«инновацион» луғат: «трендсеттер»дан «стартап»гача
Кўпчилигимиз «коворкинг», «стартап», «трендсеттер» ёки «хаб» каби инновацион сўзларни тез-тез эшитиб турамиз. Бироқ, камчилигимизгина бу атамалар нимани англатишининг фарқига борамиз.
Ўзбекистонда Facebook ва YouTube платформаларига кириш ҳамон мушкул масала бўлиб турган, Интернетга уланиш тезлиги ҳали-бери ўн бараварга кўтарилмайдиган вақтда ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари турли воситалар орқали бўлса-да, унга боғланишнинг уддасидан чиқмоқда.
Ижтимоий медиадаги маркетинг (SMM, social media marketing) ва кўчалардаги рекламалар кундан-кун бир қарашда янгича сўзлар билан тўлиб боряпти. Ижтимоий тармоқлар, замонавий турмуш тарзига катта авлод вакилларининг қизиқиши ортиб бораётгани ҳам рост. Kun.uz авлодлар ўртасидаги мулоқотда англашилмовчиликларни камайтириш мақсадида замонавий ёшлар луғатидаги 35 сўзни эътиборингизга ҳавола этади (тўлиқ рўйхат видеода):
Видео: Mover (tas-ix)
Видео: Youtube
Баёпик – инглизча «biographical picture» (биографик чизги) бирор ажойиб инсоннинг ҳаёти ҳақида биографик кино. Масалан, «Ижтимоий тармоқ» фильми Марк Цукерберг ҳақида суратга олинган баёпик саналади”.
Бранч (brunch) - инглизча «breakfast» (нонушта) ва «lunch» (тушлик) сўзларининг қўшилишидан келиб чиққан тушунча бўлиб, одатда соат 11 ва 14 оралиғида истеъмол қилинади.
Гранола - ёнғоқ ва қуруқ мевалар, сули ёрмасининг умумий номи замонавий қаҳвахоналарда айнан гранолага алмашган. Маркетинг ҳосиласи.
Коворкинг (coworking) – якка ёки гуруҳ бўлиб идоравий ишлар, стартаплар ёки таълим учун мўлжалланган, замонавий компьютер технологиялари билан таъминланган жой.
Вок (wok) – махсус товада тайёрланган Осиё таомларининг умумий номи, картон қутичаларга солиб тақдим этилади.
Гаджет (gadget) – чекланган вазифалар доирасида асқотадиган техник ускуналарнинг умумий номи.
Жетлаг – инсоннинг биологик соатлари ва иш вақтининг мутаносиб келмаслиги оқибатида юзага келадиган жисмоний ноқулайлик.
Инсайд (inside) – бирор ташкилотга тегишли ахборотнинг бошқа манбалар ихтиёрига бориб тушиши.
Кластер (cluster) – бир ҳудуддаги бир неча корхона ёки тадбиркорларнинг креатив ечим учун умумий интилиши.
Лоукостер (lowcoster) – нисбатан арзон чипталар таклиф этадиган авиакомпания.
Лофт – инглизча «loft» (чордоқ) сўзидан. Тураржой ёки идора учун қайта жиҳозланган саноат, ишлаб чиқариш учун мўлжалланган эски ишчи майдон.
Мастхев (must have) - керакли ва зарур буюм.
Тренд – мавсум хити, энг долзарб, сўнгги урф.
Трендсеттер – жамиятга тренд олиб кирадиган инноватор инсонлар.
Фудкорт (food court) – ресторан ёки савдо марказининг овқатланиш ҳудуди, фудкортда бир нечта тамаддихоналар бўлиши мумкин.
Челленж (challenge) – чақириқ, бажариш лозим бўлган топшириққа чорлов.
Коллаборация (collaboration) – умумий манфаатга бирга эришиш учун икки ёки ундан кўпроқ кишининг шерикчилиги.
