Партанинг устига чиқиб сакра-чи...
Бугун Биринчи Президент хотираси куни. Расмона, ҳужжат билан. Ажаб дунё экан – сентябрнинг биринчи куни мустақилликни байрам қиласан, кейинги кун эса уни эълон қилган одамни хотирлаб ўтирасан. Раҳматли бобонинг ёзуғи, қазойи қадари шундай белгилаб қўйилган экан, наилож...
...Анчадан бери ҳеч нарса қоралаганим ҳам, очиғи, бунга хоҳиш ҳам йўқ эди. Лекин бугун хотирга баъзи бир воқеалар келаётир. Бунга кечаги байрам томошаси туртки берди-ёв. Ўзи биз қачондан бери ялла-ю муқомга муккасидан кетган халқ бўлиб улгурдик? Авваллари қарсак-парсак чалиб турган бўлсак бордир, бароққош “товариш қариялар” ҳукмронлик қилган ҳув отам замонасида чапакнинг “гулдурос ва давомли”лариям бўлган. Лекин ёппа раққослик сўнгги беш-ўн йилда русумга кирди.
Ҳа, эсладим, ҳаммаси 2006 йилдан бошланган. Ўшанда раҳматли Оқсоқол раъйи билан бўлса керак, ўзи қатнашган байрамлардаги болалар, ҳарбий ва мақом блоклари шитоб билан тезгина ўтказиб юборилиб, охирги – “эстрадний блок” дейилмиш қисмида яккаш “воҳай бола” қабилидаги ялла-ю лапарлар қолар, у усулу муқомларга эса барча қилпанглаб жўр бўлмоққа амр қилинарди. Вазият шунчаликка бордики, ўша йиллардаги байрамлар режиссёри, раҳматли Баҳодир Йўлдошевнинг алам билан “Вам нужен “чаллари” что-ли, вот теперь получите” дея ёзғириб юрганларига гувоҳ бўлганман...
Ёдимда, ўшанда Каттанинг шундоқ сўл тарафига тушиб қолган биз – улуғ идора ходимлари рақсга тушмаганимиз боис, кейинги байрамда бу “камтарлик” учун ўша иссиққина жойимиздан бадарға бўлганмиз. Аммо тан олиб айтиш керак, ул давра ичидан ҳам марди топилган, хусусан, устод Abdulla Azamov украинларнинг “Ти ж мене пидманула” қўшиғига ажиб тарзда рақс намойиш этгандилар.
Оқсоқолнинг ёнидан жой олган катталардан эса илк бор пойтахтнинг ўша вақтдаги ҳокими рақсга тортилган, унинг узун ва қотма гавдасига ярашмаган “Лазги” хироми бироз мутойибага ҳам сабаб бўлган. Кейинги гал бизнинг раҳбар, яъни ўша вақтдаги матбуот котиби ва ҳукумат катталаридан бирининг “дуэт” рақсига гувоҳ бўлдикки, буниси анчайин табиий чиқди, иккаласи бир-бирига қараб, елкаларини учириб, рақсни қотиришди. Сўнгроқ билсак, буларнинг барчаси – атрофдаги томошабин реакциясини синаш учун, ўзига хос “репитиция” экан. Улардан эсон-омон, боз яна олқишу хитоблар аро ўтиб олгач, бош раҳбарнинг ўзи рақсни бошлаб юборди ва ўлгунча бу “эстафета”ни бировга бермай, байрамлар тугул ШҲТ саммитида ҳам, казо-казо давлатлар етакчилари олдида завқ билан рақсга тушиб кетдики, бу манзарага ҳаммамиз гувоҳ бўлганмиз, ҳали-ҳали ўшал ҳолатни орзиқиш билан эслайдиганлар мўл. Нафсиламрини айтганда, бу тутумлар унинг ўзига айрича бир ярашиб ҳам турарди.
Мана бугун энди – байрамга йиғилган аҳли томошагўйнинг ёппасига яллага сафарбар қилинган кунларни ҳам кўриш пешонамизда бор экан. Лекин авваллари – “эски” Ўзбекистонда шоирлар – артист, артистлар тугал шоир бўлиб кетишмаган эди.
Раҳматлини эслаяпману, ўшанда унинг раъйини қайтармоқ – ўзни ажалга рўбару қилмоқ билан баравар эди, дейман: ўйна деса, ўйнайсан, сакра деса, сакрайсан.
