Ходимлар ротацияси нима?
“Қилган ишларингиздан роҳатланинг ва ҳаётингизда
Билл Гейтс (“Microsoft” компанияси асосчиси)
Ходимлар ротацияси- бу ходимларни бир лавозимдан бошқасига тизимли равишда ўтказиш, бу сизга ишнинг мураккаблигини оширмасдан бир киши томонидан бажариладиган вазифалар сонини кўпайтириш имконини беради. Масалан, автоуловларни йиғиш заводида ишлайдиган ишчи бир ҳафта ичида олдинги ойналарни ўрнатиши ва кейинги пайтда олдинги бамперларни ўрнатиши мумкин. Меҳнатни алмаштириш техник самарадорлик нуқтаи назаридан бир нечта афзалликларни беради. Бу хилма-хилликка олиб келади ва ходимларни янги вазифани бажариш қизиқтириши мумкин.
Ходимларни алмаштириш - бу ишлаб чиқариш эҳтиёжлари туфайли корхона ходимларини бир цех ёки бўлимдан, бошқа бўлим ва лавозимга ўтказиш. Ходимларни алмаштиришда асосий омил - бу лавозимни ўзгартириш.
Ротация ходимларнинг малакасини тенглаштиришга, одамларни айниқса кўп ихтисосликларга (ёки операцияларга) ўргатиш, шу билан ишлаб чиқаришни қувватини кенгайтириш, сифатли маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва харажатларни камайтириш имконини беради.
Кўпгина корхоналар мослашувчан ишчиларни ўқитишда меҳнат ротациясидан фойдаланадилар. Ходимга мажбуриятларни қатъий равишда беришдан бош тортган иш берувчилар, бир киши бир нечта вазифаларни бажариши ва янги касбий кўникмаларни ўрганиши учун шароит яратади, бу эса меҳнат харажатларини камайтиради. Шундай қилиб, ишлаб чиқариш бўйича ишчи ҳозирги вақтнинг талабларига қараб Этилен ишлаб чиқариш цехи операторлиги (машинистлиги)дан Полиэтилен ишлаб чиқариш цехи операторлиги (машинистлиги)га ўтиши мумкин. Айрим касаба уюшмалар ротацияга қарши бўлишса-да, кўпчилик ротация корхонанинг рақобатбардошлигини кучайтиришга ёрдам беришини тушунишади.
Ходимларни тўғри алмаштириш корхона фаолиятини ҳар доим яхши томонга ўзгартиради. Иш берувчи учун бу, биринчи навбатда, даромадни ошириш учун самарали ишлайдиган, келишилган ва дўстона жамоани яратиш учун имкониятдир.
Ходимларнинг фойдаси нимада? Албатта, биринчи навбатда, бу мартаба ўсиши учун имкониятдир. Аммо агар ходим ротацияда чин дилдан шу ишга кўнгил қўйса, ходим жуда кўп нарсаларни олиши мумкин ва ўзини иш потенциалини ошириши мумкин. Кадрлардаги ўзгаришлар туфайли унга янада қизиқарли иш таклиф қилиниши мумкин.
Горизонтал ва вертикал Ротация нима?
Горизонтал - сиз бир хил позицияни эгаллайсиз, лекин бошқа жойда (цех ёки бўлимда)
Вертикал - сиз лавозимдан юқори позицияни эгаллайсиз, шу бўлим ёки бошқа цех ёки бўлимда.
Ротациянинг режалаштирилган ўтказилишини ёки ходимнинг иш мажбуриятларини сезиларли даражада ўзгартиришни ўз ичига олади. Умуман олганда, ротациядан интенсив фойдаланиш ижобий омил ҳисобланади ва якуний натижага ижобий таъсир кўрсатади. Бу ходимларнинг бир позицияда узоқ туриши, меҳнатни рағбатлантиришни камайтириши, ходим ўз потенциалини ўзи билмаслиги ва чеклаши, камчиликлардан қўрқиши ва ўз фаолиятини янги усуллар ва шакллар билан бойитишни тўхтатишини олдини олади. Бу ҳолатда ходимларни горизонтал равишда силжитиш мақсадга мувофиқ.
