқа хомашёлар бор. Ишлаб чиқариш қувватимиз эса 5 миллион тонна бўлиб, қарийб 2,5 баробар ортиқдир. Шу боис хомашё етиштиришга эътибор ку­чайтирилмоқда. Мисол учун, Жиз­зах вилоятида махсар экиладиган майдон 30-40 минг гектарга етди. Андижон ва Наманган вилоятлари­да кунгабоқар етиштириш анъанага айланди. Яқин йилларда уларни такрорий экин сифатида ҳам экиш оммалашади.

Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 18 июндаги мажлис баёнига асосан, 2020-2023 йилларда ёғ- мой корхоналарига мойли экин­ларни етиштириш имкони мавжуд бўлган, фойдаланишдан чиқиб кетган ер майдонларини ажратиш ҳажмлари кўрсатилди. Жумладан, жорий йилда 3,0 минг гектар фой­даланишдан чиқиб кетган ер май­донлари ёғ-мой корхоналарига бириктирилиши кўзда тутилмоқда.

Давлатимиз раҳбарининг 2019 йил 17 июндаги «Қишлоқ хўжа­лигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш чора-тад­бирлари тўғрисида»ги фармонига асосан, уюшма тизимидаги 22 та ёғ-мой корхонасига ушбу ер майдонларида барпо этиладиган инфратузилма объектларини (дала шийпон, маҳсулотлар сақлана­диган омборхоналар, суғориш иншоотлари ва бошқалар) жой­лаштиришга рухсат берилди ҳам­да ерни ўзлаштириш учун олиб келинадиган ва республикада ишлаб чиқарилмайдиган хомашё, материаллар (шу жумладан, мойли экинлар уруғликлари), техника, асбоб-ускуналар, эҳтиёт қисмлар Ҳукумат томонидан белгиланган тартибда божхона тўловларини (қўшилган қиймат солиғидан таш­қари) тўлашдан озод қилинди.

Бундан ташқари, ёғ-мой корхо­налари инвестициявий шартнома ёки давлат-хусусий шериклик тўғрисидаги битимда назарда тутилган ҳолларда Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети маблағлари ҳисобидан ҳар бир гектар қишлоқ хўжалигига мўл­жалланган ерларни фойдаланишга киритиш билан боғлиқ харажатла­рининг 50 фоизини, лекин базавий ҳисоблаш миқдорининг 50 баро­баридан ошмаган қисмини қоплаб беради. Шунингдек, Вазирлар Маҳ­камаси ҳузуридаги Тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш давлат жамғар­маси маблағлари ҳисобидан сув таъминоти тизимларини қуриш, реконструкция қилишга жалб эти­ладиган кредитларнинг бир гектар ҳисобига 40 миллион сўмдан ош­майдиган қисмига тижорат банк­лари томонидан белгиланган фоиз ставкасининг 5 фоизлик пунктини қоплаш кўзда тутилган.

Жорий йилда уюшма тизимидаги ёғ-мой корхоналари фермер хўжа­ликлари билан ҳамкорликда қарийб 9 минг гектар бошоқли дон экинла­ридан бўшаган майдонга кунгабо­қар экиш ва 14,5 минг тонна ҳосил жамғаришни мақсад қилишган. Шу боис ҳудудларда ғалладан бўшаган майдонларни шудгорлаш ва так­рорий экинларни жойлаштиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Мавсум бошидан буён такрорий экин сифатида 1 минг 700 гектар майдонга кунгабоқар уруғи экилди.

Хулоса ўрнида

Бир сўз билан айтганда, ёғ- мой саноатини ривожлантириш учун давлатимиз томонидан кенг кўламли чоралар кўриляпти. Бусиз иложи ҳам йўқ. Корхоналарни модернизациялаш, ишлаб чиқа­риш кўлами ва сифатини ошириш, соҳани етарли хомашё билан таъминлаш ҳамда бошқа керак­ли ишларнинг самарали амалга оширилишидан умид қилишимиз мумкин. Демак, имкониятлар тўлиқ ишга солинса, ҳар қандай ҳолатда ҳам бозорларимизда ёғ- мой маҳсулотлари етишмовчили­ги кузатилмайди.

Тўлқин ШЕРНАЕВ

«Mahalla»

Телеграм: @mahalladosh_uz