Худди бугунгидек, таҳсил чоғи яқинлашган эканми, ишқилиб, мактаб анжомлари кўргазмаси бўлиб, унда партадан тортиб, китобгача, портфелдан то кўргазма қуролларигача намойиш этилди. Шунда Оқсоқолнинг кўзига – намойишга қўйилган ўқув партаси нозикроқ ишлангандек туюлдими, ёнида юрган каттаконлардан – ушоқроқ ва ихчамроқ гавдали бирисига қараб, “Бола ҳар турли бўлади, бирови мўмин-қобил, бошқаси тўполончи. Партанинг устига чиқиб юрадиганлариям кўп. Сенинг гавданг мактаб боласидек экан ўзи. Қани, партанинг устига чиқиб сакра-чи”, деб қолса бўладими. У одам ҳам ўйлаб ўтирмай, апил-тапил ўша ердаги ўқув партасининг устига чиқиб, сакрай кетди. Ўша кезда ҳар кимнинг ичидан ўтган ўйи ўзига аён. Очиғи, ҳеч кимни бу ҳолга тушгулик қилмасин...
Фаҳмимча, раҳматли ўжар эди, атрофдагиларга фикрини, айтганини ўтказмай қўймасди. Қани бўйин тоблаб кўринг. Мамлакат ичкарисида бу ҳолат, яъни айтилган сўзнинг ҳукм ўрнида янграши табиийдек туюлиб кетган бўлса бордир.Аммо ўша ўжарлик, қатъийлик – хориждаги сафарлар чоғида, музокараларда ҳам яққол билиниб турар, тан олиб айтай, бундан биз – учрашувларни кузатиб юрган аҳли матбуот гоҳида фахрланганимиз ҳам рост. Тўғри, тўш-бағир унчалик очиқ эмасди, ҳадеганда юзга табассум инмасди.
Бир гал, Ҳамдўстлик давлатлари раҳбарларининг машваратида, беш-ўн йиллар олдин Ислом Каримовнинг соясига салом беришга тайёр бўлган бир етакчи иттифоқо, атрофдаги ҳайбаракаллачиларнинг пишанг беришларидан ҳаволаниброқ кетибми, орқасидан ўтаётган бизнинг Каттани кўрди-ю, гўёки пайқамагандек, ўзни жиддий бир иш билан банд тутиб ўтираверди. Буни сезган оқсоқол унинг ортидан ўтаётганда, елкаси аралаш биқинига ҳазиллашиб бир туртди. Қўл жуда қаттиқ эмасми, қўшнимиз сапчиб ўрнидан туриб, бирпас каловланди-ю, “ака-ака”лаб, пойи-патак бўлиб, ялтоқланиб кетса бўладими.
Бунақа воқеалар кўп бўлган. Раҳматли, “Гап келганда, отасиниям аямаслик” бобида давлат танлаб ўтирган ва ё қай бировининг андишасини қилиб, аяган эмас. Ким бўлмасин, Каттанинг ўзи, унинг ортидан эса, табиийки, Ўзбекистон шаъни-ю обрўсига соя солса, ўша заҳоти жавобини оларди.
Бир гал, Масковга борганда, Кремлда, ўриснинг каттакони билан қизиқ, айни пайтда ҳайратланарли бир воқеа кечди. Уларнинг раҳбари, ўша чоғларга келиб, бироз димоғ боғлаб улгурган чамаси, бизнинг делегацияни анча куттириб қўйди. Боз яна “ўлганнинг устига чиқиб тепгандек”, уларнинг протокол хизмати вакили бўлса керак, бир нарса деб шивирлаб кетди, шекилли, Оқсоқолнинг юзига бир қон тепди-ю, билдирмади. Ҳартугул, бироздан сўнг, ниҳоят, уларнинг гўёки “иши бошидан ошиб-тошган” қиёфадаги каттасиям чиқиб келди – салом-алик, лутфбозлик. Бизнинг Роҳбон гапининг “бисмиллоси”даёқ ҳамкасбини таққа тўхтатиб,
– Ҳозир протокол хизматингдан одам келиб, Ўзбекистон делегацияси учун фалон вақт ажратилган, дея бизни огоҳлантирди. Биринчидан, бу вақт орасида аввалдан келишилган мавзуларни муҳокама қилишга улгуролмаймиз. Иккинчидан, у муаммолар ечими – фақат бизга эмас, аввало сизларга кўпроқ керак. Башарти шу пайтдан минут санасак, ҳозирнинг ўзидаёқ лаш-лушимизни олиб, жўнаб кетишимиз мумкин, - деди авзойи бузилган қиёфада.
Ана энди у томоннинг афт-ангорини кўрсангиз. Қизарди, бўзарди, хижолат тортди. Ҳартугул, журъат топиб,
– Йўқ, Ислом Абдуғаниевич. Сиз билан биз – қанча керак бўлса, шунча гаплашамиз. Хотиржам бўлинг, - дея олди...
Раҳматли бобонинг – дипломатик мулозамат-у илтифотларни бир четга суриб, ўрни келганда шунақа чапани гап қиладиган одатиям бор эди.
Аввалам ёзганман, ҳамма гап – устоз ёзувчимиз айтганидек, “нимани танлаб, нимадан воз кечиш”да бўлса керак.