Жойларнинг ўзгариши вазиятларни таққослаш, янги шароитларга тезроқ мослашиш имконини беради. Шу сабабли, унинг афзалликлари ва камчиликларини кўриб чиқиш ва вазиятга қараб ташкилотни бошқариш тизимининг хусусиятларига мувофиқ қўллаш муҳимдир.
Ходимларни алмаштириш жараёнининг афзалликлари
Биз Ротациянинг қуйидаги ижобий хусусиятларини ажратиб кўрсатишимиз мумкин:
· ходимлар томонидан рационализаторлик таклифларининг юқори даражаси;
· ишнинг монотонлиги (одатий) туфайли юзага келган стрессни камайтириш;
· ротация ходимларга лавозимларнинг сонини кўпайтирмасдан вазиятни ўзгартиришга, янги шароитларга мослашиш зарурати туфайли ривожланиш жараёнига қўшилишга имкон беради;
· касаллик, таътил ва бошқа беқарорлик ҳолатларида ишчиларнинг ўзаро алмашиши;
· соғлик ва ҳаёт учун хавфли бўлган "иш" лавозимларида иш жароҳатлари камаяди, ишчилар диққатини оширадилар ва эҳтиёт бўладилар, чунки уларнинг диққатини алмаштириш ва мушакларнинг чарчашини камайтириш;
· баъзи одамлар қийинроқ ишларни бажаришларига тўғри келади, бошқалари - осонроқ ёки "фойдали" эканлиги сабабли юзага келган адолатсизлик ҳисини камайтириш;
· иштиёқни, ишдан қониқиш даражасини ошириш;
· тажрибали ишчилар (мутахассислар)нинг ўзларининг тажрибалари ва билимларини ёш ишчилар авлодига топширишлари ташкилотларда меҳнатнинг оқилона амалиётини тезкор равишда тарқатишга ёрдам беради;
· агар ходим ўз бўлимидаги (цехидаги) барча лавозимларни босиб ўтадиган бўлса, у ўзини бўлим (цех) олдида турган барча вазифалар учун жавобгар деб ҳисоблайди - меҳнатнинг сифати ва миқдорининг зарур даражаларига эришиш, ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш;
· ходимлар ўзлари орасидаги лавозимларни таққослаш имкониятига эга, ташкилот маъмурияти одамларни меҳнат самарадорлиги, иш сифати ва бошқалар жиҳатидан ўзаро таққослаш имкониятига эга.
· агар ҳаракатлар расмий равишда мавжуд бўлган дастур асосида мунтазам равишда амалга оширилса, одамлар уларга ғамхўрлик қилинаётганини ҳис қилишади, ходимлар ва бошқарув ўртасидаги бегоналашиш даражаси пасаяди ва ташкилотдаги ижтимоий-психологик муҳит яхшиланади;
· интенсив ротацион сиёсат олиб борилиши билан ташкилот жамоаси бирлашади, "қандай ёрдам беришим мумкин?" тамойили шаклланади, ҳамма бошқаларнинг муаммолари ва одамларини билади, шунинг учун ҳар қандай масалада келишиш осонроқ;
Ротация - бу ходимларни иш жойига ўргатишнинг яхши усули;
· одамларнинг атрофидаги ўзгаришлар (агар киши узоқ вақт лавозимни эгаллаган бўлса ва бошқа жойда янги билим, кўникмаларни эгаллашни истаса) нисбатан қизиқиши ошади;
· мутахассисларни умумий мутахассис сифатида тайёрлаш;
· касаллик, таътил ва ҳоказолар ҳолатларида одамларнинг ўзаро алмашишини таъминлаш;
· эски лавозимда қониқарсиз натижалар юзага келганда, ходимни янада муносиб лавозимни топиш;
· ташкилот ходимларининг бирдамлик даражасини ошириш, улар ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлаш ва бошқалар.
Мақола интернетдан олинган маълумотлар асосида "Шўртан ГКМ" МЧЖнинг Персонални танлаш гуруҳи етакчи мутахассиси Ферузбек Ҳайдаров томонидан тайёрланди.