Стартап (startup) – инглиз тилидан олинган бўлиб, луғавий маъноси «старт олувчи», «бошланғич» демакдир. Дастлаб 1973 йилда «Форбес» журналида ишлатилган. Ёш тадбиркорлар амалга оширмоқчи, тезда муваффақиятга эришиш ниятида бўлган лойиҳалар.
HR (human resources) – зарур маҳорат ва тажрибага эга мутахассисларни ёллаш, ишга олиш, кадрлар масаласи билан шуғулланувчи мутахассис.
Хейтер (hater) – инглиз тилидаги «ҳате» – нафратланмоқ феълидан олинган бўлиб, таниқли инсонлар ёки ўзи танийдиган, қайсидир жиҳати ёқмайдиган инсонларни ижтимоий тармоқларда асоссиз танқид қиладиганлар.
Фрилансер (freelancer) – инглиз тилидан олинган сўз бўлиб, «эркин рассом». Ушбу сўз илк бор 1819-йилда «Айвенго» асарида ишлатилган бўлиб, мустақил сарбоз маъносини англатган. Бугун эса фрилансер деганда одатда расмий ва доимий иш жойи бўлмаган, масофадан буюртмага ишлайдиган эркин ижодкор тушунилади.
Хаб (hub) – инглиз тилидан олинган сўз бўлиб, «марказ» маъносини англатади. Кўптармоқли тизим. 1. Компьютерларни Ethernet тармоғига уловчи концентратор воситаси. 2. Тўқнаш келувчи рейсларда йўловчилар алмашувчи аэропункт.
Ҳа, айтганча, Оксфорд луғати анъанавий тарзда йилнинг энг замонавий ва янги сўзини эълон қилиб боради: бу йилги сўз – «toxic». Яъни ўзбек тилида – заҳарли. Коллинс луғати эса «fake news» (яъни «ёлғон хабар») сўзини йил сўзи деб топган.
Ўзбекистон жамияти жаҳон ҳамжамиятига дарвозаларини каттароқ очдими, жамият глобаллашиб боргани сари тилимизга бу каби интернационал сўзларнинг кириши ҳам кўп кузатилаверади. Туризм салоҳиятини ошириш ва инвестицион дипломатияни яхшироқ тушуниш учун бу каби сўзларни нафақат ён дафтарчангизда, балки хотирангизда сақлашингиз фойдадан холи бўлмайди.
Интернационал сўзларни муомала ва мулоқотда қўллаш ўзбек тилига бўлган ҳурматсизлик ҳисобланмаслигини эслатиб ўтган бўлардик. Бу гапларга эса қуйидагича жавоб берамиз.
Қуйида муаллиф Раҳмон Қўчқорнинг «Китоб дунёси» газетасида эълон қилинган мақоласидан фикрларни эътиборингизга ҳавола этамиз:
«Муҳтарам дўстлар, она тилимиз — инсоний тафаккурнинг энг буюк эгалари ўй-мушоҳадаларини билдирмоқларига ҳам бемалол яраган ўзбек тили «катта холамиздан қолган» томорқа эмас. Унинг бағрига сўраб-сўрамай кириб олиб, истаган номаъқулчиликни қилиш учун ҳеч кимга изн берилмаган. Агар бу тилда астойдил сўзлашмоқчи, инчунун, ижод қилмоқчи бўлсак, марҳамат қилиб унинг ҳурматини, қадрини жойига қўяйлик».
Ҳозир ўзбек тилида ишлатиладиган сўзларнинг катта қисми форс-тожик, араб ва рус тилларидан ўзлашганлигини ёддан чиқармаслик керак.
Шу ўринда ўзбек тили лексикологиясида унинг бойиш манбалари сирасига ташқи манбалар ҳам киришини эслатиб ўтиш жоиз. Ўзбек тилининг лексикаси фан-техника, санъат, ишлаб чиқаришнинг тараққиёти билан боғлиқ ҳолда бойийди.